مقاله طراحی تئاتر شهر دزفول با رویکرد ارتقاء حسن تعلق به مکان در محیط های چند قومیتی

بخشی از مقاله

چکیده :

 شهر دزفول با جمعیتی بالغ بر 248/380 نفر، دارای قومیت های متعدد با تفاوت های فرهنگی فراوان است و علیرغم پیش بینی کاربری های فرهنگی فراوان در طرح جامع مصوب آن، سالیان دراز است که از کمبود فضاها و کاربری های فرهنگی رنج می برد. با توجه به این مسئله، ضرورت احداث ساختمانهایی با کاربرد های متفاوت فرهنگی بسیار محسوس است و خصوصاً ساختمان هایی که در آن ها به نمایش در آوردن فرهنگ های قومی و مذهبی اقوام ساکن در منطقه امکان پذیر باشد یا؛ وجود ندارد و یا اینکه معمولاً این گونه مراسم در ساختمان هایی با کاربری های دیگر از جمله در بناهای ورزشی صورت می پذیرد.

یکی از مهم ترین فعالیت های فرهنگی که می تواند به امکان شکوفایی فرهنگی کمک نماید ، نمایش و تئاتر چه به صورت محلی و چه به صورت حرفه ای و کلاسیک است. از طرفی دیگر شهر دزفول به لحاظ برخورداری از ویژگی های خاص اقلیمی همواره میزبان بخش زیادی از افراد بوده و هست. با این تفاصیل و ضرورت ها، طراحی یک مجموعه ی هنرهای نمایشی حرفه ای که به تواند آوردگاه مناسبی برای تبادل فرهنگی با هدف نزدیکی، شکوفایی و ارتقاء سطح فرهنگی قومیت های موجود در منطقه باشد و همچنین امکان برگزاری همایش ها و جشنواره های نمایشی منطقه ای را فراهم نماید، بسیار ضروری است.

در این تحقیق که با روش تحقیق توصیفی-تحلیلی انجام شده است، پس از آن مطالب و اطلاعات گردآوری شده برای چگونگی استفاده از آن در طراحی، مورد تجزیه و تحلیل و عمدتاً از روش تحلیل گرافیکی قرار گرفت. مهمترین نتیجه ای که از این پژوهش به دست آمد، عمدتاً در تعریف مقیاس کار بود و خلاصه ی آن نیز این است که برای تئاتر شهر دزفول عملکردی در مقیاس شهری و فراشهری مطرح می باشد.

آنچه از تئاترشهر دزفول به عنوان یک کاربری در مقیاس استانی انتظار میرود، علاوه بر اجرای نمایشهای بزرگ و مهم ، محلی است که کلیه فعالیت های نمایشی شهر و همچنین مراسم آیینی و قومی در سطح محلی؛ ملی و بینالمللی بتواند باعث نزدیکی و شکوفایی فرهنگی منطقه گردد. نهایتاً راهکارها و معیارهای طراحی معماری مناسب به منظور تأمین اهداف مورد انتظار، ارائه و بر اساس آن تئاتر شهر برای شهر دزفول طراحی گردید.

مقدمه :

فرهنگ و هنر یک سرزمین را می توان تبلور و چکیده دریافت ها و دانسته های عملی، نظری، عقلی و احساسی یک قوم دانست. فرهنگ، روش زیستن و اندیشیدن است و معماری نیز یکی از عوامل بروز و ظهور انواع فرهنگ و هنرهاست. در این راستا می توان گفت که پیوند میان معماری به عنوان یک هنر و صنعت نمایش به عنوان هنری دیگر، عواملی فرهنگ ساز وتاثیرگذار خواهند بود. شکل گیری هنرهای نمایشی، بویژه هنر تئاتر به عنوان فضایی برای اجتماعات مردمی به 2900 سال پیش باز می گردد. تئاترهای باستانی روم و یونان تماشاچیان بی شماری را در فضاهای دایره ای و نیم دایره ای گرد هم میآوردند.پازوکی، - . - 1389

