مقاله طراحی خانه فلسفه با رویکرد مکتب اصفهان

بخشی از مقاله

طراحی خانه فلسفه با رویکرد مکتب اصفهان

چکیده

انسان امروز عصر ما، انسان ناقصی در عرصه تکنولوژی می باشد. و این نقص ناشی از نداشتن اندیشه و فلسفه ای کارگر و مثمر ثمر می باشد. بنابراین برای اینکه بتواند به کمال برسد نیازمند اندیشه و فلسفه است. و برای دست یافتن به چنین هدفی، نیازمند فضایی برای گفت و گو و بحث های فلسفی است، که می توانیم برای این مهم از معماریٌ برای خلق چنین فضایی کمک بگیریم.

معماری زاده اندیشه است، پس انسان امروز عصر و جامعه ما در عرصه معماری نیز، ناقص است. و اندیشه همان درختی است که تخم آن را چه باد بیاورد و چه دستی ناشناخته آن را در زمین فرو نشاند، بی خاک خاص خودش و بی آبی که از سرزمینش بر می آید و بی باد و نسیم و خورشیدی که با آهنگ اقلیمش تکانش دهد و نوازشش کند و گرمیش بخشد، به عالم وجود در نمی آید. بنابراین طراحی خانه فلسفه با رویکرد مکتب اصفهان باید براساس اصول و مبانی مکتب اصفهان انجام بگیرد تا بتواند به بهترین شکل ممکن پاسخ گوی نیازهای خواسته شده باشد.

واژگان کلیدی: فلسفه، خانه فلسفه، مکتب اصفهان، تکنولوژی

-1 طرح وبیان مساله :

فلسفه به معنای علم به حقایق موجودات به اندازه توان بشر می باشد . و علمی است که همواره یاری دهنده جویندگان حقیقت بوده است. و فیلسوفان همه هم و غم خود را صرف چرایی امور می کنند. خانه فلسفه مکانی است که فیلسوفان و پیروان اندیشه در آنجا حضور می یابند و به بحث و تبادل نظر می پردازند . لذا این مکان کمک بسیاری در جهت تولید فکر و اندیشه می کند که این مهم از نیازهای اساسی مردم و کشورمان است . مکتب اصفهان در شهرسازی در پی تحقق بخشیدن به اصلی است که جهان بر آن قرار دارد یعنی اصل تعادل و توازن، تعادل فضایی و توازن کالبدی. طراحی خانه فلسفه با رویکرد به مکتب شهرسازی و معماری اصفهان که خود متاثر از مکتب فلسفی و حکمی اصفهان است، مکانی را فراهم خواهد کرد، که فیلسوفان و جویندگان حقیقت از هر تفکر و اندیشه ایی در آنجا حضور یابند و به بحث و تبادل نظر بپردازند. و در اثر همین توجه به مکتب شهرسازی و معماری اصفهان در طراحی این خانه اصلی را که همواره در مکتب اصفهان شرط اساسی بوده را جامع عمل خواهیم پوشاند. و به کمک معماری که یک هنر کاربردی است مکانی را برای فیلسوفان و پیروان اندیشه خلق خواهیم کرد که هم در عرصه ماده (معماری) و هم در عرصه معنا واجد ویژگی ها و خصوصیات مکتب اصفهان است . و به این ترتیب به تکنولوژی تولید فکر در شهر اصفهان و در کشورمان کمک خواهد شد.

1

-2 ضرورت و اهمیت پژوهش

تکنولوژی به معنای شناخت فن و مهارت (دهخدا). تکنولوژی همواره وابسته به انسان است. و انسان کامل انسانی است که صاحب تکنولوژی باشد. در این مقوله نقص انسان در 3 مورد است: جسم، فکر و اندیشه. انسانی که ضعف اندیشه نداشته باشد، می تواند 2 ضعف دیگر را هم جبران کند . در ارتباط با اندیشه نیز انسان ها 3 دسته اند:

.1 انسان هایی که خالق اندیشه اند، خالق تکنولوژی نیز هستند . همچنین خالق ابزار اند .و از آن بهره می برند . .2 انسان هایی که فقط از تکنولوژی استفاده می کنند .
.3 انسان هایی که نه خالق تکنولوژی اند و نه از آن بهره می برند .

