بخشی از مقاله
مدل ساختاری ویژگیهای شخصیتی و سبکهای هویتی با میانجیگری ناگویی هیجانی در افکار خودکشی سربازان
چکیده
مقدمه: یکی از رفتارهـای خودکشـی گـرا، افکـار خودکشـی اسـت کـه پیش بینیکننده مهمی در خودکشی کامل است. این پـژوهش بـا هـدف بررسی عوامل مؤثر در افکار خودکشی و تعیین نقـش پیشـگیریکننـده آنها در سربازان انجام گرفت.
روش: پژوهش حاضر به روش همبستگی از نوع مـدلسـازی معـادلات ساختاری انجام شد. جامعه آماری شامل سربازان یـک واحـد نظـامی در استان های تهران و البرز بود که تعداد 540 نفر به طور تصادفی خوشهای انتخاب شدند و پرسشنامههای مورد نظر در مورد آنها اجرا شد.
نتایج: تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم ویژگیهای شخصیتی و سبکهای هویتی بر افکار خودکشی در سـطح 0/01 و 0/05 و همچنـین تـأثیرات مستقیم ناگویی هیجانی بر آن نیز در سطح 0/01 معنادار بود.
بحث: مدل پژوهش با دادههای بهدستآمده برازش قابل قبولی داشت و روابط ساختاری مفروض تأیید شدند. متغیرهـای آشـکار، دارای ضـریب مسیر معناداری با متغیرهای مکنون خود بودند. از این مدل میتـوان بـه منظور طراحی یک الگوی مداخله ای روان شناختی با هدف پیشـگیری و مهار افکار خودکشی در بین سربازان استفاده کرد و همچنین به طراحی و اجرای برنامه ای جامع به منظـور غربـالگری سـربازانی کـه در معـرض آسیب خودکشی یا خودزنی قرار دارند پرداخت.
کلیدواژه ها: افکار خودکشی، سـبک هـای هـویتی، نـاگویی هیجـانی، ویژگیهای شخصیتی
مقدمه
زندگی در عصر ما آگاهیها و مهارت های ظریـفتـری را می طلبد که با مطالعه و تجربـه بـهدسـت مـیآینـد. دسترسی به اطلاعات درست و کسب مهارت هـای لازم برای زندگی، در پیشگیری از آسیب هـای روانـی سـهم عمده ای دارد. البته علاوه بـر اطلاعـات درسـت، یـافتن راهکارهای صحیح نیز ضروری است (تانگ، ژو و کـین1، .(2015 خودکشی پدیده ای است که همراه با پیشـرفت تدریجی جوامع و تحول و دگرگونی ساختارها در حـال حاضر رشد چشمگیری یافته و با وجود اهتمام و سـعی جامعه شناسان و روان شناسان در تحدیـد و کنتـرل آن متأسـفانه همچنــان شـاهد وقــوع ایـن پدیــده تلــخ در بســیاری از جوامــع هســتیم. خودکشــی و اقــدام بــه خودکشی یکی از رفتارهای ضد اجتماعی و یک آسـیب اجتماعی به شمار می آید. ایـن پدیـده سـالیان دراز از روابط عشیره ای و صنعتی تا روابـط پیچیـده شـهرهای امروزی و دنیای صنعتی گریبان گیر بشریت بـوده اسـت (بونگار و سولیوان2، .(2013
عوامل روانی نقش مهمی در اقدام بـه خودکشـی دارد. آمارهای رسیده از کشورهای مختلف بیانگر ایـن اسـت که در این کشورها عامل روانی اهمیت ویژه ای دارد. در سال 2008 نرخ خودکشی در کشـورهای اروپـایی 9/8 نفر از هر یکصد هزار نفر بالای 15 سال بوده اسـت کـه بیشترین میزان آن به لیتوانی و کمترین آن بـه قبـرس تعلــق داشــت (شــومروس و همکــاران3، .(2015 طبــق گـزارش سـازمان بهداشــت جهـانی در ســال 2014 در ایران تعداد 138 دانشجو اقـدام بـه خودکشـی کردنـد. همچنین این سازمان طبق بررسیهای انجـام گرفتـه از 41 بیمارستان در ایـران اعـلام کـرد کـه بیشـتر افـراد
