بخشی از مقاله
طراحی ورودي براي شهرهاي ترانزیتی با تاکید بر سکانس بندي محیطی نمونه موردي شهر اسدآباد همدان
چکیده
از آنجا که فضاي ورودي در شهرها به عنوان یکی از فضاهاي شهري محسوب می شود و حتی می توان آن را به عنـوان اولین فضا در برخورد با پدیده شهر تصور کرد، توجه به مفهوم ورودي و الگوهاي رایج ارتباط فضـایی ایـن پدیـده یکـی از اساسی ترین مطالعات در توجه به رویکرد فضاهاي شهري است. توجه به ماهیت مفهوم ورودي و شـناخت پدیـده اي ایـن موضوع و همچنین توجه به ویژگی هاي آن یکی از اساسی ترین موضوعاتی است که در طراحـی ورودي شـهرها بایـد در نظر گرفت. کیفیت فعلی مبادي ورودي اکثر شهرها، تصاویر مناسبی از شهر در منظر ذهنـی مخاطبـان ایجـاد نمـی کنـد.
مکانی که باید معرف هویت شهر و ارزش هاي نهفته در آن باشد، با آشفتگی فضایی – فعالیتی بسیار مواجه اسـت. از ایـن رو بهبود وضعیت محور ورودي شهر در جهت افزایش کیفیت محیط شهري و ایجاد جاذبه هاي توریستی ضروري به نظـر می رسد. هدف این پژوهش: نظام بخشی به ساختار کالبدي – فضاي محور ورودي می باشد. در ایـن پـژوهش بـا بهـره گیري از روش استقرایی – تحلیلی و مشاهدات مستقیم و غیرمستقیم، بـه چگـونگی طراحـی ورودي شـهرهاي ترانزیتـی پرداخته می شود تا بتوان به پیشنهاداتی در راستاي اهداف مورد نظر دست یافت. نمونه موردي این پژوهش شـهر اسـدآباد واقع در استان همدان می باشد که در یکی از محور هاي مهم ترانزیتی کشور قرار گرفته است. از نتایج بدست آمده متوجه می شویم که سکانس بندي ورودي شهر می تواند کمک بسیاري در رابطه با طراحـی ورودي شـهرهاي ترانزیتـی داشـته باشد.
واژههاي کلیدي: ورودي شهرها، ترانزیتی، محیطی، طراحی ورودي، سکانس بندي
.1 مقدمه
روند تدریجی تکامل کالبد شهرها - در دوران شکوفایی و تکامل شهر و شهرنشینی - در شهرهاي قدیم ایران نیز سبب پدید آمدن زیستگاه هاي منظم و پویا شده بود. اما دگرگونی هاي پر شتاب سال هاي آغازین سده بیستم، گویی ایرانیان و بسیاري از ملت هاي دیگر را غافلگیر کرد و جوامع بی آن که فرصت شناخت و تحلیل پدیده هایی تازه و درك پیامدهاي آن را پیدا کنند، با نیازهاي تازه اي رو به رو گشتند که بسیاري از چهره هاي زندگی را دگرگون کرد و چنان شد که فرهنگ پویا و بالنده جامعه از رشد بازماند و اجتماع دچار گسیختگی ناهماهنگی آشکاري در همه زمینه ها شد. نبود شناخت و آگاهی کافی از نیازهاي تازه سبب شد تا این نیازها بی آنکه پاسخ مناسب خود را که در بستر فرهنگ جامعه باشد - بیابند، در کالبدهایی نارسا و نابهنجار مجسم شوند. در این رهگذرتقریباً همه فعالیت هاي شهر با سرعتی کنترل نشده کالبدهایی خود به خود و نابسامان یافتند و بسیاري، حتی مفهوم شناخته شده دیرین خود را از دست دادند. شهرها به شکل نسنجیده اي گسترش یافتند و در این میان مفهوم ورود به شهر در شهرهاي پدید آمده مفهومی ناشناخته (فراموش شده) یافت. بافت ورودي شهر را پیکره هاي ساختمانی زشتی می ساختند که تنها زاییده یک نیاز کارکردي بودند و مفهوم گشودگی و متغیر بودن شهر به اشتباه ترین شکل، مجسم شد و لبه هاي ناآشکاري به شهر بخشید که هیچ جاي آن تفاوتی را که نشان دهنده ورود به محیط تازه اي باشد، در خود نداشت. در واقع بافت میانی (مفصل نرمی) که تغییر محیط از بیرون شهر به درون آن را در سلسله مراتبی به نظم می آورد، جاي خود را به چیزي نداد. و اکنون جاي آن است که این مفهوم را دوباره بشناسیم و با پذیرفتن این که شهر کالبدي یکپارچه و دربردارنده روابط چند سویه میان نیروهاست، جایگاه ورودي را در شهر امروز بیابیم.
