مقاله طراحی مدل پیش ارزیابی سیاست با رویکردآینده پژوهی

بخشی از مقاله

طراحي مدل پيش ارزيابي سياست با رويکردآينده پژوهي

امروزه نماد سياست بهترو هوشمندانه تر،پيش ارزيابي سياست است که در قالب مدل ها، روش هاو ابزارها منجر به آگاه سازي سياستگذاران وذينفعان شده و در نتيجه سبب بهبود کيفيت سياست عمومي ميشوند.
در اين مقاله مدل پيش ارزيابي سياست برمبناي رويکرد آينده محوري با روش دلفي و با استفاده از نظر خبرگان در رشته هاو حوزه هاي مختلف در ايران طراحي شده است . اين مدل به عنوان چارچوبي روش شناسانه ميتواند مورد استفاده رشته هاي گوناگون قرار گيرد. اين مدل به صورت علي شامل شش مرحله تعريف زمينه سياستي، تعريف سناريوهاي سياستي ممکن وغربالگري، مدل منطقي سياست هاي محتمل ، تحليل اثر سياست هاي محتمل ومقايسه آنها، مشخص کردن شاخص هاوسنجه هاي کليد پيشرفت وتوصيه وتأمين خوراک اطلاعاتي سياستگذاران وذينفعان به منظور توسعه پاسخ هايآينده ميباشدو داراي کارکردهاي: آگاه سازي، ابزار ارتباطي بين سياستگذاران وذينفعان و بهبود ظرفيت هاي سياستگذاري است که منجر به نتايج بهبود کيفيت سياست و ارتقاي همبستگي سياستي ميشود.
کليدواژه ها:سياست ؛ بديل ها؛ پيش ارزيابي سياست

مقدمه
تصميم گيري در موردگزينش يک سياست ،متضمن هزينه فرصت است که شامل هزينه انتخاب ميان گزينه هاي بديل وهزينه عملکردناکارا يافقدان عملکرد آن سياست (در عمل )مي شود. سياستگذاران بايدازميان پيشنهادهاي مختلف ،سياستي رابرگزينند که بالاترين ارزش راايجاد مي کند. انتخاب بهترسياست هايي که نيازهاي واقعي را دنبال ميکنند، تخصيص و صرف بهينه منابع ملي را درپي خواهد داشت (٢٠٠٧ ,Staronova) در اين فرايند آنچه بيشترمورد توجه و تأکيد است ،پيش ارزيابي ١يا ارزيابيهاي اثر٢است (٣ :٢٠٠٩ ,Verschuuren and Van Gestel)؛ زيرا در انتخاب گزينه هاي سياستي و انجام فعاليت هاي مرتبط باآنها بايدبه خاطر داشت که تنهاسياست هايي اثربخش هستند که به نتايج بهينه منتهي مي شوند (٢٠٠٧ ,Staronova). آنچه با عنوان «مداخلات بهتر» در تجربيات اروپا جريان دارد (٤٤٧ :٢٠٠٦ ,Wiener) و از حيث نظري نيزپيش ارزيابي سياست هادر گفتمان آينده قرار دارد که از شيوه تفکر انتقادي سرچشمه ميگيرد تااز «مشکل آستانه » رهايي يابيم که در آن آينده مقوله اي مسدود، راهي به بن بست ، پنهان ، دور از ديدو دسترس ودرنتيجه ، بيرون از انديشه خواهد بودوبه دليل بروز اين مشکل ، احتمال و ادراک سرشار از نوآوري درباره شرايط ،جنبه هاي ادراک دوباره ، اصلاح انديشه و گام برداشتن در مسير پيامدهاي آگاهانه برخاسته ازانتخاب هاي هوشمندانه ، ناديده گرفته ميشود (خزائي و محمودزاده ، ١٣٩٢: ١٨١).
