بخشی از مقاله
چکیده
پدیده ی کودکان کار یکی از معضلات گریبانگیر اکثر شهر های بزرگ در جهان معاصر است. گسترش پدیده به حدی است که جوامع توسعه یافته و در حال توسعه را به یک اندازه به خود مشغول کرده است. پژوهش های انجام شده، نشان می دهد که سال های اولیه زندگی کودک، در شکل گیری شخصیتش از اهمیت زیادی برخوردار است.
بسیاری از نمونه های موجود، گواه این است که شرایط پرورشگاه هایی که به صورت مؤسسه ای و جدای از فضای شهری اداره می شوند، پاسخگوی نیاز کودکان بی سرپرست نمی باشند.
در طراحی مرکز نگهداری کودکان کار هم سکونت مطرح می شود و هم آموزش ، دربحث سکونت، احساس تعلق کودک به محیطی که در آن زندگی می کند مطرح می شود و در آموزش، مسأله ارتقای یادگیری کودک اهمیت زیادی دارد.
در این پروژه هدف اصلی، ساخت مرکز نگهداری از کودکان در محیطی دلچسب می باشد تا کودک، تجربه های کودکان دیگر، یعنی بودن در خانه و در مقیاس دیگر، عضو جامعه بودن را احساس کند .اما چگونه می توان این مکان را از حالت مؤسسه ای خارج و به فضایی مانند خانه نزدیک تر کرد؟
کودکان بی سرپرست، دوران کودکی خود را جدای از جامعه سپری می کنند و زمانی پا به عرصه جامعه می گذارند که مفهوم جدای از جامعه بودن، در ذهن آنها شکل گرفته شده است.
فضاهای آموزشی و خدماتی در داخل سایت، حلقه اتصال محله با این مرکز می باشد. کودک از طریق تماس با گروه های سنی مختلف، نقش اعضای مختلف جامعه را درک می کند . علاوه بر این فضای آموزشی به کودکان پیش دبستانی و دبستانی این مرکز ومحله تعلق دارد، امکان برقراری ارتباط بین کودکان با همسالانشان را به وجود می آورد، سعی در برقراری ارتباط فضایی و اجتماعی بین این مجموعه با فضای اطراف آن، این مجموعه را به عنوان بخش یا محله ای در کنار سایر فضاهای شهری مطرح می کند.
در این پروژه به معماری برای کودکان کار - بی سرپرست - می پردازیم. با مطالعه در زمینه ی روانشناسی کودک و به خصوص کودک بی سرپرست و بررسی تئوری های موجود واستفاده از مطالعات انجام شده به طراحی مرکزی برای اسکان دادن کودکان کار و بی سرپرست می پردازیم.
مقدمه
کودکانی که آ ینده سازان اجتماع خو یش هستند، زمانی فرد مفیدی برای جامعه خواهند بود که بصورت صحیح و در محیطی سالم رشد یافته و تربیت شوند .امروزه در نقش اصلی خانواده و اثرات مثبت و منفی آن بر کودکان هیچ تردیدی وجود ندارد .اما برخی کودکان از آن کانون اولیه جامعه محرومند .کودکان کار با مشکلات عدیده ای روبرو هستند که نتیجه ی عدم وجود خانواده ای سالم است .از جمله مشکلات این کودکان، اختلالات دلبستگی عاطفی، نقص رشد شناختی و اجتماعی، اختلال و اغتشاش هویت، بیمار ی های روانی، اختلالات شخصیت و نابهنجار ی های رفتارهای اجتماعی در بزرگسالی است . تمام این مشکلات مربوط به نقایص و کاستی های دوره ی رشد کودکی است . از این لحاظ توجه به ا ین کاستی ها و سعی در جبران آن ها می تواند آن ها را در بزرگسالی به فردی مفید برای جامعه تبدیل کند.
روند رو به رشد کودکان بی سرپرست و بد سرپرست، توجه و یژه به این امر را لازم و ضروری می سازد. با توجه به مشکلات این قبیل کودکان، رفع نیازهای اولیه آنان از قبیل خوراک، پوشاک، آموزش و مسکن ، می تواند تا حدودی کاستی های آنان را جبران کند.
ثا بت ترین عنصر زندگی آنان در دوران رشد، از کودکی تا نوجوانی، محیط و مسکنی است که در آن زندگی می کنند.
پنج عامل بزرگ و مهم است که انسان را می سازد .اولین عامل سازنده روح انسان مادر است . دومین عامل سازنده انسان پدر است که بعد از مادر ابعاد دیگر روح بچه را می سازد .سومین ابعاد ظاهر و روشن انسان را مکتب یا مدرسه می سازد .چهارمین؛ محیط و اجتماع است و پنجمین عامل تربیتی انسان فرهنگ عمومی ملت یا فرهنگ عمومی جهان است.