-3 تعریف واژهها و اصطلاحات
.1 فلسفه(:(Philosophy فلسفه به معنای علم به حقایق موجودات به اندازه توان بشر می باشد (دهخدا).

.2 خانه فلسفه :(Philosophy house) خانه ای که فیلسوفان و طرفداران فلسفه جهت بحث و تبادل نظر در آنجا حضور می یابند.
.3 مکتب اصفهان در شهرسازی(:(Isfahan School in Urban Planning مکتب اصفهان در شهرسازی در پی تحقق بخشیدن به اصلی است که جهان بر آن قرار دارد یعنی اصل تعادل و توازن,تعادل فضایی و توازن کالبدی.

-4 بررسی مختصر فلسفه شرق از باستان تا ظهور اسلام
-1-4 معتقدات مصریان

مصر به حق گهواره تمدن شناخته شده است زیرا تا آن جایی که کشفیات تاریخی نشان داده، مصریان نخستین ملتی بوده اند که کاخ های زیبای فکری پی افکنده و در علوم و فنون ( علی الخصوص هندسه و معماری) گام های بلند برداشته اند و مسائل اخلاقی را زیر ذره بین عقل قرار داده، سعی کرده اند بین روابط فرد و اجتماع، همآهنگی برقرار سازند. کهن ترین اثر فلسفی مصر تعلق به سال 2882 قبل از میلاد دارد و موسوم به تعالیم پتاح حوتب می باشد. (مهرین،(1331

-2-4 معتقدات کلدانیان

»زندگی« در بین النهرین مترادف با زندگی توأم با اطاعت انگاشته شود. در بین آثاری که از کلدانیها بدست آمده، کتابی بنام » کتاب حکمت« است که قسمتی از اخلاقیت کلدانیان در آن نوشته شده است . (مهرین،(1331

-3-4 فلسفه هند

در فلسفه هند، همه نوع افکاری پیدا می شود. فی المثل از یک سوی فلسفه هند، همه چیز را خدا می داند و از سوی دیگر همه چیز را در خدا می بیند . از یک سو از ایده آلسیم مایه می گیرد و از سوی دیگر از ماتریالیسیم بحث می کند. از یک طرف خدا پرستی را ترویج می کند و از سوی دیگر الحاد را؛ از یک سوی خیر اعلی را محبت می داند واز سوی دیگر حق را به قدرت می دهد. (مهرین،(1331

-4-4 فلسفه چین

2

اگر فلسفه چین را از اخلاقیات شروع کنیم، فوراً بر می خوریم به مسأله ای که هم در گذشته و هم امروز از پر درد ترین و مهم ترین مسائل بوده است و آن این است که آیا آدمی بد نهاد به دنیا می آید و یا بر اثر تماس با محیط بد، بزهکار می شود ؟(مهرین،(1331

-5-4 زرتشت

زرتشت علاوه بر اینکه بزرگ ترین مصلح اجتماعی ایران بشمار می رود، نخستین شاعر بزرگ ایران نیز محسوب می شود، چه کتاب » گاتها« که به قلم خود او نوشت شده حاوی عالی ترین اشعار جهان است. این میراث بزرگ آریائی که در برابر طوفان های زمانه چون صخره ایستادگی کرد، دریای گوهری از لطیف ترین و پاک ترین الهامات شاعرانه و حکیمانه است. گاتها قسمتی از کتاب یسنا است و یسنا یک دفتر از اوستا است. (مهرین،(1331

-6-4 آئین مانی

مانی دو نوع تعلیمات داشته است، یکی برای عوام و یکی برای خواص . مانی پیروان خود را به این ترتیب طبقه بندی کرد: -1 استادان -2موبدان -3پیران -4برگزیدگان -5شنوندگان . (مهرین،(1331

-5 گزارش مختصر تاریخ فلسفه اسلامی

برخلاف فرنگیان، که به نگارش تاریخ فلسفه بیش از نگارش در خود فلسفه اهتمام می ورزند، مسلمین هرگز به تاریخ فلسفه و تفکیک و ثبت تاریخ مکاتب و مناظر فلسفی اهتمام نمی کنند و این البته نقص بسیار بزرگی است .

