بخشی از مقاله
چکیده
موضوع: سوء مصرف مواد پدیده ای است که در همه محیط ها از جمله محیط های کاری باعث ایجاد مشکلات و خسارات فراوانی شده است.
هدف پژوهش: هدف پژوهش حاضر طراحی و آزمودن الگویی از برخی پیشایندهای آمادگی به اعتیاد در کارکنان شرکت بهره برداری نفت و گاز آغاجاری است.
روش تحقیق: شرکت کنندگان شامل 292 نفر از کارکنان شرکت بهره برداری نفت و گاز آغاجاری بودند که به روش تصادفی ساده انتخاب شدند. برای سنجش متغیرهای مورد مطالعه از پرسشنامه های استرس شغلی - پارکر و دکوتیس، 1983 - ، مقیاس ایرانی آمادگی به اعتیاد - زرگر، - 1385، امنیت شغلی - نیسی، - 1379 و تعارض بین فردی - اسپکتور و جکس، - 1998 استفاده شد. ارزیابی الگوی پیشنهادی از طریق الگویابی معادلات ساختاری - SEM - و با استفاده از نرم افزار AMOS ویراست 21 انجام گرفت.
دستاوردهای مقاله: یافته های حاصل از الگویابی معادلات ساختاری، همه ی فرضیه های مستقیم و غیر مستقیم پژوهش را تأیید کردند و مدل پیشنهای نیز از برازش خوبی برخودار شد.
.1 مقدمه
اعتیاد1 یک بیماری جسمی- روانی-اجتماعی-معنوی 2 است که در شکل گیری آن چندین زمینه پیش اعتیادی نقش داشته - زینالی، وحدت و حامدنیا، - 1386 و وابستگی و مصرف آن، آثار و پیامدهای بنیادین و نامطلوب روانی، اجتماعی، انسانی، اقتصادی، سیاسی، آموزشی و فرهنگی برساختار و کارکرد جامعه دارد - کلدی و مهدوی، . - 1382 آمادگی به اعتیاد، به معنی تمایل شدید فرد به مصرف یک ماده مخدر می باشد به طوری که باعث می شود فرد مصرف مواد را به رفتارهای دیگر ترجیح دهد
از جمله عوامل مرتبط با آمادگی به اعتیاد در محل کار استرس شغلی است. ای توماس، لیچ و گرابل - 1996 - 3 نشان داده اند که بین استرس، عملکرد شغلی و سوءمصرف مواد رابطه وجود دارد. پژوهش های بسیار دیگری نیز نشان داده اند که استرس شغلی، مخصوصا وقتی که با راهبردهای سازگاری ناکارمد ترکیب و همراه شود، می تواند آمادگی و گرایش به اعتیاد را افزایش دهد
برای توضیح سوء مصرف مواد سه نوع نظریه مطرح شده است، یکی از این نظریات، تئوری طرح ریزی شغلی می باشد که بیان می کند، ویژگی های موقعیت و شرایط استرس زا است که می تواند باعث سوء مصرف مواد شود - والش و همکاران 1993؛ به نقل از ستاد مبارزه با مواد مخدر - . از آنجایی که ناامنی شغلی به معنی وجود عوامل تهدیدکننده شرایط مناسب کاری - الوانی، - 1379 است، متغیر دیگری که فرض شده است در ایجاد آمادگی به اعتیاد در کارکنان دخالت داشته باشد، ناامنی شغلی4 می باشد.
در زمینه رابطه امنیت و ناامنی شغلی با مصرف مواد تحقیقات اندکی انجام شده است. از جمله معدود تحقیقات انجام شده در این زمینه پژوهش فرون - 2008 - است که بر روی کارکنان آمریکا انجام شده است و رابطه دو استرسور گرانباری شغل و ناامنی شغلی را با مصرف مواد، الکل و داروهای ممنوعه بررسی کرده است. نتیجه مطالعه فرون بیانگر رابطه مثبت بین ناامنی شغلی با مصرف مواد مخدر و الکل و دارو می باشد و اینکه رابطه ناامنی با اعتیاد بیشتر از رابطه گرانباری با اعتیاد بود.
