بخشی از مقاله
چکیده یافته های پژوهشی اخیر پژوهشگران نشان می دهد که "درس پژوهی" به گسترش فرهنگ یادگیری در مدرسه یاری می رساند و محیطی را فراهم می سازد تا معلمان و مربیان از یکدیگر بیاموزند،دانش حرفه ای خود را ارتقا دهند ،در رفتار خود باز اندیشی کنند و در تحول مستمر آموزش مشارکت داشته باشند.سابقه ی درس پژوهی در ایران به صورت رسمی به کمی بیش از یک دهه بر می گردد که ابتدا در دوره ی ابتدایی و سپس متوسطه اجرا و تقریبا به نتایج مثبتی نیز انجامیده است.اما چنین تجربه ای تا کنون در "دوره ی پیش دبستانی" به اجرا در نیامده است.
از سویی دیگر این دوره به دلایل مختلف از جمله؛ عدم وجود برنامه درسی مدون -همانند آن چه که در دوره ی های دیگر آموزشی در ایران وجود دارد- ، عدم دخالت مستقیم آموزش و پرورش در آموزش و تدوین موضوعات آموزشی ، عدم دخالت مستقیم در آموزش حرفه ای و مهارتی مربیان و معلمان و پیش دبستانی و... شرایط مستعد و ویژه ای جهت بهره گیری از ظرفیت های درس پژوهی در ارتقای مهارت حرفه ای مربیان و نیز بهبود وضعیت آموزشی فراگیران دارا می باشد.
از آن جایی که درس پژوهی ماهیتی " درون زا" دارد و از معلمان و مربیان آموزشی با انگیزه دعوت می کند در هسته های کوچک مشارکتی با معلمان "همتا" درباره ی موضوعات آموزشی ، ماهیت و روش ها به تبادل تجربه بپردازند و ضمن بهبود درک فراگیران از مسایل آموزشی ، مهارت های حرفه ای خود را نیز توسعه دهند.چنین ظرفیتی برای دوره ی پیس دبستانی در ایران با ویژگی هایی که بیان شد فرصت مناسب و مغتنمی را فراهم می آورد تا معلمان و مربیان آن ، ضمن بررسی موضوعات و سرفصل های آموزشی در این دوره و دلایل انتخاب آن ، به ارتقای مهارت های حرفه ای خود نیز بپردازند.به ویژه آن که تبادل تجارب میان معلمان و مربیان می تواند به توانمند ساختن آنان کمک کرده و ضعف های تخصصی و مهارتی آنان را به بهترین شیوه و کم ترین هزینه جبران نماید.
مقدمه تاریخچه آموزش پیش دبستانی در ایران که با اصطلاحات مختلفی از جمله مهدکودک ، آمادگی ،کودکستان ، آموزش قبل از دبستان و در نهایت پیش دبستان برای آن بکار رفته است به 80 سال پیش باز می گردد .منظور از پیش دبستان دوره چند ساله قبل از دبستان است که نوآموزان توانایی یادگیری همراه با فعالیتهای بدنی و بازی پیدا می کنند . در برخی کشورها و در مقطعی از زمان به لحاظ شرایط و قوانین این دوره از یک تا 3 سال متغیر بوده و هم اکنون در ایران سنین 4 تا 6 ساله جزء پیش دبستانی محسوب می گردد.