-1-5 کندی 252-185) هجری866-801 / میلادی)

به نظر کندی آنچه پیامبران از طریق وحی می آموزند، همان است که فیلسوفان به عقل به آن می رسند. و هرکس که با علم به حقایق اشیا ضدیت دارد و آن را کفر می داند، خود بی دین و کفار است. ولی این فلسفه چیست که کندی آن را شرط دین داری و حتی دین خوانده است. (داوری اردکانی،(1381

-2-5 ابونصر فارابی 332-252) هجری قمری)

فارابی مؤسس فلسفه اسلامی است؛ زیرا با استفاده از تعلیم یونانیان و استادان بزرگ فلسفه به طرح عالم و نظامی (مدینه فاضله ای) در تفکر و در وجود پرداخته است که دائر مدار آن، خدای واحد است و به احتمال قوی بدان جهت او را معلم ثانی خوانده اند که تربیت و نظام علوم و رابطه و نسبت میان آنها و ضرورت تعلیم شان در مدینه را بیان کرده است. (داوری اردکانی،(1381

-3-5 ابن سینا

مشکل ما در فهم آرائ ابن سیما این است که تاریخ فلسفه ما را اروپاییان نوشته اند و آنها ابن سینای شفا و نجات را می شناخته اند. متأخران هم بنا را بر این گذاشته اند که ابن سینای حقیقی را همان ابن سینای شفا بدانند و کتاب های دیگر را حاشیه بر شفا بینگارند. کسانی هم از بحث مشایی و اشرقی عدول کرده و کل فلسفه ابن سینا را نوعی ایدئولوژی و فلسفه قومی یا تطبیق فلسفه یونانی با عقاید دین اسلامی دانسته اند. (داوری اردکانی،(1381

-4-5 غزالی

3

امام محمد غزالی معروف به حجه الاسلام شخصیت معمایی تاریخ علم و فرهنگ و فلسفه در عالم اسلام است. با وجود اینکه عمرش کوتاه بود، آثار بسیار در علوم و حوزه های متفاوت نوشت و در اخلاف خود اثر عمیق باقی گذاشت. او به خصوص

در جوانی کتاب هایی در ردّ و مسیحیت و اباحیان و ملاحده و فیلسوفان نوشت. (داوری اردکانی،(1381

-5-5 سهروردی

سهروردی صاحب کتاب حکمه الاشراق و موسس حوزه فلسفه اشراقی است. از جمله مطالب قابل تأمل این است که سهروردی فیلسوفی که علم و وجود را یکی می داند. وجود نور است. علم هم نور است. در آغاز نور الانوار است که هیچ ظلمت در او نیست . نور الانوار ظهور صرف است. سهروردی کاری کرده است که فیلسوفان بعد از او نصیرالدین طوسی و میر داماد و ملاصدرا براساس آن بنای بزرگی را بنیاد کردند. سهروردی به زبان فارسی فلسفه را تعلیم داد. (داوری اردکانی،(1381

-6-5 ابن رشد

ابن رشد مدافع فلسفه است . در هرا دفاع نه فقط با مخالفان فلسفه در افتاده و مخصوصاً ردی بر کتاب تهافت الفلاسفه غزالی نوشته استدر. نظر او فلسفه، فلسفه ارسطو است. گویی ارسطو به قلّه کمال انسانی رسیده و هر چه را که فلاسفه می بایست بگویند، گفته است. در سال های اخیر بعضی از صاحب نظران شمال آفریقا ابن رشد را فیلسوف ره آموز خود در راه مدرنیته و عقلانیت قرار داده اند. (داوری اردکانی،(1381