از دیگر فشارزا های مهم موجود در سازمان تعارض بین فردی است. روابط غیررضایت بخش با رئیس، زیردستان و همکاران منبع کلیدی استرس در محیط کار است - سیفی، - 1392، وقتی کارکنان تعارضات ایجاد شده را به عنوان استرسور طبقه بندی کنند، پاسخ های روانی نشان می دهند. این پاسخ های روانی، منجر به عکس العمل های رفتاری می شود که از جمله این عکس العمل ها آمادگی یا آسیب پذیری در مقابل سوء مصرف مواد می باشد.
علی رغم اهمیت پدیده اعتیاد در محل کار، تحقیقات اندکی در ایران انجام شده است. اهمیت کاربردی این تحقیق از این جهت است که می تواند با ارائه نتایجی در خصوص معرفی برخی متغیرهایی دخیل در پیش بینی آمادگی به اعتیاد، نقش موثری در کاهش اعتیاد به موادمخدر داشته باشد. در پژوهش حاضر الگویی طراحی و مورد آزمون قرار می گیرد که برخی پیش بین های آمادگی به اعتیاد را در خودگنجانده است که شکل1، الگوی پیشنهادی پژوهش حاضر را نشان می دهد.
شکل .1 الگوی پیشنهادی پژوهش حاضر
.2 روش
جامعه آماری پژوهش حاضر شامل کلیه کارکنان شرکت بهره برداری نفت و گاز آغاجاری در شهر امیدیه بود که در سال 1394 - زمان نمونه گیری - حدود 4000 نفر بودند. در پژوهش حاضر 400 نفر به عنوان نمونه فرضیه آزمایی و 70 نفر به عنوان نمونه اعتباریابی به روش تصادفی ساده انتخاب شدند. از نمونه اصلی 327 پرسشنامه - %82 - و از نمونه اعتباریابی 56 پرسشنامه - %80 - برگشت داده شدند. از 327 پرسشنامه، 35 پرسشنامه به دلیل پاسخ گویی ناقص کنار گذاشته شدند و در نهایت تجزیه و تحلیل روی 292 پرسشنامه انجام گرفت. از 292 نفر، %90/1 مرد بودند و میانگین سنی آنان نیز 36 سال بود. برای سنجش متغیرهای مورد مطالعه از پرسشنامه های استرس شغلی - پارکر و دکوتیس، - 1983، مقیاس ایرانی آمادگی به اعتیاد - زرگر، - 1385، امنیت شغلی - نیسی، - 1379 و تعارض بین فردی - اسپکتور و جکس، - 1998 استفاده شد که به ترتیب زیر شرح داده شده اند:
-1-2 مقیاس آمادگی به اعتیاد. این پرسشنامه، مقیاس ایرانی آمادگی به اعتیاد است که با توجه به شرایط روانی اجتماعی جامعه ایرانی توسط زرگر - - 1385 ، ساخته شد. این پرسشنامه از دوعامل تشکیل شده و دارای 36 ماده به اضافه 5 ماده دروغسنج میباشد.
نمرهگذاری هر سوال بر روی یک پیوستار از صفر - کاملا مخالفم - تا 3 - کاملا موافقم - میباشد. جهت محاسبه روایی این مقیاس از دو روش استفاده شد. در روایی ملاکی، پرسشنامه آمادگی به اعتیاد دو گروه معتاد و غیر معتاد را به خوبی از یکدیگر تمیز داده است.
روایی سازه مقیاس از طریق همبسته کردن آن با مقیاس 25 مادهای فهرست علائم بالینی 0/45 محاسبه شده است که معنیدار میباشد. پایایی مقیاس با روش آلفایکرونباخ 0/90 محاسبه شد که در حد مطلوب میباشد - زرگر و همکاران، . - 1387 در پژوهش حاضر نیز ضرایب پایایی خرده مقیاس های آمادگی فعال و منفعل به دو روش آلفای کرونباخ و تنصیف محاسبه شد که به ترتیب برای آمادگی فعال 0/93 و 0/88 و برای آمادگی منفعل 0/74 و 0/61 و برای کل مقیاس آمادگی به اعتیاد به ترتیب 0/92 و 0/86 بدست آمد. نتایج حاصل از تحلیل عاملی تاییدی نیز حاکی از روایی مطلوب این مقیاس بود.