.2 بیان موضوع
این پژوهش تلاشی است براي بازشناختن و سپس تجسم بخشیدن به مفهوم فراموش شده اي که دیر زمانی اسـت در شـهرها پدیـد نیامده و دیده نشده است.
ورودي شهر یکی از جذاب ترین نقاط شهر و جزء تأثیرگذارترین خاطره هاي آن شهر است. نخستین تصویر ذهنی از یک شهر کـه در ارزش گذاري مخاطب بر کیفیت محیطی بطن شهر بسیار تأثیر گذار است، از طریق مبادي ورودي آن ایجاد می شود. کیفیت فعلـی مبـادي ورودي اکثر شهرها، تصاویر مناسبی از شهر در منظر ذهنی مخاطبان ایجاد نمی کند. مکانی که باید معرف هویت شهر و ارزش هاي نهفتـه در آن باشد، با آشفتگی فضایی – فعالیتی بسیار مواجه است. از این رو بهبود وضعیت محور ورودي شهر در جهـت افـزایش کیفیـت محـیط شهري و ایجاد جاذبه هاي توریستی ضروري به نظر می رسد.
فضاي ورودي شهرها به عنوان مفصل اتصال دهنده فضاي طبیعی خارج و فضاي مصنوعی داخـل شـهر و بـه عنـوان برقـرار کننـده ارتباط میان شهر و پیرامونش از برخی الگوهاي ارتباط فضایی پیروي می کند. گسترش خودبه خود وتوسعه بی رویه و بدون برنامه شهرها و توجه نکردن به الگوهاي توسعه فضایی مناسب باعث ضعف در شـکل و محتواي فضاهاي ورودي شهرها در ایران گردیده است.
از آنجا که فضاي ورودي در شهرها به عنوان یکی از فضاهاي شهري محسوب می شود و حتی می توان آن را به عنوان اولـین فضـا در برخورد با پدیده شهر تصور کرد، توجه به مفهوم ورودي و الگوهاي رایج ارتباط فضایی این پدیده یکی از اساسی ترین مطالعات در توجـه به رویکرد فضاهاي شهري است. بنابر این براي دستیابی به راهکارهاي مناسب در طراحی و ساماندهی ورودي کنونی شهرها، ابتدا توجه بـه ماهیت مفهوم ورودي و شناخت پدیده اي این موضوع و همچنین توجه به ویژگی هاي آن یکی از اساسی تـرین موضـوعاتی اسـت کـه در طراحی ورودي شهرها باید در نظر گرفت.
هدف .3 اصلی (کلان)
نظام بخشی به ساختار کالبدي – فضاي محور ورودي
.4خاصهدف هاي (عملیاتی، راهبردها)
1. توجه به حضور پیاده در مسیرهاي ورود به شهر به عنوان ابزار نقش پذیر در شبکه ارتباطی
2. ایجاد انتظام کالبدي- فضایی در ساختار مبادي ورودي شهر به منظور ارتقاء کیفیت نقش ورودي
5. شیوه پژوهش
این پژوهش با بررسی طرح هاي انجام شده در شهرهاي دیگر و مشاهدات، پرسش و پاسـخ بـه تحلیـل موضـوع مـی پـردازد. روش بررسی موضوع پروژه استقرایی – تحلیلی است. که با توجه به اطلاعات گردآوري شده و تحلیل هاي آن به نتیجه گیري پرداخته می شود.
.6 مبانی نظري
.1.6 فضاي شهري (Urban Space)
فضاهاي شهري بخشی از فضاهاي باز و بسته عمومی هستند که به نـوعی تبلـور ماهیـت زنـدگی جمعـی اسـت، یعنـی جـایی کـه شهروندان در آن حضور دارند. فضاي شهري صحنه اي است که داستان زندگی جمعی در آن گشوده می شود. فضاي عمومی به همه مـردم اجازه می دهد تا به آن دسترسی داشته باشند و در آن فعالیت کنند (فرنهاد، 1387، .(12-9
.2.6 مفهوم ورودي
در لغت نامه دهخدا »ورودي« منسوب به ورود دانسته شده و »ورود« در لغت به معنـاي رسـیدن، درآمـدن و وارد شـدن مـی باشـد.
