بخشی از مقاله
چکیده
مشاوره در مجموعه خدمات راهنمایی و بهداشت روانی، یکی از مهمترین فعالیت هاست که راهگشای بسیاری از مشکلات انسان می باشد.
هدف اصلی مشاوره کمک به مراجعان در خودشناسی، درک موانع رشد وبالندگی، درک عمیق خویشتن، برنامه ریزی، مسئولیت پذیری و درنهایت تصمیم گیری جهت سازگاری بهتر و بیشتر با خویشتن و محیط و دستیابی به سلامت روانی است. مشاوره فرایند ارتباط رویاروست که در آن به مراجع کمک می شود تا صادقانه رفتار و نگرش و کیفیت سبک زندگی خود را در محیطی آزاد و به دور از تهدید و تحمیل ارزیابی نموده و درجهت تغییرات اساسی و مطلوب اقدام نماید.
در امر مشاوره حرفه ای باهمه اهمیت و ضرورتش، اگرمعیارها و اصول اخلاقی رعایت نشود نه تنها راهگشا نبوده بلکه بسترساز مسائل و مشکلالت متعددی خواهد شد. در عوض بکارگیری اصول و معیارهای اخلاقی در مشاوره نه تنها محدودیت نیست بلکه به عنوان کاتالیزور و بهبود بخشنده کار بست تکنیکها، نظریه ها و مهارتهای مشاوره در فرایند درمان و هدایت است و بر تمامی مشاوران و روان درمانگران ضروری است تا از اصول و معیارهای اخلاقی و موارد غیراخلاقی حرفه خود آگاه باشند و با مدنظرقرار دادن آنها شأن و منزلت و حقوق انسانی و قانونی خود و مراجعان را رعایت نمایند و میزان خطای حرفه خود را به حداقل برسانند.
هدف پژوهش حاضر، که یک مطالعه توصیفی-تحلیل با استفاده از مرور و جمع بندی پیشینه پژوهشی در این باره است، بررسی ضرورت حفظ ارزش های اخلاقی در رابطه بین مشاور و مراجع و چالش های موجود در این زمینه است. در این مطالعه، ضمن ارئه دیدگاه های مختلف در مورد مسائل اخلاقی در رابطه بین مراجع و مشاور، نکات کلی اخلاقی که باید توسط مشاور در ارتباط با مراجع درنظر گرفته شود، آورده شده است.
مقدمه
رابطه مؤثر بین مشاور و مراجع بقدری در مشاوره ی موفقیت آمیز اهمیت دارد که می توان آن را هسته ی اصلی و مرکزی مشاوره قلمداد کرد
روان درمانی در واقع نوعی رابطه ی میان فردی است. همه ی درمانگران اعتقاد راسخ دارند که باید یک رابطه ی درمانی نیرومند پرورش داد. این راهبرد بسیار نیرومند، همواره یکی از عوامل تعیین کننده ی مهم و موفقیت آمیز روان درمانی بوده است.
رابطه درمانی مؤثر یکی از وجوه اشتراک همه ی، نظریه های مشاوره و روان درمانی میباشد - پروچاسکا و نورکراس،... - تردیدی نیست که مشاوران در ارتباط خود با مراجعان، از تاثیر باورها، ارزشها و آرمانها وگاه راز و رمزهای درونی خود رها نیستند، به همین دلیل، گاه گفته می شود که یک مشاور و روان درمانگر علاوه بر طی آموزشهای دقیق و طولانی، خود باید دارای ویژگیهای شخصیتی خاص باشد تا بتواند روان درمانگر موفقی شود. مشاوره و روان درمانی، شامل روابط عاطفی و فکری نزدیک میان دو انسان است و دراین رابطه، خصوصیات شخصیت ی مشاور تاثیر بسزایی در مراجع دارد. یک روان درمانگر خوب باید با خلوص نیت، به مسایل درمانجو علاقمند باشد ولی در عین حال از مداخله عواطف خود در کار روان درمانی، جلوگیری نماید.
یک روان درمانگر، در مرحله نخست، باید کوشش کند تا احساسات، افکار، تمایلات و انگیزه های خود را بشناسد واز این طریق بتواند قادر به شناخت و فهم روحیات مراجعان شود. افرادی که به منظور ارضای نیازهای ناشناخته ی خود داوطلب کمک به دیگران می شوند و افرادی که میل به رهبری و ارشاد و هدایت و نصیحت به دیگران در آنها شدید است، نمی توانند روان درمانگران خوبی باشند و باید از اقدام آنها به مشاوره یا روان درمانگری جلوگیری نمود
ضوابط اخلاقی مشاوره و روان درمانی، دامنه ی وسیعی دارد. معمولا این ضوابط حداقل استانداردهای رفتار درمانگر را مشخص می کند و از رفتار های ممنوع جلوگیری می کند. بین پیروی صرف از ضوابط اخلاقی و داشتن تعهد عملی نسبت به ضوابط اخلاقی سطح بالا نیز، تفاوت زیادی وجود دارد. تعهدات اخلاقی، مستلزم عملکرد اخلاقی است و ارتقا معیارهای اخلاقی، مستلزم دستیابی به استانداردهای مطلوب رفتاری است. درمانگرانی که به ضوابط اخلاقی سطح بالا متعهد ند در صدد انجام هر نوع خدمت حرفه ای بر می آیند که برای مراجعانشان مفید باشد
از سوی دیگر، هیچ نهاد یا حرفه ای نیست که قادر باشد فارغ از اخلاق که مرزهای سلوک و رفتار بهنجار را معین می کند، به حیات مشروع خود ادامه دهد. اخلاق هر جامعه، معیار بایدها و نبایدهای آن را تعیین می کند و انسان اجتماعی را در مسیر زندگی آینده ی خود به سمت کمال، فضیلت و سعادت هدایت می کند. اخلاق، هم خاستگاه دینی دارد و هم متاثر از عرف، فرهنگ، تاریخ و سایر پدیده های اجتماعی است. در واقع، بین این مفاهیم و پدیده های اجتماعی و اخلاق ، تعامل دای می وجود دارد که باعث می شود در طول زمان، اصول، ارزشها و هنجارهای جامعه صیقل بخورد و الگوهای موجه و مقبول رفتار فردی و جمعی را تشکیل بدهد - احمدی و همکاران،. - 1389 مفهوم اخلاق حرفهای از علم اخلاق اتخاد شده است.