به وسیله مصرف دارو اقدام به خودکشـی کـردهانـد کـه 55 درصد زن بودهاند. مهمترین علـل عبـارت بودنـد از: اختلافات خانوادگی، مشکلات مالی و شکسـت عـاطفی (علل اجتماعی، اقتصادی و عاطفی) (سازمان بهداشـت جهانی، 17 اکتبر .(2015
در نظریه روان پزشکی، خودکشـی یـک بیمـاری روانـی است که ریشه آن را باید در سایر بیمـاری هـای روانـی جستجو کرد. در نظریه زیستی بین خصوصیات زیسـتی
و جسمی افراد کهمعمولاً ارثی است و رفتارهـای آنـان ارتباط نزدیکـی وجـود دارد. اصـطلاح خودکشـی تنهـا زمانی مورد استفاده قرار می گیرد کـه شـخص آگاهانـه اقدام کرده باشد و منجر به از دست رفـتن خـود گـردد
(دیکشتین و همکاران، .(2015 وجود بیماریهای روانـی
بــه ویــژه انــواع افســردگی ماننــد افســردگی اساســی4 (گــرلین و همکــاران5، (2014، کژخــویی6 (هــالبرگ و همکــاران، (2011 و دوقطبــی (اســتانگ و همکــاران، (2015 و انــواع روانپریشــیهــا ماننــد اســکیزوفرنیا و اختلالات شخصـیتی مثـل اخـتلال شخصـیت مـرزی، همچنین سابقه اقـدام بـه خودکشـی، سـابقه آزارهـای جنســـی در دوران کـــودکی، ســـابقه پرخاشـــگری، تکانشگری و سـابقه خودکشـی در خـانواده مـیتواننـد
زمینه سـاز خودکشـی باشـند (بلاسـکو-فونتـه چـیلا واوکوئنــدو7، .(2016 مجموعــهای از عوامــل دســت بــه دسـت هـم داده و فـرد را در شـرایط و مـوقعیتی قـرار میدهند که یک عامل دلیل بـارز و آشـکار خودکشـی میشود. ایـن در حـالی اسـت کـه علـت وقـوع چنـین اتفاقی مجموعه ای از فشارهای زندگی است که موجـب شکست در عرصه های مختلف فردی و اجتمـاعی شـده فرد را در موقعیتی قرار می دهد که در یـک لحظـه و
طی یک جنون آنی منطق و عقلانیت خـود را از دسـت داده و برای نفی خودش از حیات، دست به خودکشـی میزند (نوک، کسلر و فرانکلین8، .(2016
امــا از مهمتــرین عواقــب روانــی اقــدام بــه خودکشــی میتـوان بـه از دسـت دادن اعتمـاد سـایرین از جملـه اعضاء خانواده اشاره کرد. از آنجایی که خودکشـی یـک عمل ناهنجار اجتماعی اسـت لـذا پـذیرش انجـام ایـن اقدام از طرف خانوادهتقریباً امکان ناپذیر است (فـری و کـرل9، .(2015 بـا ایـن شــرایط فـردی کـه دسـت بــه خودکشی زده است در واقـع مرتکـب عمـل ناهنجـاری شده، لذا اعضای خانواده اعتماد خود را نسبت به وی از دســت مــیدهنــد و بــه همــین دلیــل در زمـــان تصمیم گیری های دسته جمعی برای مسائل مربـوط بـه خانه و خـانواده ممکـن اسـت نظـرات و سـلیقه وی را نپذیرند و مدام عمل خطـای او را بـه خـودش گوشـزد کنند که این رفتار خـواه نـاخواه باعـث فاصـله گـرفتن شــخص از خــانواده مــیشــود (جعفــری، احمــدی، امیراسماعیلی و موسیزاده، .(1393
از طرف دیگر ممکن است فـرد اقـدام کننـده از طـرف خانوادهشدیداً تحت فشار قرار گیردو با توجـه بـه ایـن که اعضاء خانواده اعتمادی به ایـن فـرد ندارنـد ممکـن است فرد را در هر زمان و مکانی تحت فشار و مراقبـت قرار دهند که مبادامجدداً دست به خودکشی بزنـد، بـا این حساب شخص آزادی های قبلـی خـود را از دسـت مـیدهـد (پترسـن و همکـاران، .(2015 ایـن اتفاقــات، تبعات زیادی را به همـراه دارد کـه بـا در نظـر گـرفتن جنس فرد اقدامکننده ممکن است متفـاوت باشـند. در صورتی که شخص اقدام کننـده پسـر باشـد رفاقـت بـا دوســتان نامناســب و شــاید افتــادن در دام اعتیــاد و