به منظور ارائه و دستیابی به معیارها و مبانی طرح، که بتواند منجر به محیطی مناسب برای کودکان بی سرپرست شود، لازم است ابتدا شناختی کامل و کافی از ویژگی های روانی و رفتار شان داشته باشیم. همچنین توجه به نظر یه های مطرح شده در روانشناسی محیط و بررسی تاثیر محیط بر انسان، به طراحی محیطی که پاسخگوی نیازهای آنان باشد، کمک می کند.از سوی دیگر، آشنایی با قوانین مربوطه نیز ضروری است.
بیان مسئله
بی سرپرستی بیشتر از آنکه یک مشکل فردی باشد مشکل اجتماعی است . امروزه در سرتاسر دنیا با افزایش بی رویه کودکان بی سرپرست روبه رو هستیم این افزایش دلایل زیادی از جمله فقر ، جنگ ، افزایش فساد و فحشا ، اعتیاد و .. دارد .این کودکان قربانیان خشونت جامعه ای هستند که نه تنها آنها را از داشتن پدر و مادر و کانون گرم خانواده محروم ساخته بلکه پذیرای آنها نیست و به چشم سر بار به آنها می نگرد.
در ذهن کوچک کودک که همواره نیاز به یک پناه را احساس می کند بودن در محیطی که بطور دائم احساس تشویش ، نگرانی و اضطراب و ترس همیشگی ، ضعف در شخصیت را بدنبال خواهد داشت و افسردگی و خزیدن به کنجی آرام ، آرزوی متداولی در بین این دسته کودکان است و به عکس ممکن است بعضی از کودکان برای جلب توجه و مطرح شدن و یا متمایز شدن از دیگران دست به اعمال خشونت آمیز و در نهایت به شخصیت ناهنجار با قدرت خلق مشکلات فراوان برای اجتماع تبدیل شوند.
در حالی که همواره به این نکته آگاه باشیم که در سال های آینده این کودکان باید قدرت حرکت و همگامی با جامعه و حتی توان مطرح شدن بعنوان سرمایه های بسیار با ارزش برای سازندگی کشور را دارا باشند و اگر بدانیم در زندگی آنها خلأ پر نشدنی به نام خانواده وجود دارد باید حتی الامکان شرایط زیست آنها را به گونه ای فراهم کرد که حد اقل فرد را جزئی از یک خانواده با ایجاد علائق و همبستگی هایی مشابه بدانند آنگاه اهداف و خطوط طرح مورد نظر رنگی متفاوت با شرایط موجود خواهد گرفت.
هدف تحقیق
هدف از انجام این پروژه ایجاد فضایی مناسب برای زیست، رشد عاطفی و جسمی و پرورش استعدادهای کودکان بی سرپرست می باشد، که در طی زندگی در مجموعه حمایتی باید برای همگامی با جامعه و پذیرفته شدن در میان مردم به مهارت ها و توانائی های لازم برسند، حال اینکه این فضا را باید چگونه طراحی کرد بحث اصلی پروژه می باشد.
برای رسیدن به هدف مورد نظر با ید ا ین نکته را مدنظر داشت که اصولا "کودکان بی سرپرست دارای دو مشکل عمده هستند:
B1مشکل اجتماعی :که ناشی از دور بودن از مردم و جامعه و ز یستن در فضاها ی قلعه مانند است.
B2 مشکل هو یتی و شخصیتی :که علت آن دور بودن از نظام خانواده و سیستم نرمال زندگی و اتخاذ سیستم های غلط درون شبانه روزی ها می باشد.
در این راستا، جهت نزدیک شدن به نظام خانواده، سیستم شبه خانواده به عنوان سیستمی در جهت متعادل سازی این کودکان، به عنوان راه حل پیشنهاد می شود . حضور افراد سالمند در این مجموعه از نظر عاطفی بسیار تاثیر گذار است و بخشی از نیاز های عاطفی هر دو طرف تأمین می شود، لذا در پروژه ی حاضر، به کمک راهکارهای روانشناسی مرتبط با موضوع و روانشناسی محیط، فضا یی نزدیک به فضای خانه و مطابق با خواسته ها و ابعاد مختلف زندگی این کودکان طراحی می گردد.
ضرورت و اهمیت موضوع
بی سرپرستی کلمه ای است که امروز تنها بار بدون سرپرست بودن را با خود حمل نمی کند بلکه در پس آن تمامی ابعاد شخصیتی ، رفتاری روانی ، اجتماعی شخص را زیر سؤال می برد در بررسی آماری مشاهده می شود که اکثر مجرمین فاقد خانواده یا سرپرست مؤثر بوده اند . بدین ترتیب بی سرپرستی تنها یک مسئله کوچک فردی نبوده بلکه یک مسئله بزرگ اجتماعی می باشد.این پروژه تنها تحقیق برای شناخت مسئله و در پس آن برخورد حسی با فضا نمی باشد بلکه هدف آن یافتن مطلوبترین روش و سیستم با هدف کم کردن پسوندهای ناشی از بی سرپرستی در بستر طرح یعنی ایران می باشد.