-2-2 مقیاس استرس شغلی. در پژوهش حاضر جهت سنجش استرس شغلی از پرسشنامه استرس شغلی پارکر و دکوئیتس - 1983 - استفاده شد. این پرسشنامه 12 ماده دارد که پاسخ های آن بر اساس لیکرت پنج درجه ای از 1 - برای بسیار پایین - تا - 5 برای بسیار بالا - نمره گذاری می شود. این پرسشنامه در ایران توسط دمیری و ارشدی 1390 - ؛ به نقل از امینی فرد - برای تعیین عوامل استرس زای سازمانی ترجمه و مورد استفاده قرار گرفت.
پارکر و دکوئیتس - 1983 - در پژوهش خود ضریب پایایی این پرسش نامه را از طریق روش آلفای کرونباخ و برای دو مؤلفه ی استرس ناشی از زمان و استرس ناشی از اضطراب به ترتیب 0/86 و 0/74 گزارش نموده اند. در پژوهش حاضر نیز ضریب پایایی این پرسشنامه به دو روش آلفای کرونباخ و تنصیف محاسبه شد که به ترتیب برابر 0/85 و 0/8 بدست آمد. هم چنین ضریب روایی این ابزار از طریق همبسته کردن با یک سنجه تک ماده ای - P <000/0 - 0/37 به دست آمد که حاکی از روایی مطلوب این مقیاس است.
-3-2 پرسشنامه امنیت شغلی. برای سنجش امنیت شغلی از پرسشنامه 30 ماده ای نیسی 1379 - ؛ به نقل از سیفی، - 1392 استفاده شده است. این پرسشنامه 30 ماده ای را نیسی با هدف دستیابی و شناسایی عوامل تهدیدکننده امنیت شغلی در محیط کار که از نظر کارکنان به عنوان عامل اساسی و مهم در تهدید امنیت شغلی به شمار می رود تهیه شده است. نمره گذاری آزمون امنیت شغلی براساس یک مقیاس 5 درجه ای از صفر تا 4 انجام می گیرد. در پژوهش حاضر نیز ضریب پایایی این پرسشنامه به دو روش آلفای کرونباخ و تنصیف محاسبه شد که به ترتیب برابر 0/9 و 0/83 بدست آمد. هم چنین ضریب روایی این ابزار از طریق همبسته کردن با یک سنجه تک ماده ای - P <000/0 - 0/54 به دست آمد که حاکی از روایی مطلوب این مقیاس است.
-4-2 پرسشنامه تعارض بین فردی. برای سنجش تعارض بین فردی از پرسشنامه ای چهار ماده ای که توسط اسپکتور و جکس 1998 - ؛ به نقل از هاشمی شیخ شبانی، - 1386 تهیه شده است، استفاده شده است. پایایی این مقیاس با روش آلفای کرونباخ در پژوهش های مختلف به طور متوسط 0/74 گزارش شده است. سیفی - 1392 - در پژوهش خود ضرایب پایایی این پرسشنامه به روش همسانی درونی - آلفای کرونباخ - و تنصیف را به ترتیب 0/77 و 0/71 بدست آورد. در پژوهش حاضر نیز ضریب پایایی این پرسشنامه به دو روش آلفای کرونباخ و تنصیف محاسبه شد که به ترتیب برابر 0/81 و 0/8 بدست آمد. هم چنین ضریب روایی این ابزار از طریق همبسته کردن با یک سنجه تک ماده ای - P <000/0 - 0/47 به دست آمد که حاکی از روایی مطلوب این مقیاس است.
.3 یافته ها
یافته های توصیفی مربوط به میانگین، انحراف معیار و ضرایب همبستگی بین متغیرهای پژوهش حاضر در جدول 1 نشان داده شده اند.
