بخشی از مقاله
محرمیت در خانه ی ایرانی
چکیده:
وجود فرهنگ غنی در یک جامعه ای که اسلام را پذیرفته است باعث شکلگیری خانه های ساکنان این جامعه می شود. مردمی که فرهنگ خود را جزئی از هویت خویش دانسته و آن را در فضاهای معماری خود راه داده اند. هویتی که باعث ایجاد ارزشهای پایدار در کالبد بنا شده است. ارزش های پایداری همچون امنیت، آسایش، آرامش که حس اعتماد را ایجاد می کند تا ساکنانش در آسودگی و در فضایی آرام روز خود را شب کنند. این آسایش و آرامش در پناه محرمیت به وجود می آید، محرمیتی که در کالبد و روح بنا وجود دارد. شاید این آرامش ثمره ی وجود درونگرایی باشد، یا تناسبات، هندسه، نیارش یا مصالح باشد، هرچه هست این اصول معماری ایرانی است که به کالبد روح بخشیده آن را ایمن کرده است.
این مقاله به بررسی اهمیت محرمیت در معماری خانه های سنتی ایرانی پرداخته است و به نقش ارزش و فرهنگ و درونگرایی اشاره گردیده است. هدف این مقاله رسیدن انسان به آرامش در محیط زندگی اش است، معماری که در شکل دادن به مساله محرمیت در کالبد معماری گذشته بیشتر دخیل و موثر بوده است. این مقاله با روش تحلیلی- توصیفی ، به نقش محرمیت در معماری ایرانی دست یافته است .
واژگان کلیدی : محرمیت، درونگرایی، فرهنگ، هویت، ارزش، معماری سنتی.
-1 مقدمه:
ارزش ها و باورهای انسانی نقش بسیار عمده و مهمی را در شکلگیری فضاها و محیط های انسانی دارد.کوین لینچ هویت را به این صورت بیان می کند"حدی که شخص می تواند یک مکان متمایزی از سایر مکان ها شناخته و بازشناسی نماید."(لینچ،.(1380 بنابراین معمار در شکل دهی به محیط با داده های ارزش، فرهنگ ها، سنت ها که مستقیما زاده ی محیط فرهنگی اند روبه رواست. با مطرح شدن مکان به عنوان بخشی از هویت انسان و انتقال ارزش های مکان به انسان، مکان نقش اساسی در تحولات فرهنگی و شکلگیری ارزش ها و ارتباطات و فعالیت های انسانی عهده دار است. بنابراین رابطه ارزش ها و فرهنگ و جامعه و شکل بنا رابطه متقابل است(دکترمحمدنقیزاده،دکتربهادرزمانی،مهندساسلامکرمی،(1389معماری ایرانی دارای ویژگی های خاص و منحصر به فردی است که اقلیم، فرهنگ و دین را در هم می آمیزد و دارای مشخصاتی همچون طراحی مناسب، محاسبات جدید، فرم های صحیح پوششی، رعایت مسائل علمی، ایوان های بلند و تزئینات گوناگون و در عین سادگی بر اصولی همچون، خود کفایی، پرهیز از بیهودگی و درونگرایی و حجاب استوار است(منصوری،(1389
تقسیم خانه به بخش های بیرونی و اندرونی،تعبیه دو نوع کوبه بر در خانه ها برای تمایز بین مهمان زن و مرد و استفاده از شیشه های ریز رنگی یا مشجر،از جمله شیوه های به کار رفته در شهرهای اسلامی است(حکیم،.(1381 به سبب اطمینان از محصوریت زندگی خانوادگی و تحقق به مفهومی مذهبی از زندگی،خانه عموما جنبه خصوصی و درونگرا دارد و ساختار خانه مبین احکام جامعی از جهان و از جایگاه انسان در این جهان است(ریمون،.(1370 به اعتقاد موریس هدف از ساخت خانه حیاط دار حفظ محرمیت عرصه خصوصی به هر شکل ممکن است(موریس،.(1381 بنابراین درونگرایی تنها یک ضرورت اقلیمی نبوده است بلکه هم حیا بوده است و هم حجاب که هم زیبایی هایش را برای محرمان خویش عیان می کرده است و هم حیایی بوده است برای اجتناب از عریان داشته های خویش برای دیگران.این مقاله با اولویت فرهنگ در شکل دهی به معماری با توجه به محرمیت و تاثیر آن بر شکل خانه های سنتی ایرانی و تاثیرپذیری فرم ها از این فرهنگ را نشان می دهد.الگوی رفتاری حاکم بر اجتماع باعث به وجود آوردن فرم معناداری در این خانه ها شده است که تحت تاثیر فرهنگ و اعتقاد به محرمیت در شهرهای ایرانی-اسلامی است.