ورودي در معماري، پاسخگوي عمل ورود به معناي »رسوخ در سطحی عمودي« است. عمل ورود می توان گذر از درون یک سـطح باشـد، که بطور ضمنی بوجود آمده است و یا در حالات ظریف تر، یک اختلاف سطح می تواند علامت گـذر از یـک فضـا بـه فضـاي دیگـر باشـد (چینگ،.(1373
.3.6 مفهوم ورود به شهر
مسافر یا گذرنده از شهر هنگام نزدیک شدن به شهر باید بتواند تصویري کلی از بافت و زندگی شهر را در ذهـن خـود مجسـم بـدارد گستردگی این تصویر و جامعیت آن بسته به سوي نزدیک شدن به شهر و نیز شکل بستري است که در آن قرار گرفته، هـر چنـد کـه حتـی موانع دید نیز می توانند بازگو کنند شکل و فضاي کلی شهر باشند، ترکیب بافت لبه شهر باید به گونه اي باشد که با سرعت حرکت نـاظري که به شهر نزدیک می شود هماهنگی داشته باشد. تصویري که ناظر سوار بر اتومبیل از شهر دریافت می کند تصویري که به دید پیاده مـی آید بسیار متفاوت است. بنابراین بافت لبه ورودي شهر امروزحتماً مقیاس و ترکیبی متفاوت از شهر قدیم خواهد داشت. هر چند کـه مفهـوم بنیادین ورودي ما همان است ( رشید شمالی و دیگران، .(1374
.4.6 تعریف عام و تنوع »مبادي ورودي شهر«
شهر یک پدید است. نفوذ به این پدیده (شهر) از طریق مجراهاي معین و مشخصی صورت می پذیرد. ایـن مجراهـا »مبـادي ورودي شهر« خوانده می شوند. با توجه به موقعیت جغرافیایی سیستم حرکت و ابزار جا به جایی مبادي ورودي شـهرها بـه سـه دسـته تقسـیم مـی گردند: .1 مبادي ورودي زمینی .2 مبادي ورودي دریایی .3 مبادي ورودي هوایی
.5.6 تعریف ویژه ي »ورودي شهر«
ورودي شهر عرصه در بر گیرنده یک مسیر حرکتی است که جریان ورود به شهر (از بیرون به درون) از طریق آن مسیر می شود. ایـن عرصه که حد فاصل بستر طبیعی بیرون شهر و محیط ممنوع درون شهر می باشد ضمن آن که از مختصات نسـبی هـر دو محـیط (بیـرون ودرون) بهره برده است از شخصیت و هویت مستقلی نیز برخوردار می باشد (ابلقی و پورجوهري، آبادي .(53
.6.6 بررسی ویژگی هاي موضوعی »مبادي ورودي شهر«
مهمترین کارکرد مبادي ورودي، آفرینش احساس ورود به شهر در مخاطب متحرك می باشد. این احساس ماحصل تعامل سه مفهـوم »ورود روانی«، »ورود تصویري«، »ورود فیزیکی« است. این مفاهیم هر یک در بخشی از عرصه مبادي ورودي محقق می شوند. به منظـور پرهیز از یک مرتبگی در ورود به شهر لازم است سیر طبیعی و متعارف ورود به شهر بدین شرح صورت پذیرد:
الف) ورود روانی: در بخش هاي اولیه مبادي ورودي، مخاطب به صورت ملموس تغییر کیفیت محیط پیرامون مسـیر حرکتـی را درك می نماید. این موضوع از طریق ظهور علائم، نشانه هاي راهنما و نیز مستحدثاتی کهمتعارفاً در پیرامون شهرها واقع می باشند (ماننـد یـک سیلوو یا یک نیروگاه و ...) و یا تغییر آهنگ حرکت وسائل نقلیه ایجاد می گردد. این تغییر کیفیت، مخاطب را به لحاظ روانی منتظر ورود بـه شهر می کند. در این مرحله هیچ گونه نشانه عینی از شهر وجود ندارد.
ب) ورود تصویري (بصري): با ظهور اولین نشانه بصري از شهر، مرحله ورود تصویري به شهر آغاز می شود. گـاه ایـن نشـانه بصـري دورنمایی از کل شهر است (به خوصوص در رابطه با شهرهایی که نسبت به ورود در ارتفاع و یا گودي قرار گرفته اند). در برخی از موارد نیـز این نشانه بصري ناشی از تغییر متداوم نسبت به عرصه هاي ساخته شده پیرامونی به عرصه هاي رها شده (نسبت میان پر و خالی) و ظهـور ساخت و سازهاي حاشیه اي است.