اطالاعاتی که پژوهشگران نمایشی از وجود نمایش در ایران و دوران پیش از اسلام بدست می دهند بعضا با حدس و گمان و با شک و تردید همراه است. اما به طور کلی درباره بوجود آمدن هنر نمایش و تئاتر برآنند، که سر چشمه آن از آیین هاست و آیین به گونه ایی همان مراسمات مذهبی و اجتماعی می باشد. هنر نمایش در ایران به دلیل پیشینه ای با حکومت های خودکامه همواره در محدودیت بوده است و بستر مناسب جهت رشد و ظهور پیدا نکرده است؛ اما از جهتی دیگر نمایش ها اغلب به سمت مذهب کشیده شده و به صورت نمایش های مذهبی همانند تعزیه درآمده اند، و یا به صورت نقد از شاهان همانند بقال بازی، نمایش شاه و وزیر و سایر نمایش هایی که به صورت محدود انجام می شد، رشد کرده اند.

بدیهی است که پایه گذار نمایش در ایران عوام بوده اند و از آنجا که تاریخ ما تاریخی منقطع است، در طول آن قربانیان اصلی به گونه ای همان عوام بوده اند. - اربراندون. - 1388 یکی از مهمترین مسائل در زمینه هنرهای نمایشی که امروزه در کشور ما وجود دارد ، مغفول و مهجور ماندن نمایش و تئاتر است و خصوصاً هرچه از تهران و کلانشهرهای بزرگ فاصله بگیریم، این مسئله بیشتر خود نمایی می کند ، علیرغم سوابق طولانی آموزش تئاتر در کشور و همچنین علیرغم علاقه بسیار زیاد ایرانیان به هنرهای نمایشی، متأسفانه امروزه بنا به دلایل گوناگونی فضاهای استاندارد مخصوص نمایش بسیار اندک است و حتی در بسیاری از شهرهای بزرگ کشور فاقد چنین فضاهایی هستیم.

شهر دزفول با دارا بودن سابقه طولانی در هنرهای نمایشی و ارائه ی هنرمندان بسیار بزرگی در عرصه ی تئاتر و نمایش ، هم اکنون فاقد فضاها و مجموعه های نمایشی بزرگ و استاندارد است. به همین دلیل تا کنون هیچ جشنوارههای معتبر تئاتر در دزفول یا حتی استان خوزستان برگزار نشده و به دلیل فقدان اماکن کافی و مناسب به این زودی نیز برگزار نخواهد شد . اعتقاد بسیاری از صاحب نظران بر این است که وجود مراکز فعال نمایشی و تئاتر در هر شهری می تواند به افزایش سطح فرهنگی آن شهر کمک نماید .

با توجه به این مسئله و مسائلی که در بالا اشاره گردید، انجام مطالعات و پژوهشهای کاربردی متعددی برای رسیدن به چگونگی طراحی معماری فضاهای نمایشی در شهر دزفول که دارای جمعیتی چند قومی با فرهنگ ها و مسایل اجتماعی گوناگونی هستند، بسیار ضروری و مهم است و این تحقیق قصد دارد تا با ورود به این عرصه، پژوهشی هرچند اندک را در این زمینه انجام دهد . با توجه به موضوع این تحقیق انتظار می رود که مجموعه تئاتر شهر دزفول اهداف زیل را برآورده کند:

تامین کمبود فضاهای فرهنگی، آموزشی، هنری در شهردزفول، جذب و پرورش استعدادهای درخشان هنری و فراهم آوردن محیطی آموزشی و تفریحی که باعث جذب بیشتر مخاطب - شهروند - می گردد. ضمناً هدف اصلی این پروژه رسیدن به الگویی مناسب جهت شناسایی ارزشهای فرهنگی -هنری جهت جلوگیری از فراموشی، بیتوجهی و مهجوریت این ارزشها به علاوه ارایه الگویی بومی جهت طراحی این مجموعه می باشد.این مجموعه باید قابلیت جوابگویی به نیازهای متعدد و متنوع شهروندان را با درک ولحاظ رفتارها ونیازهای انواع مراجعه کنندگان را دارا باشد.