تحليل انتقادي از ادبيات موجود نشان مي دهد دورنماي مدل ها، روش ها وابزارهاي پيش ارزيابي سياست ، باکاستي هايي روبه روست ؛ با اينکه روش هاي پيش ارزيابي از ابزارهاي متنوعي برخوردار است (١٣٩ :٢٠٠٧ ,Van Gestel).به نظرمي رسد اين ابزارها مورد سوءاستفاده مقامات قرارمي گيرند؛به طور مثال از طريق اين ابزار فقط گزينه مطلوب خود را مورد توجه قرار ميدهند (.Ibid).٣

به علاوه روش ها اغلب مبهم است و ابزارها اغلب بعد از طراحي اساسي سياست جديد يا قوانين جديد به کار برده ميشوندو به طور مرسوم (اوليه ) بر اثراتي که به آساني کميت پذيرو مالي هستند تمرکز دارند.
مطالعات تحقيقي درباره مفهوم پيش ارزيابي سياست ، فراوان است .اکثر اين انتشارات ، مقالات نشريه اي هستند که تأکيد بر عناصر مشخصي از فرايندپيش ارزيابي دارندو کتاب جامع در اين موضوع کمياب است . آنها همچنين تأکيدو اصرار بر ارائه دستورالعمل هاي عملي ١به منظور هدايت ارزيابي دارند (٢٠٠٦ ,Renda) و آنها به عقبه و مبناي سياست ها، فلسفه برنامه مختلف قوانين وسياست هاي بهترتوجه ندارند (٢٠٠٥ ,Baldwin) يا فقط براي ارزيابيهاي پيشين سياست در اتحاديه اروپاطراحي شده اند بنابراين وينر گسترش (توسعه ) مدل ، ابزارها،روش هارا پيشنهاد کرده است (٥٠٨ :٢٠٠٦ ,Wiener).
اماباوجود اينکه ابزارهاي متنوعي ازروش هاي پيش ارزيابي وجود دارد Van) (١٣٩ :٢٠٠٧ ,Gestel.مدل هاي مختلف همچون کميسيون اروپا (٢٠٠٥)، سازمان همکاري و توسعه (٢٠٠٢) و....اثرات جانبي رامورد توجه قرار نمي دهند وبه طورکلي شاهد فقدان تصور مسيرهاي بديل از مداخله هستيم
.Lianos, 2014: 25);٣ :٢٠٠٩ ,Verschuuren and Van Gestel)
اما در سپهر آينده پژوهي پيش ارزيابي سياست با توجه به زبان ،مفاهيم و استعاره هاي آن شامل مفاهيمي همچون «بديل ها»٢است که انديشيدن به آينده راامکان پذيرمي کند
(خزائي و محمودزاده ، ١٣٩٢: ١٥٦) که ازآنها براي بررسي احتمال ،طرح هاوسياست هاي گوناگون استفاده مي کنند (همان : ١٥٩) و پيشران ها، ناپيوستگي هاو عدم اطمينان هاي آينده در مورد موضوع سياستي بررسي ميشود.در ايران نيز درباره بررسي وضعيت ارزيابي و پيش ارزيابي سياست ، اين نتيجه حاصل شدکه ارزيابي سياست هاآن طور که بايدازسوي دستگاه هامورد توجه نبوده است (کميسيون تلفيق و هماهنگي دبيرخانه مجمع تشخيص مصلحت نظام ).لذا «پيش ارزيابي سياست ها»نياز به بهبود وارتقا دارد.