از سال1372کلیه کلاسهای آمادگی ضمیمه مدارس دولتی به علت کمبود جا منحل گردید.گفتنی است که این کلاسها 30 سال پیش در سال1349 و با تصویب شورای عالی آموزش و پرورش تشکیل شده بود. انواع مراکز پیش دبستانی که طبق آخرین دستور العمل به تاریخ 91/4/10 اعلام شده است به شرح ذیل می باشد. -مرکز پیش دبستانی مستقل در نوبت صبح در مکانهای غیردولتی -مرکز پیش دبستانی در فضای مازاد برنیاز مدارس دولتی پس از عقد قرارداد اجاره طبق آخرین آمار ، تعداد نوآموزان پیش دبستانی که در سامانه سناد ثبت شده اند با احتساب نوآموزان استثنایی433877 نفر می باشد که البته تعداد نوآموزان بیش از این رقم می باشد و در سامانه ثبت نشده اند. هنوز آمار دقیقی در این خصوص ارائه نگردیده و علت آن بیشتر عدم دسترسی به اینترنت و تحت پوشش بهزیستی بودن بسیاری از مراکز پیش دبستانی و مهدهای کودک است. که این تعداد نوآموز نیازمند مربیانی است که بتواند به درستی اهداف دوره پیش دبستانی که شامل:
-1پرورش مهارتهای جسمی وحرکتی
-2پرورش روحیه ورفتار عاطفی
-3پرورش مهارتهای ذهنی
-4پرورش صفات اخلاقی ورفتارهای اجتماعی مبتنی برارزشهای اسلامی
-5انس با قرآن وعلاقه به یادگیری آن
-6پرورش ذوق هنری وزیبایی شناسی
-7تقویت حس دینی وعلایق مذهبی
-8پرورش هویت ملی
-9پرورش مهارتهای زبان فارسی
-10 ارتقای سطح بهداشت وایمنی
-11آشنایی با محیط زیست وعلاقه و انس با طبیعت و حفظ آن
را به درستی و با کیفیت انجام دهد، حال این مربیان باید بتوانداهداف آموزشی ذکر شده را با استفاده از روش های :انس با قرآن -قصه- شعروسرود- بازی- نقاشی-کاردستی- نمایش خلاق- بحث وگفتگو- مشاهده- آزمایش-گردش علمی و تماشای فیلم را به کودکان آموزش بدهید حال آموزش الفبا و زبان فارسی در دوره پیش دبستانی مطابق نظر آموزش و پرورش و با توجه به ایجاد تداخل در اهداف برنامه های آموزشی دوره ابتدایی ممنوع می باشد اما آموزش الفبا در برخی مراکز پیش دبستانی بخصوص در مهدهای کودک حتی برای کودکان زیر4 سال هم همچنان رایج است.
مربیان دوره پیش دبستانی قبل از شروع کار می بایست صلاحیتهای لازم را برای احراز شغل از جمله علامندی ودانش وتوانایی برقراری ارتباط با نوآموزان،توانایی اجرای برنامه انس باقرآن، داشتن حداقل مدرک کارشناسی در رشته مرتبط وتاییدیه گزینش و...داشته باشند.در حال حاضر در مناطق روستایی در صورت فقدان افرادی با این شرایط، مربیان دیپلم نیز پذیرفته می شوند که ناگفته پیداست تخصص چندانی در این زمینه – وزمینه های دیگر- ندارند.
چیزی که در این میان از اهمیت ویژه ای برخوردار است و کم تر درباره ی آن سخن گفته می شود،مربیان و نحوه ی آموزش آنهاست.مربیانی که از آن ها انتظار می رود نو آموزان را به سوی هدف های فوق هدایت کنند.اما شاید به دلیل مشکلات بی شماری که پیش دبستانی در زمینه های گوناگون مالی،فضای مناسب،تحت پوشش قرار دادن جامعه ی هدف،استخدام نیرو،ساعات کار و... با آن روبه رو است،در حال حاضر آموزش و یا حتی بازآموزی دانسته ها و مهارت آنها در اولویت برنامه ریزان این مقطع قرار ندارد .در حالی که بدون وجود مریبان کارآزموده و ماهر نه تنها چنین هدف هایی محقق نمی شود که وجود مراکز پیش دبستانی بدون کیفیت آموزشی به لحاظ حساسیت سن نوآموزان و شیوه ی مهارت هایی که باید دریافت کنند، منجر به نتایج منفی نیز شود.
اهمیت و ضرورت اهمیت سال های پیش از دبستان بر کسی پوشیده نیست.سالهای آغازین زندگی کودک، یکی از مهمترین دورههای رشد او به شمار میآید و آنچه در این دوران رخ میدهد بهطور اساسی بر رشد بعدی کودک اثرگذار است . از آنجا که اساس شخصیت فرد در دوره پیشدبستانی شکل میگیرد، محققان و صاحبنظران ارایه ی آموزشهای اثر بخش در این دوران را برای رشد بعدی کودک بسیار مهم میدانند.