ج) ورود فیزیکی: به تدریج و در تداوم حرکت حس نزدیک شدن به شهر به حس حضور در شهر تبدیل می شود. آن بخشی از ورودي که ناظر بر حس حضور در شهر می باشد، عرصه ورود فیزیکی خوانده می شود.
در برخی از مبادي ورودي، برخی از این حوزه هاي مفهومی - مکانی، نقش پررنگتر نسبت به بقیه دارند. همچنین در برخی از مبـادي ورودي برخی از این مفاهیم به صورت تکامل یافته وجود ندارند. از سوي دیگر این حوزه هاي مفهـومی از لحـاظ موقعیـت مکـانی سـیال و منعطف بوده و تابع مرزهاي دقیق و قطعی نمی باشند (ابلقی و پورجوهري، آبادي .(53
تصویر شماره : 2 مفاهیم درونی پدیده ورود
.7.6 معرفی شاخص هاي ورودي
ورود به شهر یا یک منطقه یا حوزه تاریخی- فرهنگی الزامات ویژه اي را طلب می کنـد. وجـود ایـن الزامـات عوامـل متفـاوتی را در تعریف ورودي شهر دخیل می سازد. توقعات موضوعی از ورودي شهر را می توان به موضوعاتی چون پذیرندگی، خوانایی و تشخص تقسـیم کرد که در ذیل به تفکیک بررسی می شوند:
پذیرندگی: در زمان ورود به هر شهر اولین توقعی که هر فرد در ذهن خود دارد حس پذیرفته شدن است. یعنی شخص انتظـار دارد که در بدو ورود با فضائی مواجه شود که به او خوشامد می گوید.
خوانایی: نکته دیگري که بخصوص به دلیل حاکمیت سواره در ورودي شهر اهمیت زیاد دارد، خوانایی است که به افزایش ایمنـی و راحتی مسافرین کمک زیاد می کند.
تشخص: نکته کیفی مهمی که مشکل اصلی ورودي شهرهاي ما است عدم تشـخص آنهـا اسـت. ورودي شـهر نشـانگر هویـت و شخصیت یک شهر است و نمی توان با ایجاد فلکه و بلوار، چند تابلو یا مجسمه آن را تعریف کرد.
.8.6 بررسی مفاهیم منظر شهري مؤثردر محورهاي ورودي
تمام عواملی از شهر که به دیده می آیند و چشم قادر به تماشاي آنهاست مجموعه اي از اطلاعات را به ناظر ارسال می کنند. در واقع سیماي شهر حاصل پردازش این اطلاعات در ذهن و ایجاد تصویر ذهنی از محیط یا فضاي مورد ادراك است. گوردن کالن منظر شـهري را هنر یکپارچگی بخشیدن بصري و ساختاري به مجموعه ساختمان ها، خیابان ها و مکان هاي سازنده محیط شهري می داند. تفـاوت نظریـه هاي مختلف در مورد دو واژه »منظر شهري« و »سیماي شهر« به عینی بودن و ذهنی بودن آنها تمایل دارد.
فارغ از معانی و مفاهیم منظر و سیماي شهر و تفکیکات لغوي، امروزه در شهر هاي ما نیاز بـه اصـلاح و بـازنگري در ایـن خصـوص بسیار احساس می شود. اهمیت »منظر شهري« به واسطه نقش آن در زیباسازي، هویـت بخشـی و روان سـازي جریـان زنـدگی در محـیط شهري است چرا که شهرهاي امروزي، به دلایل گوناگون و اغلب اقتصادي از یافتن هویت بصري و تاریخی مطلوب بیبهره مانده اند.
»منظر شهري« هر شهر را به لحاظ بصري از سایر شهرها متمایز می کند و روحیه بصري (منظر) شهر را به وجود می آورد. بر همین اساس در مطالعه شهر از نظر بصري و زیباشناسی براي تحلیل علمی و عملی مظاهر بصري ابتدا جسم آن ( پیکر، سـیما و چهـره) و سـپس جان آن را ( فعالیتهاي جاري، خصوصیات سیمنتیک، صدا و بو) بررسی می کند.