براي پاسخ به خلأتئوريک موجود وهمچنين مسئله شناسايي شده ،نياز است متغيرها و

روابط آنها درمدل پيش ارزيابي سياست با رويکرد آينده پژوهانه تبيين شوند. اما، متغيرهاي مناسب براي مدل پيش ارزيابي کدم اند؟مدل مناسب براي تبيين رابطه بين اين متغيرها چيست ؟
١.سؤالات تحقيق
١.تعاريف پيش ارزيابي سياست چيست ؟
٢.انواع پيش ارزيابي سياست چيست ؟
٣.متغيرهاي مدل پيش ارزيابي کدامند؟
٤.مدل مناسب براي تبيين رابطه بين اين متغيرها چگونه است ؟
٥.آيا مدل مذکور در فضاي سياستگذاري و آينده پژوهي از اعتبار برخوردار است ؟
٢.پيش ارزيابي سياست
هنگامي که تعريف ارزيابي مشخص شود، ارزياب متناسب با آن ، مدل ارزيابي سياست را طراحي يا انتخاب مي کند (امامي ميبدي و اشتريان ، ١٣٩١: ٢٣).
از نظر کلين و پارکرپيش ارزيابي سياست به عنوان ابزار کمک کننده تجزيه وتحليل سياست عمومي و انتخاب بين بديل هاي سياستي عمومي درک مي شود ,Colin and Parker) (١ :٢٠٠٧. از نگاه سازمان همکاري هاي اقتصادي و توسعه ،پيش ارزيابي سياست عبارت است از «رويکردي تجزيه وتحليلي برمبناي اطلاعات با هدف ارزيابي هزينه ها، پيامدهاواثرات ممکن ابزارهاي طرح ريزي شده سياست هاي عمومي » (١٠ :٢٠٠١ ,OECD).پيش ارزيابي سياست همچنين به عنوان «يک مجموعه از مراحل منطقي که در زمان آماده سازي پيشنهاديه سياست عمومي دنبال ميشودوفرايندي که شواهد را براي تصميم گيرندگان سياسي براساس مزاياو نواقص گزينه هاي سياست عمومي از طريق ارزيابي اثرات بالقوه (اقتصادي، اجتماعي و محيطي)آماده مي نمايد» (٤ :٢٠٠٩ ,European Commission). استرانوا (٢٠٠٧) برجنبه ابزاري پيش ارزيابي سياست تأکيد داردو بيان ميکند: ابزاري است که منافع ، هزينه ها و تأثيرهاي احتمالي يک سياست (جديدياتغييريافته ) راکاوش وبررسي مي کند، اطلاعات کاربردي ارزشمندي رادراختيارتصميم گيران قرار مي دهد وچارچوبي جامع فراهم مي آورد تاسياستگذاران ازطريق آن ،گزينه هاي ممکن وپيامدهاي احتمالي تصميماتشان را بررسي نمايند» (بوشهري، باقري و عليزاده ، ١٣٩٢: ٢٣).
پايگاه داده هاي توسعه ارزيابي اثرات در کشورهاي عضو اتحاديه اروپا (دي .آي .آ.دي . اي .ام .)١که روي تجربه هاي عملي پيش ارزيابي سياست در دولت هاي عضو اتحاديه اروپا کار کرده است ، ارزيابي اثر را اين گونه تعريف مي کند: «يک ارزيابي نظام مند، الزامي و سازگار از ابعاد اجتماعي، اقتصادي و محيطي اثرات مانند مزاياو. يا هزينه ، اثرات بر ذينفعان بيرون از دولت از قوانين و مقررات پيشنهادشده و ديگر انواع قانون و ابزارهاي سياستي به منظور: الف ) آگاهي از تصميم هاي سياستي قبل از اتخاذ (تصويب ) قوانين و مقررات ، ابزارهاي قانوني و سياستي؛ب ) ارزيابي اثرات بيروني اقدامات اداري و تنظيمي؛و ج )ارزيابي (برآورد) دقيق تر از ارزيابي هاي اوليه »است (٥ :٢٠٠٦ ,.Radelli and et al).


