بخشی از مقاله
چکیده
رشد سریع فضای مجازی بهویژه در بین جوانان و نوجوانان در سالهای اخیر از یک سو، و افزایش فعالیت دشمن در این فضا و استفاده از آن به عنوان ابزار تهاجم فرهنگی علیه جمهوری اسلامی ایران از سوی دیگر موجب گردیده است تا مسأله اینترنت و فضای مجازی پاک به یکی از مهمترین مسائل فرهنگی کشور تبدیل شود. در میان عناصر مؤثر و تعیینکننده در فضای مجازی پاک، سواد رسانهای از اهمیت و کارایی ویژهای برخوردار است که متأسفانه کشور ما از این بُعد دچار ضعف میباشد.
ضعف سواد رسانهای در جامعه، همچون دیگر مسائل فرهنگی، متأثر از عوامل متعدد و در هم پیچیدهای است که حل آن در گرو یافتن روابط بین عوامل و تعیین عامل ریشهای در مسأله میباشد. این تحقیق بهدنبال آن است که ضمن شناسایی عوامل مؤثر در ضعف سواد رسانهای در کشور، ارتباط بین این عوامل را مشخص نموده و در قالب مدلی بهمنظور ارتقای سواد رسانهای در راستای فضای مجازی پاک تبیین نماید. در واقع این پژوهش در صدد پاسخگویی به این سوال است که روابط میان عوامل تأثیرگذار در ضعف سواد رسانهای و مدل ارتقای سواد رسانهای در کشور چگونه است؟
در این تحقیق بهمنظور جمعآوری اطلاعات، از روش کتابخانهای استفاده گردیده و جهت دستیابی به متغیرهای اصلی در مسأله، با استفاده از روش دادهبنیاد، اطلاعات جمعآوری شده، مورد تحلیل قرار گرفته است. سپس با استفاده از روش مدلسازی ساختاری-تفسیری روابط و سطوح عوامل ضعف سواد رسانهای در کشور در قالب یک مدل ترسیم گردیده است.
این تحقیق به این نتیجه رسیده است که »ضعف سواد رسانهای گروههای مرجع و رهبران افکار«، عامل ریشهای ضعف سواد رسانهای در کشور بوده و راهبرد اصلی در این مسأله، »تقویت سواد رسانهای گروههای مرجع و رهبران افکار و افزایش آگاهی آنها نسبت به اهمیت این مسأله« میباشد. در پایان نیز این تحقیق پیشنهادات و راهکارهایی را در راستای راهبرد مذکور، ارائه نموده است.
.1 مقدمه
در عصر حاضر نوعی اجتماع و همزیستی بزرگ توسط فضای مجازی ایجاد گردیده است که توسط آن کاربران اینترنتی در سراسر جهان به یکدیگر پیوسته و با ارسال و دریافت اطلاعات به صورت روزمره، نوعی وابستگی به این رسانه جمعی پیدا کردهاند. در این میان، اینترنت و فضای مجازی، در بین نوجوانان و جوانان مخاطب بیشتری یافته و زندگی بسیاری از این گروه سنی، به فضای مجازی پیوند خورده است. این مسأله در جامعه ایران که همجمههای رسانهای بیگانگان، بیش از دیگر قشرها، جوانان را هدف قرار داده، اهمیتی دو چندان یافته است. دشمنان نظام جمهوری اسلامی ایران میکوشند تا با توسل به ابزار فضای مجازی و شبکههای اجتماعی مختلف، ضدفرهنگها را در بین جوانان رواج داده و یک جنگ نرم تمام عیار را علیه نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران به راه بیاندازند.
بنابراین رشد سریع در استفاده از فضای مجازی در سالهای اخیر از یک سو، و افزایش فعالیت دشمن در این فضا و استفاده از آن به عنوان ابزار تهاجم فرهنگی از سوی دیگر موجب گردیده است تا آسیبهای فرهنگی-اجتماعی نوپدید از جمله پورنوگرافی، تبلیغات نژادپرستی، تبلیغات ضدمذهبی، امپریالیسم خبری و اطلاعاتی، سوء استفادههای مالی و جرائم اینترنتی در این فضا ایجاد یا تقویت گردیده و در نتیجه فضای مجازی بهلحاظ فرهنگی، به محیطی آلوده و نا امن مبدّل گردد.