روش تحقیق :

در این پژوهش از روش تحقیق توصیفی - تحلیلی استفاده خواهد شد که بر مبنای منابع کتابخانه ای، اسناد، آمارو اطلاعات مورد استفاده قرار می گیرد.استفاده از منابع کتابخانه ای ومطالعات میدانی جهت انجام مطالعات اولیه، مصاحبه با اساتید، صاحب نظران و شناخت مفاهیم و بررسی مصادیق داخلی وخارجی می باشد. مطالعات میدانی بر پایه برداشت اطلاعات وضع موجود مکان پروژه و همچنین مراجعه به نهادها و سازمان های متولی در شهر دزفول .مطالعات کتابخانه ای بر پایه برداشت اطلاعات مکتوب و مستندات موجود و منابع شبکه مجازی - اینترنتی - جهت کسب اطلاعات در خصوص نمونه های مشابه، ضوابط و غیره.

-1 سابقه تئاتر در خوزستان: - مرور ادبیات و سوابق مربوطه - میتوانیم بگوییم تئاتر خوزستان دارای فراز و نشیب خیلی زیادی بوده . در سال 1320 تئاترکم و بیش در خوزستان بود ، معمولا کارگرها جمع میشدند ضمن برنامههای نوروزیشان تک پردههایی اجرا میکردند یا اینکه از هنرمندان تهران دعوت میکردند، آنها هم میآمدند و تک پردههایی اجرا میکردند. این کار چند سال ادامه داشت و رفته رفته از بین رفت . از آن پس دیگر در خوزستان چیزی به نام تئاتر یافت نشد.

تا زمانی که در دانشسرای مقدماتی شروع به گرفتن دانشجویان این رشته کرد . در دزفول سالن نمایش وجود نداشت ، چون خوزستان به طور کلی مهاجر زیاد داشت و یک سرزمین صنعتی بود، بیشتر کارهایی که در خوزستان انجام میشد جنبه فنی و صنعتی داشت و این خود مانعی بود برای پیگیری مسایل فرهنگی. - طباطبایی و همکاران، 1371، - 54:81 تئاتر شهر به عنوان سمبل و نشانه ای ماندگار شامل فضاهای مناسب جهت فعالیت های فرهنگی، تشریفاتی و اداری در مناسب ترین موقعیت شهری با بهره گیری از سیستم های نوین سازه ای و تاسیساتی طراحی می گردد. طراحی و ساخت یک مجموعه ی فرهنگی استاندارد می تواند نقش مهمی در جهت ارتقاء فرهنگ و جذب گردشگر را دردزفول دارا باشد.

-2 ویژگی های مورد نیاز مجموعه تئاتر شهر: تئاتر واژهای است یونانی در لغت به معنای چیزی که به آن نگاه می کنند. دراصل تعریف دقیق تئاتر یعنی بیان مشکلات مردم ومسائل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی یک جامعه به زبان تئاتر . این مجموعه در درجه نخست فضایی برای برگزاری نمایشنامه ها و تئاتر های ملی و منطقه ای با مضامین گوناگون و سمینار های مختلف می باشد، ساختمان تئاتر شهر به عنوان یکی از مهمترین ساختمان های عمومی شهر، از دیرباز مورد توجه خاص معماران و مدیران شهری بوده و در بیشتر شهرهای جهان زیباترین و باشکوه ترین بنای شهر به تئاتر شهر اختصاص یافته است.

تئاتر شهر سمبل و نماد شهر به شمار می رود و باید ضمن برخورداری از ظرافت و زیبایی، تا حدودی دارای ارزش و روحیه مونومانتال - یادمانی - باشد؛. همچنین تئاترهای شهر باید بگونه ای طراحی شوند که توأمان پاسخگوی نیازهای فضایی و نیازهای فرهنگی و اجتماعی شهروندان باشند. کارآیی این بناها بستگی تام به فضاهایی دارد که امکان دسترسی و استفاده آسان مردم را در تئاتر شهر فراهم نماید.