ورسچورن وگستل (٢٠٠٩) در کتاب خود تعاريف متفاوت ازپيش ارزيابي را مرور کرده اندو تجربه هاي حوزه هاي مختلف رادر سطوح مختلف (ملي، اتحاديه اروپا) مطالعه نمودندو تعريف ذيل را براي پيش ارزيابي برگزيدند: «تحقيق آينده محور٢که اثرات مورد انتظارو اثرات جانبي از سياست جديد را در رويه هاي فرموله شده و ساختاربندي شده از طريق فرايند تعاملي باذي نفعان دنبال مي کند که منجر به نوشتن يک گزارش به منظور بهبود کيفيت سياست عمومي مي شود. مانند تحقيق شامل مطالعه از اثرات ممکن و اثرات جانبي بديل است و همچنين بديل هايي که سياست به آنها اصلا توجه نداشته اند»
.(www.rekenkamer.nl.9282000.d.p115tk27065)
٣.انواع پيش ارزيابي سياست
گونه شناسي پيش ارزيابي سياست نيز در حوزه ادبيات براساس معيار «حوزه تحليل »٣يا براساس «مرحله اي از فرايند سياستگذاري که ارزيابي اثر اجرا مي شود» ومعيار «توسعه يافتگي پيش ارزيابي » و«ماهيت رويکردهاي روش شناسي » صورت گرفته است .
با توجه به معيار «حوزه تحليل » ارزيابي اثر شامل کسب وکار، اجتماعي، اقتصادي، محيطي و يکپارچه است (٥ :٢٠١١ ,Matei and Dogaru).
کميسيون اروپا (١٩٨٦) سيستم «ارزيابي اثر کسب وکار٤»را معرفي کرد ,Renda)

(٥١ :٢٠٠٦ اين نوع ارزيابي تأکيد زيادي براثر سياست پيشنهادي روي مؤسسات کسب وکار داشت و به اثر محيطي و اجتماعي توجه نداشت . به اين دليل نيزمورد انتقاد قرار ميگرفت و باعث جهت دهي مراحل پيش ارزيابي اثر در کميسيون اروپا براي ايجاد ابتکارات جديد شد
(٤ :٢٠١١ ,Matei and Dogaru) و در ادامه منجربه پيش ارزيابي سياست هاي بخشي متداول گرديد که عبارت انداز: الف ) ارزيابي اثر اجتماعي ١سياست که نبايد صرفافعاليتي تجويزي از اثرات اجتماعي و به عنوان بخشي از ارزيابي اثر يکپارچه در نظر گرفته شود، بلکه آن را بايد به عنوان يک روش شناسي ٢يا يک ابزار مستقل ٣پيش ارزيابي مداخلات مدنظر قرار داد
(٦:.Ibid)،ب )ارزيابي اثر اقتصادي ٤شامل جنبه هاي کلان و خرد اثر اقتصادي درخصوص گزينه هاي منتخب است (٢٣٣ :٢٠٠٣ ,Matei) وج )ارزيابي اثر محيطي ٥شامل اثرات و سطوح که يک بديل سياست عمومي ميتواند بر محيط زيست داشته باشد را به تصوير مي کشد (٢٥-١٨ :٢٠٠٦ ,Briggs, Baiba and Karlis).
سال ٢٠٠٢ نقطه آغاز انسجام بخشي مراحل جديد ايجادشده به وسيله کميسيون اروپا در اين حوزه بودو در نتيجه آن «مدل ارزيابي اثر يکپارچه »٦بود که يک سال بعد (٢٠٠٣) اجباري شد. کميسيون اروپا انواع پيش ارزيابي سياست را يکپارچه نمودو آن را ارزيابي اثر يکپارچه ناميد.در اولين نگاه بايد گفت ، مدل جديد ارزيابي اثر يکپارچه با توجه به درس هاي آموخته شده از فعاليت هاي بين المللي، طراحي شده است و ازنقطه نظر نظري (تئوري ) آن کامل ترو اثربخش تر بود (٦ :.Ibid).
