بخشی از مقاله
مدیریت ﲝران در آموزش وپرورش ایران
چکیده
ﲢقیق حاضر در صدد است تا اﳘیت مدیریت ﲝران درآموزش وپرورش ایران مورد بررسی قرار دهد. طرح آن از نوع توصیفی بوده که به روش کتاﲞانه ای اﳒام شده است .یافته های ﲢقیق نشان داد که مدیریت ﲝران فرایندی نظام مند درکنترل ﲝران های بالقوه درن ظام آ موزش و پرورش ا ست که بای ستی به آن تو جه و یژه ای شود.
کلمات کلیدي: مدیریت بحران ،آموزش و پرورش ، ایران
مقدمه
نگرش سنتی به مدیریت ﲝران، براین باور بود که مدیریت ﲝران یعنی فرو نشاندن آتش؛ به این معنی که مدیران ﲝران در انتظار خراب شدن امور می نشینند و پس از بروز ویرانی، سعی می کنند تا ضرر ناشی از خرابیها را ﳏدود سازند .ولی به تازگی نگرش به این واژه عوض شده است .بر اساس معناي اخیر، ﳘواره باید ﳎموعه اي از طرحها و برنامه هاي عملی براي مواجهه با ﲢولات احتمالی آینده در داخل سازمان تنظیم شود و مدیران باید درباره اتفاقات احتمالی آینده بیندیشند و آمادگی رویارویی با وقایع پیش بینی نشده را کسب کنند؛باید توجه داشت که مدیریت ﲝران با مدیریت روابط عمومی متفاوت است.
مدیر روابط عمومی براي خوب جلوه دادن سازمان تلاش می کند در حالی که مدیر ﲝران سعی دارد تا در شرایط دشوار، سازمان را در موقعیت خوب نگه دارد.[1]
مفهوم ﲝران می تواند به معناي اﳓراف از وضعیت تعادل عمومی رابطه سازمان با ﳏیط یا تعریفی از خصوصیت ﳏیطی باشد که سازمان ﳎبور است به صورت مستمر از آن اگاهی داشته باشد. درهر یک از این دو نگرش، اﳒام مسائل ﲝران در یک دیدگاه مدیریت اسﱰاتژیک به ﲠﱰین وجه قابل درك است. [2]
((لاري اﲰیت)) رئیس مؤسسه ﲝران واژه ﲝران را به این صورت تعریف می کند :یک اغتشاش عمده در سازمان که داراي پوشش خبری گسترده
اي شده و کنجکاوي مردم درباره این موضوع بر فعالیتهاي عادي سازمان اثر می گذارد و می تواند اثر سیاسی، قانونی، مالی و دولتی بر سازمان بگذارد. [3]
ﲝران شباهت جالبی با یک مدل زیست شناختی دارد، گون زالز هیرو و پرات ( ( 1996 پیشنهاد می کنند که یک ﲝران می تواند شبیه به مکانیسمی باشد که مراحل تولد، رشد، بلوغ و افول یا مرگ راطی کند. وقتی اداره کردن به درستی صورت گیرد یک خطر به عنوان یک ﲝران می تواند یا پیشگیري شود یا اثرات آن کاهش می یابد و یا حتی تبدیل به یک فرصت شود .اغلب هر ﲝران دانه هایی از موفقیت را در خود دارد،
ﳘان طور که ریشه هاي شکست را نیز می تواند در خود داشته باشد[4] در تعریف ﲝران سازمانی ﲠﱰ است بین ﲝران وواقعه ناگوارتفاوت قائل شد((برنت))بین این دو تفاوت قائل شده و می گوید :ﲝران توصیف کننده شرایطی است که در آن ریشه هاي پدیده می تواند مسائل و مشکلاتی مانند ساختارها و عملیاﲥاي مدیریتی نامناسب و یا شکست در تطابق با یک تغییر باشد در حالی که منظور از واقعه ناگوار این است که شرکت با تغییرات مصیبت بار پیش بینی نشده یا ناگهانی مواجه شده که کنترل کمی بر روي انها دارد. [5]
بروز برخی از ﲝرا ا ، علیرغم ﲤامی ﲤهیدات بعمل آمده اجتناب ناپذیر می ﳕاید و بدین ﳊاظ حذف ﲤامی ﲝران هایی که سازمان را ﲥدید می کند ناﳑکن است .ﳘانطور که در مورد ریسک ها نیز چنین است.با این وجود ، اعمال مدیریت ﲝران ، سازمان را قادر می سازد که پاره ای از ﲝران ها را از میان بردارد ، برخی دیگر را به ﳓوی موثر اداره کند و ابزار لازم برای یادگیری کامل و سریع از ﲝران های واقع شده را در اختیار بگیرد.بدین منظور ، به نظر می سد که نیاز به مهارت ها و قابلیت های نوینی است تا مدیران بتوانند در بسﱰ ﲝرا ای در پیش رو ناکامی ها را به موفقیت و بی نظمی ها را به نظم وادارند.به عبارت دیگر ، اگر مدیریت اسﱰاتژیک بر اساس" بایدها "سازمان را به سوی اهداف کلی اش هدایت میکند ، مدیریت ﲝران با ﲤرکز بر روی" نباید ها "مسیر حرکت را ﳘوارتر می کند.شاید از ﳘین رو است که جانسون و شولز معتقدند شیوه ای که مدیریت عالی سازمان برای مقابله با آشفتگی ها و ﲝران ها بر میگزیند ، ﲞشی مهم از اسﱰاتژی سازمان است. [6]
بااین توضیحات در این مقاله به دنبال این هستیم تا اﳘیت مدیریت ﲝران را درنظام آموزش وپرورش ایران مورد بررسی قرار دهیم .