امروزه تئاتر شهر در بیشتر شهرهای جهان، علاوه بر کارکرد اصلی خویش، به عنوان مکان هایی فرهنگی - هنری و تفریحی برای برگزاری جشن ها و مناسبت های ملی و نیز جذب گردشگر به شمار می روند که همین امر زیبایی و چشمگیر و منحصربفرد بودن معماری آنها را در کانون توجه مدیران شهری قرار داده است تا از این رهگذر بتوانند گامی در راه توسعه صنعت گردشگری و مطرح ساختن هر چه بیشتر شهر تحت مدیریتشان بردارند.

-3 بررسی اصول معماری مجموعه های فرهنگی، هنری:

-    احترام به خواسته ها و ارزش های مردم : در طراحی چنین مجموعه هایی باید به فرهنگ، دین، تاریخ ، پیشینه و نژاد مردمی که قرار است برای آنها طراحی کنند توجه و احترام گذاشته شود.

-    اقلیم و درک محیط: درک محیط باعث مشخص شدن مراحل طراحی از جمله جهت قرارگیری نسبت به خورشید و چگونگی قرارگیری ساختمان در سایت و حفظ محیط پیرامون و دسترسی وسایل نقلیه وافراد پیاده می گردد.

معرفی عوامل موثر بر طراحی

شهر دزفول که بوسیله کوههای زاگرس از فلات مرکزی جدا شده است جز اقلیم گرم و نیم مرطوب محسوب می گردد. خصوصیات این نوع اقلیم بطور عمده عبارتست از شدت میزان حرارت هوا و طولانی بودن فصل گرما، شدت رطوبت در مواقع شرجی هوا ,وزش بادهای گرم و پر گرد و غبار .بدلیل بالا بودن میزان رطوبت در برخی ار ماهها اختلاف درجه حرارت هوا در شب و روز اندک می باشد. از خصوصیات دیگر آن شدت زیاد تابش آفتاب است که در هوای مرطوب موجبات خیرگی چشم و ناراحتی آن را فراهم می آورد.

معرفی مختصر عوامل محیطی - شرایط آسایش انسانی شهر دزفول - در سه ماه آذر، دی و فروردین ,شرایط میانی دما و رطوبت شهر دزفول در وضعیت آسایش قرار دارد. در بهمن و اسفند هوا گاهی سرد می شود و در هفت ماه دیگر سال دمای هوا بیش از حد آسایش است. به دلیل بالا بودن دما حتی اگر رطوبت بین 30 تا 50 درصد باشد شرجی حساس می شود. به طور کلی دما بین 20 تا 25 درجه شرایط آسایش ایجاد می کند اما در دمای بالاتر سایه و وسایل خنک کننده لازم است و در دمای پایین تر از این حد به تابش آفتاب و وسایل گرما زا نیاز خواهد بود. در شهر دزفول در بیشتر ساعات روز و بیشترین ایام سال هوا بیش از 25 درجه دما دارد.

معرفی عوامل مذهبی، فرهنگی و قومی - معرفی مختصر عوامل مذهبی - استان خوزستان از تیرههای گوناگون انسانی را دربر میگیرد. با وجود این که اکثر مردم این استان مذهب شیعه دارند، همچنین پیروان آیینهای کهن زرتشتی فقط در شهر اهواز زندگی میکنند. معرفی مختصر عوامل فرهنگی - زبان مردم استان خوزستان - در استان خوزستان گروههای نژادی مختلفی، ترکیب جمعیتی این استان را تشکیل میدهند بنابراین در سطح این استان زبانها، گویشها و لهجههای مختلفی رواج دارد.