اين مدل همه فعاليت هاي اصلي جديد را ملزم به ارزيابي اثر اقتصادي، محيطي و اجتماعي ميکردو در سال ٢٠٠٥ کميسيون اروپا نسخه به روز شده از راهنماي آن را بانام «طراحي تفصيلي ارزيابي اثر» را منتشر کرد؛ که توصيفي تفصيلي از موارد ذيل بود:
١.روش شناسي و رويه هاي ارزيابي اثر،
٢.پرسش نامه هايي براي تحقيق روي اثر بديل هاي سياستي مختلف ،
٣.معيارهاي شناخته شده براي ارزيابي نمودن توسعه اثر،
٤.استانداردهاي حداقلي براي فرايند رايزني ١(مشاوره ) (٤ :.Ibid).
با توجه با معيار ديگر «مرحله فرايند سياستگذاري عمومي »، که ارزيابي اثر اجرا ميشود، مامي توانيم بين انواع ارزيابي سياست تمايز قائل شويم ,Colin and Parker) (٢٧-٢١ :٢٠٠٧ که شامل :ارزيابي تجميعي ٢ياارزيابي پسين ،٣فرايندوپيش ارزيابي است
(اعضاي کارگروه هماهنگي پژوهش و فناوري ، ١٣٨٧: ١٤).ارزيابي اثر پيشيني سياست عمومي؛ فعاليتي که در آغاز فرايند سياستگذاري شروع ميشودو ارزيابي اثر پسيني سياست عمومي؛ فعاليتي در طي و بعد از اجراي سياست عمومي است که تحقق نتايج را اندازه گيري مي کندو انحرافات از اهداف طراحي شده ، زمان واقعي و هزينه هاي اضافي تر از منابع و ديگر عوامل را شناسايي ميکند. هدف ارزيابي پسيني نه تنها شناسايي اشتباه هاست بلکه باعث ايجاد تجويزهاي مناسب براي فعاليت هاي آينده مي شود
.and Dogaru, 2011: 6) Matei)
درباره گونه شناسي بالا، نويسندگان معتقدند که ممکن است ابهاماتي را ايجاد کند زيرا دسته بندي آخري مي تواندبه عنوان پايش و ارزيابي سياست عمومي به عنوان مرحله اي از فرايند سياستگذاري تفسير شود (.Ibid).
بحث ديگري که در اين خصوص مطرح است اينکه درپيش ارزيابي ما به بديل هاي هدف ، مسئله ياگزينه هايي مي پردازيم که به انتخاب بين بديل هاي سياست عمومي منجر ميشود؟يابه انتخاب بين ابزارهاي سياستي موجود مي پردازيم .
علاوه براين ، قوانين ملي روماني تصريح مي کندکه پيش ارزيابي سياست مي تواند طيفرايند سياستگذاري در سه مرحله متفاوت انجام شود:
١.تدوين سياست عمومي ،
٢.آماده سازي ابزارهاي سياست عمومي ،٤بيشتر در مورد پيش نويس هاي قانون ،
٣.ارزيابي سياست عمومي (٩ :.Ibid).

پس ، اقدام تدوين پيش ارزيابي اثر حداقل دردو مرحله قابل طرح است . اولين مرحله پيش ارزيابي اثر با هدف ارزيابي بديل هاي سياست عمومي است و اين مرحله شامل پيش نويس سياستي است و ارزيابي بديل هاي سياست عمومي ناميده مي شود. اغلب بعداز تصويب پيش نويس سياست عمومي و براي طي مرحله اجرا، در زمان تهيه پيش نويس قانون ها،١دومين ارزيابي اثر انجام مي گيرد. قانون هاي پيش نويس زماني تدوين مي شوند که از طريق پيشنهاديه سياستي ٢راه حلي ارائه شده باشدو به معرفي قوانين و مقررات و ابزارهاي سياستي جديد در موضوع منجر شود (١٠ :.Ibid).