آسیبهای پنهان دیگری مانند ایدز را نمی شود نادیـده گرفت. همچنین اگر فرد در سن تحصیل باشـد و اقـدام بــه خودکشــی نمایــد عواقــب از دســت دادن اعتمــاد خانواده و تحت فشار بودن از جانب آنهـا ممکـن اسـت باعث افت تحصـیلی شـخص شـود و او از طـرف گـروه همسال نیز طـرد گـردد (لیوتـا، منتـو و سـتی نـری10، .(2015
از عمده ترین پیامدهای اجتماعی خودکشی و اقدام بـه آن، افزایش ناهنجاری ها و انحرافات جامعه است. طبـق قاعده زمانی اگر یک عمل زیاد اتفاق بیفتد قبح خود را از دست می دهد و بـرای عمـوم مـردم امـری عـادی و طبیعی تلقی می گردد. در حال حاضـر خودکشـی یـک عمل ضد اجتماعی و انحراف محسوب می شـود کـه بـا افزایش آمار خودکشی این موضوع به عنـوان یـک ضـد ارزش قبح خود را از دست می دهد و امری عادی تلقـی می شود و همین موضوعمجـدداً باعـث افـزایش آن در جامعه می گردد (برنـت، .(2016 از سـوی دیگرافـزایش خودکشی یعنی از بـین رفـتن سـرمایه هـای انسـانی و افزایش تعداد افراد بی سرپرست (درصورتی کـه یکـی از والدین اقـدام بـه خودکشـی کـرده باشـند) و بـاز هـم افزایش بزهکاری در جامعه. حـال سـؤال اساسـی ایـن اســت کــه روانشناســی چــه نقشــی در پیشــگیری از خودکشی دارد؟
مشخص است خودکشی در بسیاری از جوامـع قـدیم و جدید وجود داشته و دارد و در هر کجا کـه انسـان هـا زندگی می کنند خودکشی هم اتفـاق مـی افتـد. بـدون تردید خودکشی در هر جا، هر خانواده و هـر جامعـهای که اتفاق بیفتد عوارض نامطلوب خانوادگی، اجتماعی و انسانی بر جای می گذارد؛ به نوعی کـه ایـن خودکشـی
44 حمیدرضا حاتمی
میتواند عاملی برای شروع و یا بروز یـک نـوع بیمـاری روانی و یا جسمی گردد و حتی باعـث متلاشـی شـدن خانواده و مانعی برای سیر مطلـوب و طبیعـی خـانواده شود. افراد یک جامعه نیز زمانی که از خودکشی فـرد و یا افرادی مطلع شوند ، غم زده می شوند و ممکن اسـت دچــار نــوعی اضــطراب و یــا نگرانــی در مــورد وقــوع خودکشی در خانواده خود گردند (بابانژاد، پورکرمخـان، دلپیشه، خورشیدی، اسداللهی و سـایه میـری، .(1393 به همین دلایل است که خودکشی باید از دیدگاههـای روانی، اجتماعی، خانوادگی، اقتصادی و تحصیلی مـورد بررسی و توجه قرار گیرد. ریشه یابی هرگونه عامـل و یـا عواملی که زمینه را برای خودکشـی فـراهم مـی سـازند بسیار مهم است؛ از این رو اگر در کشورهای صـنعتی و توسعه یافته آمار خودکشـی بـالا بـرود موضـوع ، آنقـدر مـورد بحـث و گفتگـو قـرار مـیگیـرد و کارشناسـان و صاحب نظران موضوع خودکشی را بررسی می نمایند تـا زمینه مساعدساز خودکشـی را دریافتـه و بـرای آن بـه طــور جــدی چــارهجــویی نماینــد (فخــاری، رســتمی، هاشمی و وحید حاجی آقایی نیا، .(1393