اخلاق حرفهای عبارت است از مجموعه قوانین اخلاق حرفهای که در وهله اول از ماهیت حرفه یا شغل به دست آمده است - Kitchener, . - 1984 مهمترین وظیفه متخصصان بهداشت روانی بالا بردن سطح سلامت مراجعان است. نظام نامه های اخلاقی جهت انسجام این روند وحمایت از متخصصان به وجود آمدهاند. این قوانین به عنوان راهنما و راهگشای چالشهای اخلاقی و حرفهای هستند که ممکن است مشاوران و درمانگران در طول زندگی حرفهای خود دائماً با آنها مواجه شوند.
مشاوران و درمانگران در صورت برخورد با دوراهیهای اخلاقی، برای دریافت راهنمایی میتوانند به این نظام نامهها مراجعه کنند. اگر نظام نامه ی اخلاقی، برای حل مساله ای به اندازه ی کافی جامع و مانع نباشد، باید برای حل آن به سراغ اصول اخلاقی رفت. این اصول برای تصمیم گیری درباره ی موضوعات اخلاقی که همراه با یک دو راهی اخلاقی خاص هستند، به کار می رود. دو راهی اخلاقی عبارت است از، موقعیتی که در آن باید از بین احکام اخلاقی متضاد و متناقض یکی را انتخاب کرد .
نظام نامه های اخلاقی همیشه راه حل چنین دو راهی هایی را ارایه نمی دهد و یا نمی تواند ارایه دهد بلکه، اصول اخلاقی چارچوبی را برای حل دو راهی ها و جهت دهی به تفکر اخلاقی آینده ارایه می دهد. بنابراین مشاوران برای مواجهه با دوراهی های اخلاقی و اتخاذ تصمیمات سازنده، باید اصول و استانداردهای اخلاقی را بدانند . - Kitchener, 1984 - رعایت اصول و ملاکهای اخلاقی به جامعه تضمین می دهد که خدمات مشاوره ای در چارچوب ارزشهای اجتماعی و انتظارات اخلاقی جامعه، صورت می پذیرد.
همچنین، مشاوران و روان شناسان را ملزم می کند تا به تمامیت شخصیت مراجعان احترام بگذارد - نوابی نژاد، . - 1381 هرچند معیارها و ضوابط اخلاقی در طول زمان تغییر می کند ولی اصول اخلاقی خاصی برتمامی ضوابط اخلاق حرفه ای مشاوره و روان درمانی سایه افکنده است . بنابراین ضروری است نسبت به این اصول زیربنایی توجه خاصی صورت پذیرد
ضرورت و اهمیت اخلاق در مشاوره
قبل از پرداختن به این موضوع ابتدا باید اهمیّت »مشاوره« را یادآور شویم تا جایگاه »ضرورت و اهمیت اخلاق« در فرآیند »مشاوره« روشن شود. در روایات مشاوره و مشورت گرفتن عین هدایت شمرده شده است: »الاستشاره عین الهدایه« امام علی - ع - می فرماید: »مشاوره پشتیبان انسان است، مشورت کننده از خطا و اشتباه مصون است - « نهج ا لبلاغه، حکمت . - 211
با توجه به جایگاه رفیع مشاوره که در روایات اسلامی به عنوان هدایت و همچنین سبب دوری از خطا و اشتباه و پشت گرمی انسان معرفی شده است مشخص می شود که عدم رعایت اصول اخلاقی، موجب می شود که هدف مشاوره تأمین نشده و حتّی موجب ضرر و شکست مادی یا معنوی افراد شود.البته در زندگی امروزی که معضلات و مشکلات به صورت پیچیده تری در عرصه های مختلف زندگی - فردی، اجتماعی، حقوقی، سیاسی، اقتصادی و... - بروز می کند و نیاز به مشاوره و مشورت کردن یک امر جدّی تلّقی می شود، عدم رعایت اصول اخلاقی موجب انحطاط انسانیّت و بحران معنویت در جامعه می گردد و روح اعتماد و امید را سلب می کند.رعایت ارزشها و اصول اخلاقی - بنابر اعتقاد ما - علاوه بر اصلاح دنیای افراد، سعادت و کمال ابدی را به دنبال خواهد داشت. جامعه ای که روابط در آن بر اساس اصول اخلاقی تنظیم شود از بسیاری از خطاهای رفتاری مصون خواهد بود، لذا آرامش و معنویت - دو خلاء مهم در زندگی امروز - و امید به آینده در تمام شئون جلوه گر خواهد شد.