کتاب راهنماي روش شناسي پيش ارزيابي اثرسياست هاي عمومي دولت مولداوي دامنه ارزيابي سياست عمومي را وابسته به پيچيدگي مسئله ، ميزان برآورد اثرات به زمان ، منابع وشايستگي هاي در دسترس مقامات مي داند. در اين کتاب با توجه به «ميزان توسعه يافتگي »،پيش ارزيابي سياست از دو روش پيش ارزيابي اثر «کلي »٣و «گسترش يافته » نام برده مي شود (٩ :٢٠٠٩ ,Machinery of Government).
با توجه به «ماهيت رويکردهاي روش شناسي » که به خودميگيرد،پيش ارزيابي
سياست به دو دسته ذيل تقسيم مي شود:
١.به عنوان يک ابزار فني ٥براي تحليل پيامدهاي مداخله دولتي طرح ريزي شده است
که اطلاعات را براي ذي مدخلان در تصميم گيري فراهم مي آورد،
٢.به عنوان يک رويه قانوني و نهادي ٦مرتبط با فرايند تصميم گيري مداخلات عمومي
عمومي (٥ :٢٠١١ ,Matei and Dogaru).

٤.کارکردها و نتايج پيش ارزيابي سياست
استرانوا تأکيد دارد، در اولين نگاه ، کارکردپيش ارزيابي سياست عمومي واضح و سرراست به نظر ميرسد «هدف آن آگاه سازي ١تصميم گيران درباره پيامدهاي بالقوه سياست هاست » اما در اصل ، نقش پيش ارزيابي سياست عمومي بيشتر پيچيده است ؛ هدف آن بهبود فرايند تصميم گيري از طريق جمع آوري نظام منداطلاعات درباره اثرات احتمالي يک سياست طرح ريزي شده است و در نتيجه مبنايي براي تصميم گيري در مورد «بهترين سياست » است .دراين روش ، ارزيابي اثر داده هاي تجربي جمع آوري شده از منابع متنوع را تحليل ميکند يا چارچوب جامعي ٢بر مسائل به وجود مي آوردو به اين منظورپيامدهاي ممکن از بديل هاي سياست عمومي را ارزيابي مي کند تا حداقل اطمينان ممکن حاصل شود که مداخله دولتي قابل توجيه و مناسب باشد (١٢ :٢٠٠٧ ,Staronova).
سالي، مدير برنامه توسعه سازمان ملل در مرکزمنطقه اي براتيسلاوا هدف ابزار پيش ارزيابي سياست هارا ارتقاي ظرفيت هاي سياستگذاري ٣ميداند (٢ :٢٠٠٧ ,Slay) و

کميسيون اروپا (٢٠٠٩) پيش ارزيابي اثر را براي همه پيشنهاديه هاي سياستي به کار برده است که اهداف کليدي آن عبارت انداز:
١.بهبود کيفيت ١پيشنهاديه هاي کميسيون ها، به ويژه از طريق تقويت و تسهيل به کارگيري رويکردهاي نظام مند، منسجم ، تحليلي، بازو مبتني بر شواهد براي طراحي سياست و تأمين تحليل کامل ، متوازن و جامع از اثرات محيطي، اقتصادي و اجتماعي احتمالي .
٢.ارائه يک کمک مؤثر براي تصميم گيري، به ويژه از طريق مجهز کردن سياستگذاران به لحاظ اطلاعات مرتبط و جامع براساس منطق بنيادي مداخله هاي پيشنهاد شده و اثرات احتمالي مداخله هاو همچنين با توانمند کردن سياستگذاران براي ارزيابي مبادله و مقايسه سناريوهاي مختلف در زماني که روي مسيرهاي مشخصي از اقدام تصميم گيري مي شود.
٣.پيش ارزيابي به عنوان يک ابزار ارتباطي ارزشمندخدمت ميکند؛ به طور ويژه از طريق پرورش و ارتقاي ارتباطات دروني و تضمين اوليه و مؤثر همکار در کميسيون هاو همچنين ارتقاي ارتباطات بيروني از طريق شفافيت و بازنمودن بيشتر فرايند توسعه سياست براي ذيمدخلان ٢بيروني (٣ :٢٠٠٧ ,.Watson and et al).