تئوری و پیشینه ﲢقیق
در دهه های اخیر در مورد ﲝران ، چگونگی شکل گیری و اداره ی آن مطالعات و ﲢقیقات بسیاری با دیدگاهها و شیو ه هایی ﳐتلف اﳒام شده است.برخی از پژوهش گران ﲢلیل های خود را بررویه بررسی افته استوار کرده اند.گروهی دیگر به مطالعات تطبیقی روی آورده و تعدادی نیز رویکردی ﲡربی اﲣاذ کرد ه اند .نویسندگانی همچون میﱰاف 1،پاجانت 2 ، شریواستاوا 3 ،پیرسون4 ،کلیر5 ،پرو6 ،بوث7 ،رابرتز 8،اسلاتر9 ،لاگادک 10 ، ازﲨله ی پژوهشگران متاخری هستند که به ﲢقیق در این زمینه پرداخته اند.
مفهوم ﲝران
انواع گوناگونی از بحران را میتوانند بر سازمان تاثیر گذارند ،نوع واکنشی که سازمان نشان میدهد بستگی دارد به نوع ﲝرانی که بروز کرده است. از نظر پوچانت و میﱰاف ( 1992 )مفهوم ﲝران بیش از اندازه مورد استفاده قرارگرفته است ، بدون آن که از آن تعریفی دقیق به عمل آمده باشد . و بوث ( ( 1993 نیز یادآور میشود که اختیار کردن رویکردی ﳏدود به شناخت و تعریف ﲝران ، باعث می شود که مدیران ﲝران را فقط در چاچوب علایق کوتاه مدت سازمان مدنظر قرار بدهند ، و در نیتجه توجه ﳏدودی از سوی سازمان ها معطوف به ﲝران شود. نبود اتفاق نظری جامع در خصوص مفهوم ﲝران را می توان به چند وجهی بودن آن نسبت داد.عوامل روانی،سیاسی- اجتماعی و ساختاری-تکنولوژیک نقش مهمی را در درک مفهوم و لذا مدیریت پدیده ﲝران بازی می کنندو مورد توجه قرار می گیرند. [7]
از نظر موضوعی،مطالعات اﳒام شده پیرامون ﲝران را می توان بر روی چهار جنبه اساسی آن متمرکز کرد که عبارتند از"دلیل یا دلایل پیدایش"،" پی آمدها"،"اقدامات احتیاطی پیشگیرانه"و"اقدامات پس از ﲝران" . [8]
برخی از مولفین برای تبیین نقش افراد در ایجاد ﲝران به نظریه های شناختی یا روان شناختی متوسل شده اند. برای مثال وایک باارائه تئوری حس گری سازمانی حس گری شخصی و مدل های ذهنی را در ایجاد ﲝران موثر می داند.رویکرد به ﲝران از زاویه روان شناختی از سابقه طولانی نزد پژوهشگران برخوردار است.بر اساس چنین رویکردی افراد نقش مهمی رادر ﲝرا ای سازمانی به عهده دارند.علت آن ﲝران ها می تواند رفتارها،خصلت های ابتر یادیگر ﳏدودیت های شناختی کارکنان اعم از مدیران و دیگران به صورت انفرادی و یا ﲨعی باشد.