-7-5 ابن خلدون

ابن خلدون هم در این سوی جهان اسلام شناخته نشد، در اروپا هم او را دیر شناختند؛ ولی وقتی شناخته شد، او را مؤسس علم عمران و راهگشای علوم اجتماعی دانستند. ابن خلدون بر مذهب عقل است. او آغاز کار بشر را از عقل عملی می دانست و از عقل نظری چیزی نگفت و به حاصل این عقل هم چندان اعتماد نداشت و چنان که از بعضی اشارات اش بر می آید، آن را محدود و مقید به عمرانی می دانست که با عقل عملی ( عقل تجربی ) سامان می یابد. (داوری اردکانی،(1381

-8-5 خواجه نصیرالدین طوسی
خواجه نصیرالدین طوسی تلاش کرد برای جمع کردن فلسفه مشائی و اشراقی. (داوری اردکانی،(1381

-2-5 میرداماد

به نظر حکمای اسلامی ارسطو معلم اول فلسفه و بنیان گذار آن است. در فاصله میان فارابی و ابن سینا کسانی گفته اند که فارابی معلم ثانی است؛ یعنی مجددا فلسفه و فلاسفه فراموش شده را احیا کرده است. میرداماد هم گفته است که من معلم ثالثم. (داوری اردکانی،(1381

-10-5 ملاصدرا شیرازی

ملاصدرا اگر بزرگ ترین فیلسوف عالم اسلام نباشد، فلسفه اسلامی را به نهایت آن رسانده یا به آن نزدیک کرده است. ملاصدرا فلسفه را نزد میرداماد و میرفندرسکی آموخته بود. او طبق سنت اسلاف خود از نصیرالدین طوسی تا میرداماد به دو حوزه فلسفی و مشایی و اشراقی و به کلام و عرفان و تفسیر و حدیث اعتنای جدی کرد و در کتابهای مبدأ و معاد و شواهد الربوبیه و اسفار اربعه و ... فلسفه ای را بنیاد نهاد که نامش » حکمت متعالیه « است. منظور از متعالی، متعالی از فلسفه اشراق و مشاء و کلام و عرفان نظری است. (داوری اردکانی،(1381

4

-3 مکتب اصفهان
-1-6 تعریف مکتب:

استفاده از واژه مکتب، روشی علمی برای طبقه بندی اندیشمندان، هنرمندان و یا خود اندیشه هاست که به ویژه از رنسانس به بعد در مغرب زمین معمول گشته است . ( ( Encyclopedia of world Art , 1959

-2-6 تاریخچه کاربرد واژه مکتب اصفهان:

اولین با هانری کربن، دانشمند و اسلام شناس فرانسوی، در مقاله ای با عنوان » مکتب الهی اصفهان - میرداماد معلم ثالث « ، که در مجله مردم شناسی آذرماه 1335 چاپ شد، از این واژه استفاده کرد و آن را برای اطلاق به گروهی از متفکران و فیلسوفانی که در عصر صفویه ظهر شدند، به کار برد.

-3-6 اندیشمندان مکتب الهی اصفهان:

شرایط مساعد موجود در اصفهان که امکانات رشد حیات عقلی شیعی را فراهم می آورد، در عرصه حکمت نیز چهره های ممتازی را پرورش می دهد. در زمره این افراد، هانری کربن از میرداماد، میرفندرسکی، ملاصدرای شیرازی، سید احمد علوی، قطب الدین محمد اشکوری، ملاشمسای گیلانی، حسین خوانساری، محمد باقر سبزواری، رجبعلی تبریزی، عبدالرزاق لاهیجی، ملامحسن فیض کاشانی و قاضی سعید قمی نام می برد. ( کربن (1333

-7-6 آموزه های مکتب الهی اصفهان:

هانری کربن بارز ترین مباحث مطرح شده در قالب مکتب اصفهان را عبارت می داند از: بحث زمان ، حدوث ، عالم مثال یا برزخ و همراه با آن، معرفت شناسی جدیدی که در نز ملاصدرای انقلابی در فلسفه وجود، تأکید بر خیال خلاق، مفهوم حرکت جوهری یا توجه به استحاله ها و تغییرات و نوعی حکمت تاریخی مبتنی بر » ساحت « دوگانه نور یا حقیقت محمدیه ( ظاهر نبوت و باطن ولایت ) را شامل می شود. ( کربن، (1333