.7 اندیشه ها و تجارب غیر ایرانی و ایرانی
در سرزمین هاي دیگر به ویژه در کشورهاي اروپایی که داراي سیستم هاي حمل و نقل پیشرفته متفاوتی هستند، در سال هاي اخیـر اندیشه هاي جدید پا گرفته است و ورودي شهرها معنایی تازه پیدا کرده اند که می توان به طور کلی آن ها را به دسته ورودي هاي حرکتـی (اندیشه ورود به شهر)، ورودي هاي نمادین، ورودي هاي کاربردي تقسیم نمود (رشید شمالی و شکوهی نیا، پایان نامه .(1374
7.1. شهر North Saint Paul در استان Ramsey ایالت مینه سوتا، ایالات متحده امریکا
North Saint Paul شهري است با مساحت حدود 7.8کیلومتر مربع که در 1887 به عنوان یک شهر رسما ثبت شده است.
آلترناتیو پیشنهادي: اتصال ورودي هاي شهر با خیابان هاي سبز
.1 شاخص سازي ورودي شهر: استفاده از پوشش گیاهی و مجموعه اي از نشانه ها براي اشاره کردن به ورودي شهر. پوشـش گیاهی و درختان فرمال به همراه گلهایی با رنگ روشن می توانند براي بیننده ورودي شهرNorth Saint Paul را القاء کنند.
.2افزودن سطوح غیر قابل نفوذ سبز: استفاده از سطوح سبز در مجتمع هاي تجاري، پارکینگ هـا و مجموعـه هـاي خـدمات مبادي ورودي، به جاي سطوح سخت در جهت کاهش سرعت runoff آب باران و به وجود آوردن شرایط اکولوژي مناسب و ایجـاد منـاظر زیبا در کنار ورودي.
3. تقاطع :McKnight تقاطع McKnight مهم ترین تقاطع در ورودي شهر است و محل عبور سواره و پیاده می باشد. ایجاد پوشش گیاهی در اطراف تقاطع و استفاده از گل هایی با رنگ روشن که تجربه یک پیاده روي دلچسب را در زیر تقاطع غیر هم سطح ایجاد می کند.
4. پل هاي پیاده: استفاده از پل هاي عابر پیاده در نواحی اطراف مبادي ورودي
5. بهسازي محور :Franklyn Pond محوطه پیرامون Franklyn Pond می تواند یک فضاي پیاده صمیمی را خلـق کنـد.
یک پیاده رو با مجموعه اي از نشانه هاي فرهنگی که می تواند به کاربران اجازه دهد که پوشش گیـاهی و محـیط را درك کننـد. نیمکـت هایی که در طول پیاده رو نصب شده اند تجربه استراحت کردن و لذت بردن از محیط را براي عابران ایجاد می کنند.
.6 پل سبز پارك :Snowman پل خیابان Margaret می تواند به عنوان یک پل سبز طراحی شـود و فضـاي کـافی را بـراي نواحی سبز در اطراف مسیر ایجاد کند. فضاي سبز اطراف پارك Snowman می تواند به عنوان یک پارك محلـی کوچـک عمـل کنـد و نقشش را به عنوان یک دروازه به خیابان اصلی پررنگتر کند.
.7 بلوارهاي سبز: ایجاد بلوارهاي سبز در اطراف خیابان هاي ارتباطی شمالی - جنوبی به یکی شدن بخش هاي شمالی و جنوبی شهر کمک می کند. این بلوارها می توانند ساختمان هاي اصلی، فضاهاي سبز و دیگر نواحی کلیدي شهر را به هم پیوند دهند.
.2.7 شهر تهران، ورودي (محور جاده دماوند)
ورودي محور دماوند یکی از ورودي هاي نه گانه شهر تهران می باشد. این محور در مسیر خود از منطقـه ییلاقـی جـاجرود، بـومهن، رودهن، آبعلی و دماوند گذر کرده و از دیر باز نقش گردشگري – تفریحی (گذراندن اوقات فراغت) در آن عمده بوده است.
هدف عمده طرح ساماندهی محورهاي اصلی ورودي به شهر تهران می باشد. این سامندهی از طریق تنظیم سازمان فضـایی مناسـب این محورها پیشنهاد گردیده است. فضاي این محور از نقطه اي که ورودي شهر تهران است، تعریف می گـردد. نقطـه اي کـه یـک اتفـاق معین در آن رخ می دهد، تا تقاطع با اولین خیابان شریانی شهر تعیین می شوند. در این مواجهه ورود به شهر یک نقطه نبـوده (ماننـد دروازه ها در گذشته) بلکه ویژگی یک محور را دارد. به علاوه با ابن طرح باید بتوان براي هر ورودي به شهر هویت معین تعریف نمود.
اهداف پروژه به صورت کلی و خلاصه شده به این شرح می باشد: .1 ارتقاء کیفیت فضاي محور شرق .2 هویت بخشیدن به