ماتياو دوگارو هدف پيش ارزيابي سياست را بهبود کيفيت و همبستگي ٣در فرايند توسعه سياست مي دانند (٢٠١١ ,Matei and Dogaru). ازطرفي ،پيش ارزيابي سياست کمک کننده تصميم گيري است نه جايگزيني براي آن (٢٠٠٥ ,Europen Commission)
به انسجام يک مداخله دولتي و همچنين بهبود ظرفيت سياستگذاري عمومي کمک مي کند.
در تعدادي از کشورها، ارزيابي اثر در ارتباط شديدبا «دستور کار قوانين و مقررات بهتر»٤ قرار دارد که هدفش بهبود کيفيت قوانين و مقررات و کاهش گسترش اداري است .(Matei and Dogaru, 2011: 5)
در يک تلفيق ، هدف کلي پيش ارزيابي سياست ، کمک به دولت براي ساخت سياست هاي کاراتر است که عامل مهم درپاسخگويي به اثر تعيين شده به وسيله بازارهاي

بين المللي، محدوديت هاي بودجه اي حاصل از اقتصاد مدرن و پيامد حاصل از تقاضاي سياست رقابت زاست . به علاوه با توجه به معاني که تاکنون بيان شد،پيش ارزيابي سياست ابزارارتباطي باارزشي است که فرايندهاي رايزني باذي مدخلان ، ايجاد مباحثه و مناظره هاي مفيد، ايجاد تحليل هاو اطلاعات با ارزش را فراهم مي آورد (.Ibid) در جدول ٣کارکردها و نتايج پيش ارزيابي سياست از نگاه صاحبنظران مختلف آورده شده است .

البته اين موضوع نيز نشان مي دهد سياستگذاري نوين نيازمند مدل هاوچارچوب هايي است که معيارها را در امرسياستگذاري و ايجاد زمينه براي ارتقاي کيفيت سياستگذاري بهتر فراهم آورند.
٥.روش تحقيق
در اين پژوهش ، ابتدا ازطريق بررسي ومرور پژوهش هاي انجام شده دراين زمينه تلاش شد تا طرح اوليه مدل شکل گيرد. سپس ازطريق روش دلفي سعي شدتاروند روبه رشدي پديد آيد وسرانجام مدل نهايي پيش ارزيابي سياست شناسايي شد.به منظور توسعه وآزمون مدل طراحي شده ، روش دلفي انتخاب گرديد. روش دلفي فرايندي است که براي جمع آوري داده هااز متخصصان وايجاد اجماع ميان قضاوت هاي آنها به کار مي رود. اين فرايند بااستفاده ازمجموعه روش هابراي جمع آوري وتحليل داده هادرترکيب بابازخورد نتايج به متخصصان صورت مي پذيرد. استفاده ازروش دلفي به عنوان روش تحقيق زماني مناسب است که دانش يکپارچه اي درباره يک موضوع يا مسئله وجود نداشته باشد. اين روش به ويژه زماني که هدف ، بهبود درک ماازمشکلات ، فرصت هاو طراحي راه حل ، روش ها، مدل هاوايجاد پيش بيني هاست ، مناسب است .
به دليل اينکه مقاله حاضر به طراحي مدل پيش ارزيابي سياست مي انجامد برحسب هدف بنيادي است و براي گردآوري اطلاعات از سه روش اسنادي، دلفي و پيمايشي استفاده شده است و نوعي تثليث در گردآوري داده ها وجود دارد.