-1-7-6 اصالت وجود و سلسله مراتب وجودی

از آموزه های مهم مکتب اصفهان ، مسئله اصالت وجود است که » سنگ بنای نظریات ملاصدرا « است. چون وجود به صورت ماهیات مختلف نمود می یابد و در واقع ذهن، آنها را از حقیقت واحد انتزاع می کند، صورت کثیر ظاهر می شود، اما چون حقیقتی واحد است، وحدت دارد یا به تعبیر نصر: چون وجود، وحدت کثرت و کثرت در وحدت است، تمایزات و

تقسیمات منطقی در آن صدق می کند، ولی در عین حال ذاتاً همچنان تقسیم ناپذیر می ماند. (کربن، (1333

-2-7-6 حرکت جوهری

قائل شدن امکان تغییر پذیری ماهیات و موجودیت بالقوه ماده به مفهوم این است که ماهیت می تواند دچار استحاله شود؛ در واقع به گفته شایگان: جهان ملاصدرایی، جهانی است که ماهیات در آن دچار استحاله های پیوسته اند، چندان که مقیاس این استحاله ها در عمل نامحدود است. بدین سان حرکت حتی تا درون مقوله جوهر راه می یابد، و همین، در تمامی سطوح هستی، یک » حرکت جوهری « پدید می آورد. می توان گفت که وجود از دیدگاه ملاصدرا دچار نوعی تحرک، نوعی ناآرامی درونی است که از این سر تا آن سر مراتب موجودات امتداد یافته است، و بنابراین، ماهیت، استعداد آن را دارد که از دگرگونی ها و استحاله هایی بگذرد که مراحل آن، هریک بیانگر سطح معینی از واقعیت عالم اند. ( شایگان (1331 در واقع از نظر ملاصدرا تمامی تغییرات ماهیت، اشکال حرکت اند و » از همین جاست که نظریه حرکت جوهری را که یکی دیگر از اصول

5

مشهوری است که با نام او پیوند یافته ، ابداع می کند. این اصل، بیناد جهان بینی ملاصدرا را تشکیل می دهد، با همین اصل است که او حدوث عالم معاد جسمانی و آرای دیگر را اثبات می کند ) .« نصر (1335

-7 مکتب شهرسازی و معماری اصفهان

بسیاری از محققان و پژوهشگران همان گونه که در مورد رشته های دیگر هنر معتقد به وجود ارتباطی روشن و انکار ناپذیر بین مبانی هنری و آموزه های حکمی و فلسفی مکتب الهی اصفهان بوده اند ، در مورد معماری و شهرسازی نیز به وجود چنین ربطه ای قائل اند ( نصر 1335 ؛ کربن در مقدمه بر استیرلین 12 : 1333 ؛ استیرلین. ( 1333735

-1-7 اصول مکتب شهر سازی اصفهان:

اصل کثرت - اصل وحدت - اصل تمرکز - اصل عدم تمرکز - اصل تجمع - اصل اتصال - اصل توازن - اصل تناسب - اصل تداوم - اصل قلمرو - اصل سادگی - اصل پیچیدگی - اصل ترکیب - اصل استقرار - اصل زمان - اصل ایجاز - اصل تباین - اصل سلسله مراتب . ( حبیبی (1333

-2-7 اصول مکتب معماری اصفهان:
✓ ساده شدن طرح ها که در بیشتر ساختمان ها، فضاها یا چهار پهلو هستند یا مستطیل .

✓ استفاده از هندسه ساده .

✓ در تهرنگ ساختمان ها نهاز و نخیر کمتر شد ولی از این شیوه به بعد ساخت گوشه های پخ در ساختمان ها رایج شد .

✓ استفاده از پیمون دنبال شد .

✓ سادگی طرح در بناها هم آشکار شد . (معماریان، (1381

-8 بررسی نمونه ها
-1-8 ساختمان گوته آنوم (1224-28)

در بررسی تجارب امروزین در جهان به کارهایی در مکتب اکسپرسیونیسم برخورد می کنیم. در این میان ساختمان گوته آنوم (1124-28) که توسط رودلف اشتاینر در شهر دورناخ سویس طراحی و اجرا شد بیشتر مورد توجه می باشد.