ویژگی های ﲝران
ﲝران عموماغیرقابل پیش بینی است یعنی ﳕی توان پیش بینی کرد کی وکجا اتفاق می افتد .
ﲝران آثارﳐربی داردوافرادپیرامون خودرابه شدت ﲢت تاثیرخود قرارمی دهد.
ﲝران ماهیت وآثاری طولانی واستهلاکی دارد.
در وضعیت ﲝرانی معمولا تصمیم گیری ﲢت شرایط وخیم ودر زمان ﳏدود واطلاعات مورد نیاز تصمیم گیرندگان ناقص است.
زمان موجود برای تصمیم گیری را ﳏدود کرده واعضای واحد تصمیم گیری رابه وحدت وا می دارد .
ﳏدودیت وفشردگی زمان،غافل گیری،اسﱰس وﳐدوش شدن اطلاعات را دربر دارد.
چرخه ی مدیریت جامع ﲝران
اهداف کلی مدیریت ﲝران
هدف کلی ﲠینه سازی فعالیت های مقابله با ﲝران وبه حداقل رساندن خسارت ناشی از آن است. در مدیریت ﲝران ﲠبود ﲠره وری با توجه به اﳘیت حیاتی وعملیاتی آن ازضرورت ویژه ای برخوردار است .
ﲝران سازمانی
" ﲝران سازمانی،موقعیتی است با احتمال وقوع کم و قدر اثرگذاری زیاد که از نظر ذینفعان اصلی ﲥدید کننده موجودیت سازمان است و از نظر ذهنیت شخصی ﲥدیدی مستقیم را متوجه ایشان می سازد. اﲠام در روابط علت معمولی و ﳓوه حل مشکل موجب به وجود آمدن اختلال درظرفیت روانی و درک مشﱰک و باورهای یگانه افراد می شود.در طی ﲝران
نیزتصمیم گیری ﲢت فشار کوتاه بودن فرصت های زمانی و ﳏدودیت های شناختی قرار می گیرد . [9]
در تعریف کوتاه و موجز ، پوجانت و میﱰاف ﲝران را چنین تعریف می کنند :
"از هم گسیختگی که به صورت فیزیکی بر کل یک سیستم اثر می گذارد و مفروضات پایه ای ،احساس وجود ذهنی و ﳏور حیاتی وجود آن را مورد ﲥدید قرارمی دهد".
ایرادی که بر این تعریف وارد شده عبارت از آن است که صرفاً علایق تصمیم گیران سازمانی در مقابل ﲝران را منعکس می کند و به افراد و گروه های سازمانی و سایر ذینفعان ﳕی پردازد.با این استدلال ، تعریف زیر با هدف برطرف ساخﱳ کمبودهای آن ارائه شده است:
"ﲝران موقعیتی است که افراد ،گروهها و سازمان با آن مواجه گشته و با استفاده از رویه های مورد عمل معمول قادر به مقابله با آن نیستند.بروز اسﱰس فراوان ناشی از تغییرات ناگهانی،در ذرات چنین موقعیت هایی گرفته است".
اقداماتی که سازمان در زمان بروز ﲝران بایداﳒام دهند :
-1شناخت ﲝران و اولویت بندي ها براساس نیاز سازمان.
-2شناخت عوامل موثر در بروز ﲝراا و اولویت بندي این عوامل.
-3فراهم کردن امکانات و زمینه هاي لازم براي حل یا کنترل یا کاهش ﲝران.
-4انتخاب راه حل هاي مناسب (ﲠﱰین راه حل ).
-5فراهم کردن زمینه مشارکت کارکنان ، فراهم کردن زمینه ارائه پیشنهادات توسط آنان و توجیه کارکنان.
-6تشکیل ستاد ﲝران.
-7پیامدهاي ﲝران بررسی شود.
-8بررسی اقدامات اﳒام شده از زمان وقوع ﲝران تا حل یا کنترل آن توسط اعضاي ستاد.
-9گاهی مواقع حضور یکنفر مدد کار اجتماعی یا روانشناسی نیز می تواند موثر واقع شود.
-10شناسایی مراکز،موسسات و.....که می توانند در حل ﲝران به سازمان کمک کنند.
یکی از ﲝران های پیش روی آموزش وپرورش کنونی ﲝران ناکار آمدی نظام تربیتی است در اینجا علل مدیریت ناکارامد به طور خلاصه بررسی می شود ودر پایان مقاله نتیجه گیری وپیشنهاداتی برای برون رفت از این ﲝران ارئه خواهد شد.