٦.جامعه آماريو نمونه
روش دلفي بامشارکت افرادي صورت مي پذيرد که درموضوع پژوهش داراي دانش و تخصص باشند. اين افراد گروه دلفي راتشکيل مي دهند. انتخاب اعضاي واجد شرايط براي گروه ازمهم ترين مراحل اين روش محسوب مي شود. براين اساس اعضاي گروه دلفي براي اين پژوهش به صورت نمونه گيري هدف دار ياقضاوتي (غيراحتمالي هدف دار)برگزيده شدند. در اين نوع نمونه گيري افرادي انتخاب مي شوند که براي ارائه اطلاعات موردنيازدر بهترين موقعيت قرار دارند اين افراد يک ياچند ويژگي، زير رادرخود داشتند:
١.عضو هيئت علمي دانشگاه متخصص درزمينه آينده پژوهي و سياستگذاري بودند.
٢.کساني که تحصيلات يا پژوهشگري درزمينه آينده پژوهي و سياستگذاري داشتند.
تعداد نمونه نيز ازجمله نکاتي است که بايد دردلفي به آن توجه شود. زماني که بين خبرگان تجانس وجود داشته باشد، بين ١٠تا ٢٠عضو رادراين مورد توصيه کرده اند (١٣-٨ :٢٠١٤ ,Habibi, Sarafrazi and Izadyar؛ مشايخي و همکاران ، ١٣٨٤: ٢٠١؛
٣٠-١٥ :٢٠٠٤ ,Okoli and Pawlowski ;٣٨٢-٣٧٦ :٢٠٠٣ ,Powell).براي اين تحقيق جمعي از خبرگان متشکل از اساتيد دانشگاه (داراي سابقه تدريس در آينده پژوهي و سياستگذاري) و دانشجويان مقطع ارشدو دکتري اين رشته ها از دانشگاه هاي تهران ، بين المللي امام خميني، اميرکبيرو شاخص پژوه اصفهان و پژوهشگران سياستگذاري وآينده پژوهي از مؤسسات تحقيقاتي سياستگذاري وآينده پژوهي در ايران انتخاب شده اند. که در اين پژوهش در راندهاي مختلف تعداد متفاوتي مشارکت داشتند که در جدول ٤آمده است .

٧.روايي وپايايي روش دلفي
تعيين روايي وپايايي درپژوهش هايي که ازروش کيفي استفاده مي کند همچون روش هاي پوزيتيويستي نيست . درتحقيق حاضر به منظور افزايش روايي تحقيق سعي شدتا:
ازمشارکت کنندگاني استفاده شود که درحوزه مربوط صاحب تخصص وازانگيزه وتمايل کافي برخوردار باشند (صاحبنظران حوزه آينده پژوهي و سياستگذاري ).
ازدورهاي متعددي دراجراي پرسش نامه هااستفاده شود.
روايي ظاهري پرسش نامه در مرحله مقدماتي دلفي به وسيله تعدادي از استادان آينده پژوهي و سياستگذاري بررسي و تأييدشد.
به منظور حفظ پايايي تحقيق نيز موارد ذيل مورد توجه قرار گرفت :
روش دلفي براي احصاء روش خاصي مورد استفاده قرار گرفت .
پاسخگوياني باتخصص هاي مرتبط انتخاب شدند.
پاسخ هاي به دست آمده ازانجام هردور دلفي به پاسخگويان بازخورد داده شد.
دالکي (١٩٦٩) در مورد پايايي پرسش نامه ها در اين روش مي گويد زماني که اندازه گروه دلفي بيشتر از ١٣کارشناس باشد ضريب پايايي نيزاز ٠.٨بيشتر است
درنهايت سعي شدتاسطحي ازاجماع ايجاد شود.
٨.يافته هاي تحقيق
در مرحله مقدماتي، پرسش نامه اوليه با توجه به ادبيات تحقيق و پژوهش ها طراحي شدو در اختيار پنج نفر از اعضاي گروه کانوني قرار گرفت و به اين ترتيب پرسش نامه مرحله اول دلفي طراحي شد.