اکثر مطالعات و پژوهشها نشان میدهد محیط خانواده پاسخگوی رشد اجتماعی کودک بعد از چهار سالگی نیست و کودکان در این سن، نیاز به شرکت در فعالیتهای اجتماعی بیشتری دارند و حضور در محیط های پیشدبستانی این امکان را به آنها میدهد تا با کودکان همسن و سال خود ارتباط برقرار کرده و به تدریج مهارتهای اجتماعی لازم را برای برقراری روابط اجتماعی به دست بیاورند . از سویی آشنایی با ویژگی های رشد شخصیت کودک در دوره ی پیش دبستان و نیز نحوه ی یادگیری و آموزش فراگیر به تخصص ویژه ای دارد که در صورت وجود، سبب دست یابی به اهداف این دوره می شود.
برنامه ریزی برای رسیدن به هدف های اختصاسی این دوره از مسیر تدوین برنامه های مناسب آموزشی و نیز برخورداری از نیروی متخصص در این زمینه جهت انتقال و عملیاتی کردن چنین برنامه هایی می گذرد. بنابراین وجود برنامه های مناسب و اثربخش منطبق بر نیازهای کودک پیش دبستان و نیز وجود نیروی متخصص جهت اجرایی کردن آن از عوامل موفقیت دوره ی پیش دبستان به شمار می رود.در حال حاضر در ایران به دلایل مختلف دوره ی پیش دبستا.تنها دوره ای در نظام آموزشی ایران است که برنامه ی مدون و از پیش تعیین شده ای – نظیر آن چه که به صورت متمرکز در دوره های آموزشی دیگر وجود دارد-جهت ارایه در مراکز پیش دبستانی در اختیار ندارد.
این مساله جدا از نکات مثبت و منفی خود ، شرایط ویژه ای فراهم می آورد که در هر صورت نیازمند توجه ویژه و مختص به خود می باشد.این شرایط ویژه هم شامل نحوه ی انتخاب موضوعات سرفصل های آموزشی و به تبع آن موضوعات آموزشی می شود و هم شامل نحوه ی تربیت مربیان و معلمان مراکز آموزشی است که متفاوت از معلمان دیگر در انتخاب موضوعات و برنامه های آموزشی دست بازتری دارند. ناگفته پیداست چنین مربیانی علاوه بر مهارت های حرفه ای آموزشی، باید دارای مهارت و تخصص ویژه تری باشند که آنها را در انتخاب موضوعات آموزشی با توجه به ویژگی هایی نظیر؛ زبان ، فرهنگ ، اقتصاد، جنسیت و قومیت، اهمیت و...توانا می سازد.
اما مساله ای که در این جا اهمیت ویژه ای پیدا می کند آن است که در واقع سازوکار مشخصی جهت آموزش مربیان پیش دبستانی درباره ی مهارت های حرفه ای آنان شامل مهارت های حرفه ای و مهارت های مهم تری که پیش تر شرح داده شد ، وجود ندارد. بیشتر مربیانی که در این زمینه موفق عمل می کنند اغلب از ویژگی های شخصیتی خود شامل ؛ صبر و حوصله ی بیشتر و بهتر در مواجه با کودکان و یا استعدادهای شخصی دیگری نظیری توانایی قصه گویی ، شعر خوانی و ... بهره می گیرند.
شاید بتوان در میانه های هیاهوی دستگاه های مختلف اجرایی اعم از آموزش و پرورش و بهزیستی به عنوان متولیان مراکز پیش دبستانی از درس پژوهی به عنوان روشی درون زا جهت آموزش معلمان پیش دبستان کمک گرفت.روشی که بدون تکیه به آموز های رسمی و معمول تلاش می کند به کمک گروه هایی از معلمان به حل مسایل آموزشی کمک کرده و در ضمن آن به تقویت مهارت های حرفه ای آنان یاری رساند.