یافتههای پژوهش در نیروهای نظامی؛ بیـانگر آن اسـت که خودکشی در بین سـربازان تصـادفی نیسـت امـا در نتیجه جریـانی از اندیشـه هـا، رفتارهـا، موقعیـت هـا و روابط بین فردی که اغلب ریشه در قبـل از شـروع دوره سربازی دارند رخ می دهـد. برخـی از نیروهـای نظـامی احساس شدید تنهایی و صدمه می کنند، فرصتی جهت دریافت کمـک پیـدا نمـی کننـد، دچـار آشـفتگیهـای هیجانی می شوندکه اغلب به واکنش های بیباکانه مثـل اقدام بـه خودکشـی منجـر مـی گـردد (نـوری، فتحـی آشتیانی، سلیمی، آزاد مرزآبادی و اسـماعیلی، .(1390
رفتارهای خودکشی گرایانه یکی از آسیب های اساسـی در حــوزه ســلامت روانــی اســت. یکــی از مهمتــرین رفتارهای خودکشی گرا، افکار خودکشی است کـه یـک پــیشبینــیکننــده مهــم در خودکشــی کامــل اســت (سلطانینژاد و همکاران، .(1391
پـژوهشهـای متعـددی بـر نقـش متغیـرهـای فـردی، خــانوادگی و اجتمــاعی بــه عنــوان عوامــل زمینــهســاز خودکشی تأکید داشته اند که می تـوان بـه ایـن مـوارد اشاره کرد: ویژگی های شخصیتی (موسـوی، شـیخلی و رضایی، 2015؛ استرود، کرامـر، لاگاردیـا، کروسـبی و هندرســون، 2015 و دراپیــو، کــرل و مــور11، (2016، سبک هـای هـویتی (وجـودی، هاشـمی، عبـدل پـور و ماشینچی عباسـی، 1394 ؛ نیـر، جیمـز و سـانتوش12، 2015 و کلیس و همکاران، (2015 و نـاگویی هیجـانی (آزاد، عبـدالهی و حســنی، 1393؛ ایزکـی و همکــاران، 2015 و دی براردیس و همکـاران13، .(2015 بـا وجـود این، مطالعات انجام شده در داخل به بررسی رابطههـای سادهبین متغیرهای تأثیرگذار اکتفا کرده و رابطه علّـی مستقیم و غیر مستقیم این عوامل و نحوه تـأثیر گـذاری آنهــا بــر خودکشــی چنــدان روشــن نیســت. بررســی ویژگی های شخصیتی و سبک های هویتی از یک سـو و ناگویی هیجانی بـه عنـوان عوامـل تأثیرگـذار از سـوی دیگر که در مورد افکار خودکشی به کار گرفته می شود موقعیتی را برای پژوهش حاضر فـراهم مـیآورد کـه 4 متغیر اساسی و مهم به طوری مرتبط با هم و از طریـق مــدل ســاختاری کــه از دقیــقتــرین و پیچیــدهتــرین روش های مطالعه در علوم رفتاری به شمار مـیرود، در این موضوع حساس مورد مطالعه قرار گیرند. به همـین دلیل پژوهش حاضـر مفیـد شـناخته مـی شـود. مـدل مفهومی پژوهش در شکل 1 نمایش داده شده است.
جامعه ما بیش از هر زمان دیگـر نیازمنـد انسـانهـای سالم، متعادل، متعالی، پویـا، پـرتلاش و خـلاق اسـت. همچنین خانواده ها نیازمند اطلاعات چندجانبه دربـاره اقدامکنندگان خودکشی هستند که از این منظر بیش از پیش به نوع آمـوزش و تربیـت فرزنـدان خـود توجـه و عنایت داشته باشند و متولیان نیروهای مسلح نیـز نیـاز دارند که اطلاعات بهروز و معتبری در خصـوص عوامـل مرتبط به خودکشـی داشـته باشـند تـا از ایـن طریـق، راهکارهای عملی و واقعی را استخراج و به کـار گیرنـد. بنابراین پژوهش حاضر به منظور بررسی عوامل مؤثر در افکار خودکشی و تعیـین نقـش پیشـگیریکننـده آنهـا انجام گرفت.
روش
این پژوهش به لحاظ هدف از نوع کاربردی و بـه لحـاظ روش از نــوع پــژوهش هــای همبســتگی بـــه روش مـدلسـازی معـادلات ســاختاری بـود. جامعـه آمــاری