شهرنشینان شهرهای مختلف استان خوزستان به لهجههای مخصوص محلی چون دزفولی، شوشتری، بهبهانی، آبادانی و خرمشهری لری ، عربی که نوعی از زبان فارسی است، تکلم میکنند و در شهرستانهای اهواز و مسجد سلیمان، لهجه شوشتری و دزفولی رایجتر است. پیشینه موضوع مرتبط داخلی: - تئاتر شهر تهران - نمونه داخلی موجود در ایران تئاتر شهر تهران میباشد، ولی عدم وجود کامل نقشهها و عدم انطباق وجع موجود با نقشههای قدیم همچنین دوری مسافت و عدم همکاری کامل مسئولین این مرکز امکان برداشت کامل نقشههای کامل آنجا وجود نداشت و به ارایه نقشههای موجود اکتفا شد.

بنای تئاتر شهر در ضلع غربی پارک دانشجو واقع در چهار راه ولی عصر تهران با طول عمری بیش از 30 سال فعالترین مجموعه تئاتری در ایران است در این محل که امروز بنام تئاتر شهر شهرت دارد در گذشته کافه شهرداری قرار داشت که تفرجگاه دوم تهران بخصوص در عصرهای پنجشنبه و جمعه بوده در سال 1346 مقدمات ساخت تئاتر شهر توسط شرکت مهندسان مشاور سردار افخمی فراهم شد تا اینکه بنا در روز هفتم بهمن 1351 با یک سالن مدرن تئاتری آماده بهره برداری شد. استوانه ای با پوششی از آجر که با ستونهای بسیار زیبا و بیاد ماندنی احاطه شده. اما نکته جالب در مورد این بنا حضور تزئینات سنتی ایرانی بر روی استوانه بعنوان حجمی افلاطونی و مدرن است.

در مجموع پلان تئاتر شهر نسبت به دیگر نمونه های دارای پلان مدور شخصیت مجزا و جذابی به حساب می آید. مجموعه تئاتر شهر در آغاز دهه چهارم فعالیت خود یکی از پرکارترین و رسمی ترین مراکز نمایشی ایران به شمار می آید و شاید بتوان گفت تنها مجموعه تئاتری ایران است. این بنا در آغاز با یک سالن افتتاح گردید. پارکینگ هایی که برای افراد برجسته و مسئولان ساخته شده بود. پارکینگ کارمندان خود سالن و کارگاه های متعدد دکور سازی به سالن قشقایی،سایه،چهارسو،نو و خانه خورشید تبدیل شدند. بی شک این بهینه سازی و افزایش کاربری فضاهای الحاقی در پویایی هنر تئاتر موثر افتاد اما با توجه به نقایص فنی سالن ها و کمبود مکانهای اجرایی هم چنین افزایش تعداد تماشاگران در حال حاضر این بنا جوابگوی تمام نیاز تئاتری شهر تهران نیست.تا آنجا که یک گروه حرفه ای تئاتر با گذشتن از موانع متعدد برای اجرای عمومی گاهی تا یک سال هم در انتظار نوبت اجرا باقی می ماند.

سالن اصلی در طبقه همکف به عنوان اولین سالن به منظوراجرای نمایش هایی با پرسوناژهای متعدد طراحی شده است.گنجایش این سالن 571 نفر است و از تمام تجهیزات فنی، صحنه گردان الکتریکی، آسانسور دکور، سیستم آویزهای بالا رونده برای دکور، دهانه متحرک صحنه، پرده و امکانات سینمایی و دستگاههای کنترل کننده برخوردار است. ورودی سالن نمایش نیز دارای 2 درب با پوشش آکوستیک است تا از ورود صدای سالن انتظار به سالن نمایش جلوگیری کند.عدم وجود دیوار آکوستیک در طرفین صحنه باعث می شود که صدای بازیگران و مجریان پشت صحنه در سالن شنیده شود. از دیگر نقاط ضعف آن می توان دربهای خروج آن اشاره کرده که در موقع بحران تمامی تماشاگران از جلوی سالن مجبورند به انتهای سالن هجوم آورند و این خود عامل خطری برای تماشاگران است.