تا کنون در کشور ما بحثها، نشستها و همایشهای متعددی بهمنظور حل مسأله فضای مجازی و ایجاد فضای مجازی پاک شکل گرفته است و راهکارهای متعددی در این راستا ارائه گردیده است که یکی از مؤثرترین راهها، ارتقای سطح سواد رسانهای است. یکی از مؤلفههای مهم در سواد رسانهای در کنار نگاه انتقادی و تحلیلی نسبت به محتوای رسانهها، توانایی تولید و تبادل محتوا توسط مخاطبان رسانه میباشد که این مؤلفه میتواند در آینده، فضای مجازی پاک و امنی را به ارمغان آورد.
به بیان واضحتر، آموزش سواد رسانهای با الگوی اسلامی- ایرانی در جامعه، نهتنها موجب مصونیت افراد در برابر تهدیدات فضای مجازی میشود، بلکه موجب میگردد تا مخاطبین رسانهها از حالت منفعلانه خارج گردیده و با تحلیل، تولید و تبادل محتواهای متناسب با فرهنگ اسلامی- ایرانی، نقشی فعال در برابر رسانههایی همچون اینترنت ایفا نموده و آینده فضای مجازی پاک در کشور را تضمین کنند.
علیرغم اهمیت تدوین الگو و آموزش سواد رسانهای بر مبنای الگوی اسلامی- ایرانی، این امر مهم تا کنون بهشکل مناسبی تأمین نگردیده و تحقیقات انجام شده حاکی از سطح سواد رسانهای متوسط رو به پایین در بین افراد جامعه بهویژه نوجوانان و جوانان میباشد. بهطور مثال بر اساس یک پژوهش، 43,2 نوجوانان تهران به میزان کم و 11,5 درصد به میزان خیلی کم از سواد رسانه ای برخوردار هستند و همچنین در تحقیقی دیگر، میزان سواد رسانهای 73,5 درصد از مردم شهر تبریز در حد متوسط رو به پائین گزارش شده است. - ببران، :1390 ص - 13 بنابراین حل ریشهای این مسأله، نیازمند بررسی و تحلیل آن با روشهای علمی است.
ضعف سواد رسانهای مطلوب در میان افراد جامعه، همچون دیگر مسائل فرهنگی، متأثر از عوامل مختلف و درهمپیچیدهای است که رسیدن به راهکارهای مؤثر در این مسأله، نیازمند جمعآوری، تحلیل علمی و سطحبندی این عوامل میباشد تا ضمن تعیین عوامل ریشهای و اصلی در مسأله، نحوه روابط بین این عوامل در قالب یک مدل مشخص گردیده و راهبرد اصلی حل مسأله روشن شود. علیرغم آنکه تاکنون تحقیقات بسیاری در زمینه ضعف سواد رسانهای در کشور انجام شده است، اما در هیچیک به کشف روابط بین عوامل و تهیه مدلی جامع از این عوامل پرداخته نشده است.
لذا این تحقیق بهدنبال این است که ضمن شناسایی عوامل مؤثر در ضعف سواد رسانهای مطلوب در کشور، ارتباط بین این عوامل را مشخص نموده و در قالب مدلی بهمنظور ارتقای سواد رسانهای در راستای فضای مجازی پاک تبیین نماید. در واقع این پژوهش در صدد پاسخگویی به این سوال است که روابط میان عوامل تأثیرگذار در ضعف سواد رسانهای و مدل ارتقای سواد رسانهای در کشور چگونه است؟
.2 پیشینه پژوهش
تا کنون تحقیقات متعددی در زمینه سواد رسانهای در داخل و خارج از کشور صورت گرفته است که هر یک به یکی از ابعاد سواد رسانهای و یا با رویکردی خاص به این مسأله پرداختهاند. در ادامه به بررسی مهمترین پژوهشهای انجام شده مرتبط با این پژوهش میپردازیم.
کِلی مندوزا - 1391 - 2 به بررسی نقش وساطتی والدین در زمینه سواد رسانهای پرداخته و سه راهبرد همراهی در حین تماشا، وساطت محدودکننده و وساطت فعال را در این زمینه بررسی کرده است. منتظر قائم و حاجی کاظم طهرانی - - 1393 نیز به بررسی نقش نظارتی مادران در سواد رسانهای پرداخته و به این نتیجه رسیده است که فقدان سواد رسانهای مادران بر شیوه کنترل مصرف رسانهای نوجوانانشان تأثیرات نامناسبی میگذارد.
حامدی - - 1391 عوامل فرهنگی- اجتماعی مرتبط با سواد رسانهای دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شرق را مورد تحقیق قرار داده و به این نتیجه رسید که بین مقطع تحصیلی، سرمایه فرهنگی، مصرف رسانهای، اعتماد به رسانه، میزان جذابیت رسانه ها و انگیزه استفاده از رسانه با سواد رسانهای رابطه وجود دارد.