افزایش کودکان کار و بی سرپرست خطری است که مرتب نسل حال و آینده را تهدید می کند و اثرات زیان بخشی را بر پیکره جامعه در ابعاد مختلف فرهنگی، اجتماعی ، سیاسی ، عاطفی ، فردی و خانوادگی تحمیل می نماید.
کمک به تنها نماندن کودکان کار و بی سرپرست، و رفع نیاز های متقابل آن ها انگیزه طراحی این مجموعه را در من ایجاد کرد.
روش تحقیق
به منظور ارائه و دستیابی به معیارها و مبانی طرح که بتواند محیطی مناسب برای کودکان کار و بی سرپرست فراهم آورده پاسخگوی بعضی از نیازها و مرکزی برای احقاق حقوقشان باشد لازم است ابتدا شناخت کامل و کافی از این کودکان و علت های وجودی وافزایش آن ها و ویژگی های روانی و رفتاری شان داشته باشیم .همچنین باید با توجه به شرایط سنی و خصوصیات عام آنها لازم است کودک و ویژگی های کودکی را بشناسیم. از سوی دیگر به منظور دستیابی به وسیله و راهکارهایی که رهنمون و ضامن پرژه باشد آشنائی با حقوق و قوانین مربوطه ضروری است . پس از آن شناخت و بررسی نمونه هایی که دارای فعالیت مشابه هستند می تواند پروژه را از تکرار خطاهائی به اثبات رسیده مصون داشته و نقاطی را که باید بر آن ها تأکید داشت روشن نمایند و پس از آن مطالعات زمینه و محدوده ای که پروژه را در بر می گیرد صورت می گیرد.آنچه بیان شد بر مبنای دسته بندی زیر شکل گرفته است:
تحقیقات کتابخانه ای : شناخت ویژگی های روحی ، روانی و خصوصیات جسمی سنین مختلف رشد کودک ، قوانین اصول مربوطه و آنچه پیرامون بی سرپرستی ارائه می گردد با استناد به کتاب ها مجلات و پایان نامه های کارشناسی ارشد و غیره بوده است.
مطالعات آماری : آمار کودکان فاقد سرپرست یا بد سرپرست ، تعیین جمعیت پروژه و … بر مبنای آمارهای موجود اداره بهزیستی و یا سایر مراجع مربوطه است.
مصاحبه با مسئولین و متخصیصن امور نگهداری کودکان کار و بی سرپرست واطلاع از نظرات آن ها در تشخیص روحیات و ویژگی های این کودکان مؤثر بوده است.
شناخت کودک
آنچه مسلم است شناخت ویژگی ها و خصایص کودک و آنچه در مسیر رشد وتعالی و به ثمر رساندن یک کودک لازم است میتواند در طرح محیطی مناسب برای کودکان راهگشا و موثر باشد. دراین بخش قبل از بیان هر مطلبی توجه به تعریف کودک از دیدگاه صندوق کودکان سازمان ملل متحد - یونیسف - ضروری به نظر می رسد . براساس این تعریف هر انسان با سن کمتر از 18 سال در ردیف کودکان واقع میشود که از سرپرستی و حضور تربیتی، روان شناختی وحمایتی موثر والدین و از مزایای زندگی در خانواده محروم شده اند و رنج می برند.
نقش وتأثیر محیط بر فرآیند رشد:
عوامل محیطی که درجریان رشد مؤثر هستندعبارتند از:
تغذیه، هوای آزاد و نور خورشید، بیماری وآسیب، وضع خانوادگی.
خصوصیات دوران مختلف رشد کودک
دوران کودکی به جهت نقش مهمی که در سرنوشت آینده انسان ایفا می کند، فرصت بی نظیری است که نباید آن را از دست داد
فرصت های یادگیری در اوایل دوران زندگی کودک آثار مهمی در پرورش توانائی های بعدی او دارد چرا که بیشترین رشد هوشی کودک در 4 سال اولیه زندگی اتفاق می افتد. بطوریکه این رشد معادل رشد هوشی در 13 سال بعدی زندگی اوست . کودک انسان که همه چیز را درک می کند و هر دوره از زندگی او وابسته به دوه دیگری است، رشد جسمانی کودک همیشه یک سیر صعودی را طی می کند که گاهی سریع تر و گاهی کندتر است ولی باید دانست که رشد روحی و اخلاقی کودک همیشه دارای یک روند تکاملی است
