بخشی از مقاله
چکیده
عوامل بسیاری از جمله شرایط اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و همچنین خصوصیات فردی افراد جامعه بر میزان جرایم انجام شده توسط آن ها و همچنین میزان ترس آن ها از وقوع جرم و جنایت موثر است .در این میان از تاثیر محیط فیزیکی بر میزان احساس امنیت افراد و کاهش پتانسیل های ارتکاب به جرم و جنایت نمیتوان چشم پوشی نمود. لذا در تحقیق حاضر ابتدا مبانی نظری پیرامون چگونگی تاثیر گذاری فضای کالبدی بر وقوع جرم و ایجاد احساس امنیت در مخاطبان مورد بررسی قرار گرفت .
سپس پژوهش های انجام شده در ارتباط با پیشگیری از جرم و جنایت از طریق طراحی محیطی به تفصیل بررسی شد و در ادامه معیار ها مولفه های عرصه های عمومی امن مشخص شدند . نتایج حاکی از آن است که چهار معیار کنترل دسترسی، نظارت طبیعی، قلمروپایی و مدیریت و نگه داری از مهم ترین عوامل تاثیر گذار در پیشگیری از جرم و جنایت و القا حس امنیت به ساکنین هستند. در اخر نیز راه کار های طراحی برای دستیابی به محیط های امن شهری جهت استفاده طراحان ارائه گردیده است.
.1 مقدمه
براساس قانون مجازات اسلامی، هر فعل یا ترک فعلی که در قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد جرم محسوب می شود .[10] وقوع جرم به عوامل مختلفی برمی گردد و از جمله ی این عوامل، محیط و شرایط نابهنجار حاکم بر آن است. روانشناسان و صاحب نظران علوم محیطی در پژوهش های علمی خود، اثر ناهنجاری کلی محیطی را بر ایجاد الگوهای رفتاری ناهنجار و جرم به اثبات رسانده اند.
رویکرد CPTED - پیشگیری از جرم و جنایت از طریق طراحی محیطی - را می توان نوعی رویکرد هدفمند در جهت طراحی کارآمد و هوشمندانه مولفه های محیطی با بکارگیری بهینه محیط مصنوع در کاهش جرایم دانست که بطور موثری در افزایش سرمایه اجتماعی، بهبود کیفیت زندگی و افزایش میزان رضایتمندی شهروندی و در نتیجه بهبود رفاه اجتماعی جامعه تاثیر به سزایی دارد. بر این موضوع اتفاق نظر جمعی وجود دارد که رویکرد CPTED در دو بعد کاهش حقیقی جرایم در محیط های شهری از یکسو و افزایش احساس ایمنی و امنیت قضایی در آنها می تواند موثر واقع شود.
براساس استراتژی پیشگیری از جرم مکان - محور جلوگیری از جرم از طریق طراحی محیطی - CPTED - به عنوان تئوری مستقلی پدیدار شده و امروزه بعنوان رویکردی در حال توسعه و در حال اجرا در مقیاس جهانی شناخته می شود
علاوه بر آن مفاهیم اساسی آن از قبیل قلمروگرایی، نظارت، نگهداری، کنترل دسترسی، حمایت از فعالیت و مستحکم سازی هدف، به سرعت گسترش یافته است، ارزیابی اثرات ابعاد مختلف رویکرد پیشگیری از جرم مکان - محور، کاری است بس دشوار، بطوریکه اشنایدر و کیت،[4] آن را به دشواری رهایی یافتن از تارهای عنکبوت تمثیل نموده اند. توجه به این رویکرد را در دهه اخیر، می توان ناشی از بحران های ناشی از وقوع جرایم گسترده در فضاهای عمومی و نیمه عمومی شهری دانست که علیرغم هزینه کرد منابع مالی گسترده، نتایج مورد انتظاری را به ارمغان نیاورد
بر این اساس در این پژوهش پس از بررسی مفاهیم مربوط به مسکن، جرم و امنیت، به تعاریف، مبانی، مفاهیم و راهبردهای این رویکرد اشاره شده و در انتها به ارائه راهکارهایی اجرایی و اصول قابل تعمیم در مجتمع های مسکونی پرداخته شده است.
.2 مفهوم شناسی جرم
دانشمندان با توجه به رشته تخصصی خود، توصیفهای گوناگونی از “جرم " نمودهاند. “جرم” از نگاه جامعهشناختی، انحراف و عملی خلاف موازین جامعه و مخالف با هنجارهای اجتماعی است که ناهنجاری خوانده میشود. برخی دیگر "جرم” را عملی نابهنجار، و مجرم را کسی که، نظم اجتماعی را بر هم بزند تلقی کردهاند . حقوقدانان هر فعل و ترک فعلی را که نظم، صلح و آرامش اجتماعی را مختل سازد و قانون نیز برای آن مجازاتی تعیین کرده باشد، “جرم” میداند . از نگاه روانشناسان عبارت است از: خارج شدن از حالت تعادل روانی ورفتاری؛ یعنی داشتن رفتار منحرفانه، یا رفتاری که صورت عادی و نرمال نداشته باشد. از نگاه دینی، جرم تخطی از جنبههای اعتقادی و تعالیم مذهبی و طغیان و سرکشی در برابر امرو نهیهای پروردگار متعال است.