-2 بیان مساله:
آنچه در خانه مورداهمیت است تاثیری است که این ایجاد حریم بر محیط اطراف خود می گذارد، اینکه چگونه خانه می توان در به وجود آوردن محیطی مطلوب که انسان در آن احساس آرامش کند ایفای نقش کند.
ابزار تحقیقاتی این پژوهش تکیه بر فرهنگ است، ابزاری که مارا به آمارها و اسناد فرهنگی برساند. روش تحقیق این پژوهش روشی تحلیلی- توصیفی است.
-3 اهداف:
نقش فرهنگ بر ایجاد محرمیت در خانه های ایرانی.
بررسی اهمیت محرمیت در طراحی خانه ها و رسیدن انسان به آرامش در محیط زندگی اش.
-4 سوالات:
آیا محرمیت در فضای خانه های مسکونی دیده می شود؟
فرهنگ چه تاثیری در محرمیت فضاهای مسکونی ایجاد می کند؟
-5 مفهوم شکلگیری خانه:
یکی از عوامل شکلگیری خانه ها فرهنگ است.فرهنگ تاثیر بسیار زیادی در شکلگیری فضاهای خصوصی مخصوصا خانه ها دارد.در واقع ابتدا فرهنگ سپس اقلیم،سایت و...در شکلگیری خانه تاثیر دارد.
خانه های سنتی به طور کلی دو بخش دارند:بیرونی،اندرونی. اندرونی بسیار بزرگتر از بیرونی است و محلی است خصوصی برای افراد خانه.در گذشته به سبب مهمان دوستی و از سویی برای جلوگیری از ورود مهمان به زندگی خصوصی بخش بیرونی را برای پذیرایی از او انتخاب می کردند.خانه ها به طور کلی بر پایه درونگرایی بود.در ورودی خانه ها،هشتی وجود داشت که هشتی دو راه داشت، یکی به بیرونی، یکی به اندرونی(پیرنیا،(1389
تصویر شماره : 1 خانه بروجردی ها- کاشان
-6 حریم خصوصی:
حریم خصوصی به عنوان علاقه بنیادین انسان در همه فرهنگ ها دیده می شود.این حریم مکانی است که حدود دارد.در خانه های ایرانی عموما به اصول و رعایت حریم ها توجه میشده است.در ایران پس از پذیرش اسلام،رابطه زن و مرد مهمترین اصل شکلگیری و تعریف کننده فضاها در داخل و خارج خانه بوده است(معماریان،.(1373
اصل حریم خصوصی به عنوان یک اصل مهم در تمام زندگی در معماری سنتی ایران حضور دارد و آثار و نتایج آن در سازماندهی فضایی و نحوه قرارگیری عملکردهای گوناگون به خوبی دیده می شود.
-7 محرمیت:
محرمیت در لغت نامه دهخدا به این شکل تعبیر شده است:محرم بودن، محرمی، رازداری. با توجه به این امر می توان یافت محرمیت در فضای معماری به جایی گفته می شود که دارای حریم از دو جنیه ی کالبدی و معنایی باشد. حریم در مورد کالبد به جایی گفته می شود که دارای امنیت فضایی باشد. در واقع با توجه به معنای لغوی می توان فضایی را دارای محرمیت دانست که از نظر استفاده کنندگان آن فضا دارای حریم، امنیت باشد و شرایط آن به گونه ای باشد که بتوان آرامش و آسایش فرد را تامین کند. انسان کسی را محرم خود می داند که علاوه بر شرعی که وجود دارد از نظر امنیت و آسایش اعتماد، امانتداری، رازداری بین آن ها برقرار باشد. در واقع محرمیت یکی از اصولی است که از گذشته های دور در معماری ایران به چشم می خورد. اوج شکوفایی آن را در معماری پس از اسلام می توان یافت. در معماری اسلامی از محرمیت و نداشتن دید به بنای مجاور و به عنوان اصلی مهم در طراحی و ساخت بناها و شهرهای اسلامی می توان نام برد(سیفیان، محمودی،.(1386هنگام بررسی محرمیت در خانه های ایرانی در می یابیم: افراد خانواده از دید اشخاص غیرخودی مصون هستند و مورد دیگر قلمرو اعضای خانواده به طریق مناسب از هم تفکیک شوند. در واقع به اعتقاد موریس ( هدف از ساختن خانه حیاط دار حفظ محرمیت عرصه خصوصی به هر شکل ممکن بوده است. ) در معماری سنتی، معمار با دقتی ماهرانه فضای بیرون و درون ساختمان را به شیوه ای زیرکانه با استفاده از انواع شبکه های مشبک چوبی، آجری یا گچی در مقابل پنجره ها، ارتباط می داده به طوری که از بیرون، درون دیده نشود.(ستاری ساربانقلی،ولی زاده اوغانی،(1392