تصویر 1) و :(2 رودلف اشتاینر، ساختمان گوته آنوم، دورناخ، سویس، (1124-28)، (بانی مسعود، (1311

رودلف اشتاینر، این ساختمان را برای هواداران جنبش »حکمت انسانی(Anthroposophy ) « به تاسی و پیروی از زیبایی شناسی گوتیک طراحی کرد . فرم پیچیده ئ نمای بتنی ساختمان، امکان بازی شگفت انگیز نور و سایه را پدید آورده است، و تک رنگ خاکستری آن نیز به این موضوع کمک می کند . (بانی مسعود، (1311 از طرفی عناصر و مفاهیم زیبایی

شناسانه درون بنا را می توان متاثر از اندیشه های گوته، شاعر پرآوازه آلمانی و معماری گوتیک دانست .(همان) دو گنبد این بنا، مظهر چهره ئ یانوسی سرشت انسانی هستند و نحوه قرار گرفتن ستون ها مراحل رشد و تحول بشر را نشان می دهند . (همان)

تصویر 3) و :(4 رودلف اشتاینر، ساختمان گوته آنوم، دورناخ، سویس، (1124-28)، (بانی مسعود، (1311

این در حالی است که فضاهای باز نامنظم و نظم غیر قابل پیش بینی راهرو ها، تقلیدی از دستگاه تنفسی انسان است . رنگ نیز نقش مهمی در طرح این ساختمان ایفا می کند، چرا که رنگ از دید گوته دارای ماهیتی معنوی و نمادین است که با سرشت بشر پیوند دارد . بیننده برای درک کامل بنای گوته آنوم باید دائما در حال حرکت باشد . تازگی و جذابیت بنا نیز در همین نهفته است . (بانی مسعود، (1311

-2-8 فرهنگسرای نیاوران

کار های دیبا در دوره ی دوازده ساله ی فعالیتش در ایران نمایانگر علاقه ی خاص او به وجوه اجتماعی معماری یا به تعبیر خود او معماری انسانی است . او با الگو برداری از مدل های زندگی برژوازی غرب برای جامعه ی ایرانی مخالف بود و می کوشید پیوندی میان مدرنیته و سنت های ایرانی برقرار کند . (قبادیان،(1312

تصویر( 5 )کامران دیبا، فرهنگسرای نیاوران، تهران، ایران،(قبادیان،(1312
دیبا از آثار هنر حجمی در طراحی فضا های شهری و محوطه سازی خود استفاده ی فراوان کرده است . این پیکره ها بسیار مورد استقبال عموم قرار گرفتند و عکاسان با گرفتن تصویر مردم در کنار آن ها یا دست به گردن آن ها امرار معاش می کردند. دیبا در پی ایجاد انواع مراکز فرهنگی و تفریحی از جمله کتابخانه، گالری، سالن نمایش و رستوران به شکل مجتمع های فعالیتی بود که به شکل گویایی در فرهنگ سرای نیاوران پیاده شده است . ظاهراً همین گرایش ها علاوه بر جنبه های زیبایی شناسی سنت های معماری و شهر سازی ایرانی، علاقه و اقدام به این سنت ها را در او برانگیخت . اما بر خلاف حسن

فتحی که در مقابل گرایش های مدرن معماری ایستاد دیبا با قبول مدرنیسم و تجدد به جستجوی سنت گرایی رئالیستی یا واقع گرا برآمد. (قبادیان،(1312 سازماندهی فضا و ارتباط فضا های مختلف با عملکردهای متفاوت اداری، خدماتی، نمایشی فرهنگسرای نیاوران سنجیده است و قابلیت انعطاف و قابلیت تغییر فضا ها از طریق تقسیم فضا ها به خصوص در فضا های نمایشی و همچنین امکان استفاده از شبکه های کرکره ای به خوبی تأمین شده است. (همان)