.1-2 دلایل وقوع جرم در محیط های مسکونی
برای مدت طولانی جرم تنها به عنوان تابعی از ویژگی های فردی و عوامل اجتماعی - اقتصادی شناخته می شد. ولی تحقیقات نشان دادند که یک جرم زمانی به وقوع می پیوندد که وجود یک انگیزه تحریک آمیز و یک مجرم دارای زمینه قبلی، زمینه وقوع جرم را فراهم نماید. زمینه وقوع، در واقع دربردارنده یک هدف مناسب در یک زمان و محیط دلخواه است. در غیاب افرادی که ممکن است از جرم جلوگیری کنند و در حضور افرادی که وقوع جرم را تسهیل میکنند که به مجموعه این شرایط پیوستگی فرصت ارتکاب جرم گفته می شود و این نشان میدهد که محیط فیزیکی در تحریک مجرمین بالقوه برای ارتکاب به جرم نقش بسزایی را ایفا میکنند.
با وجودی که زندگی در محیطی با مشکلات کالبدی، افراد را به مجرم تبدیل نمی کند، ولی به مجرمین بالقوه ای که در آنجا حضور دارند فرصت بیشتری برای ارتکاب به جرم می دهد. همچنین این احتمال وجود دارد که افراد عادی نیز در مکانی آسیب پذیر و دور از چشم دیگران تحریک شوند و دست به رفتارهای ضد اجتماعی بزنند. براین اساس دلایل وقوع جرم، تحت تاثیر شرایط ذیل می باشند و این شرایط نیز به نوبه خود تحت تاثیر عوامل موثر در پیدایش آنومی تشدید یا تضعیف می شوند:
جدول :1 عوامل تاثیرگذار در وقوع جرم ماخذ
دلایل وقوع جرم - وقوع جرم تحت تاثیر شرایط و اوضاع زندگی - برای مثال اعتیاد به مواد مخدر، محرومیت های اجتماعی، تضاد، بیکاری، محلات فقیر نشین و کمبود امکانات تفریحی -
- دیدگاه مجرمان نسبت به عمل مجرمانه که به آن به صورت خطر و پاداش - Reward Risk - نگاه میکنند. - حضور اهداف مجرمین - Target - - مانند افراد، اموال و امثالهم - که آسیب پذیر، جذاب و محرک هستند.
-یک هدف محصور - مانند ساختمانها، اتومبیل ها، ، انبارها و غیره - که حاوی اموال باارزش یا افراد آسیب پذیر است.
- یک محیط وسیع - مانند مراکز شهری، املاک مسکونی - که به طور عادی جذاب و مولد جرم نیستند اما حضور عوامل پیشگیری کننده از جرم در آنها کمتر از عوامل تسهیل کننده است.
-عدم حضور عوامل پیشگیری کننده از جرم - ساکنین، عابرین، پلیس، نیروهای امنیتی که آماده نظارت و دخالت هستند - -حضور عوامل تسهیل کننده جرم و تخلف - بطور مثال ساکنین که توجه و یا محافظت نامناسب از اشیا قابل سرقت دارند - .
.2-2 نحوه توزیع جرم در محیط های مسکونی
اکثر جرایم به خاطر وجود فرصت های مناسب برای مهاجم به وقوع می پیوندد. فرصتهایی همانند دسترسی آسان، مکانی برای پنهان شدن، نبود تعریف واضحی بین فضای عمومی و خصوصی و نورپردازی ضعیف هر چه مهاجمین احساس ناامنی و آسیب پذیری بیشتری بکنند، احتمال وقوع جرم کمتر می شود.
چنانچه در همین راستا کلکوهان [16]یافته هایش را در رابطه با الگوهای وقوع جرم به صورت زیر جمع بندی کرده است: در فضاهای ساکت و ایزوله شده که به خوبی به هم اتصال نیافته اند، احتمال وقوع جرم بیشتر است.
نظارت فضایی، الهام و تعریف فضاهای خصوصی - عمومی موضوعات کلیدی در ایجاد فرصت جرم هستند.
جدول :2 مولفه ها و معیار های فضاهای شهری امن و ایمن
توجه به مقیاس انسانی
فضاهای شهری کوچکتر جرم خیزی کمتری دارد و رابطه صمیمانه تری در آن برقرار می شود.
اندازه و فرم فضا :
- فضاهای کوچک با توام شدن ازدحام زیاد نیز می تواند شرایط آسیب پذیری را موجب شود.
- ایجاد شرایط مناسب برای ارتکاب جرم از طریق ایجاد امکان عدم رویت بصری
- همبستگی آماری میان فراوانی وقوع جرایم و رفتارهای آنومیک با مکانهای آلوده
محورهای مطرح در این مولفه:
آلودگی نمادی - اطلاعات محیطی - و خوانایی، افزایش میزان امنیت از طریق برقراری ارتباط با نمادها و علائم.
آسایش بصری و محیطی
آلودگی دیداری؛ وجود تناسبات بصری باعث کاهش اغتشاشات بصری شده و منجر به کاهش اغتشاشات رفتاری خواهد شد.
آلودگی رنگ؛ کاربرد نامطلوب رنگها در فضای شهری موجب ناخشنودی افراد گشته و ممکن است موجب بروز رفتارهای نامطلوب و ناهنجار گردد.
آلودگی نور یا تاریکی؛ افزایش روشنایی باعث کاهش انجام رفتارهای نا به هنجار می شود،
