بخشی از مقاله
مقايسه اثربخشي رويکردهاي درماني به درمان اعتياد
چکيده
اين پژوهش به منظورتعيين ميزان اثربخشي رويکردهاي مختلف درماني بيماران معتادبه موادمخدرانجام شـده اسـت .ابزارهـاي پژوهش پرسشنامه محقق ساخته زندگينامه شخصي وآزمون مکان کنترل راتربـود. جامعـه پـژوهش عبـارت اسـت از کليـه مردان و زنان مجرد ومتاهل معتاد شهر اراک که براي ترک اعتيـاد بـه مراکـز خصوصـي ،دولتي و يـا موسسـات غيـر دولتي (NGO)مراجعه کرده و با يکـي از روش هـاي رفتـار درماني ،شناختي ،شـناخت درماني ،رفتـار درمـاني و گـروه درماني تحت فرمان قرار قرگفته اند.
در اين پژوهش براي انتخاب افراد نمونه از روش نمونه گيري در دسترس استفاده شد.به اين ترتيب که با مراجعه بـه مراکز درماني و باتوجه به پرونده مراجعان،از بين کساني که فرايند سم زدايي را طي کرده بودندوسپس با بهره گيري از يکي از روش هاي در ماني شناختي -رفتاري با ترک تـدريجي ،گروه درماني ،رفتـار درمـاني همـراه همـراه بـا دارو و شناخت درماني همراه با دارو،تحت درمان قرار گرفته بودند،افراد نمونه انتخاب وجهت پاسخ گويي به پرسشنامه هاي پژوهش دعوت به همکاري شدند.تعداد افراد مورد بررسي شامل ١٤٤ نفر شدند کـه ٥٠ نفـر از آنهـا بـه روش گـروه درماني ،٤٣ نفر با روش شناختي -رفتاري همراه با ترک تدريجي ،٢٥ نفر با روش رفتاري همراه با دارو درماني و٢٦ نفر با روش شناختي همراه دارو تحت درمان قرار گرفته بودند.
.داده ها بااستفاده ازتجزيه وتحليل واريانس يک راهه ومربع خـي موردتجزيـه وتحليـل قرارگرفـت .نتـايج نشـان دادکـه درجـه تاثيررويکردهاي درماني متفاوت است .مداخلات مکان کنترل دراثربخشي رويکردهاي درماني معني دارنيست درحاليکه ارتباط بين مکان کنترل شخصي (بيروني -دروني )دربين گروه هاي درماني واثربخشي روش درمان معني دار است .سرانجام،مشخص شد اثربخشي درمان هاي مختلف تحت تاثيرنوع داروي مصرفي معتادان قرارنمي گيرد.
واژگان کليدي:اثربخشي ،اعتياد،رويکردهاي درماني
مقدمه :
درکنفرانس هاي ملي درمان اعتيادبه دارو:ازپژوهش تاعمل ′′٢٠٠٥- ٢٠١٠′′،داده هـاي حاصـل ازپـژوهش هـاي ارائه شده درباب اثربخشي روشهاي مختلف درمان،بازنماي نتايج ناهمخوان وگاه متناقض بـود.شـايدتنهاوجه اشـتراک پژوهشها تاکيد براين دونکته بود که :
١-روشهاي روان درماني همراه بادارودرماني موثرتر ازکاربرد هريک به تنهايي است .
٢-روان درماني اعم از رفتاري،شناختي ،گروهي وجز آن درمقايسه باعدم درمان نشان دهنده آثارسودمند آنها درتـرک وماندگاري ترک اعتياداست (کنفرانس ملي درمان ترک اعتياد،٢٠٠٧)
جداي ازاين دونکته ،کارول(موسسه ملي درمان دارو،٢٠٠٥)مدعي است که رفتاردرمـاني شـناختي بيشـترين کـاربرد رادر درمان اختلال هاي وابستگي به دارو دارد ودربسياري مواقع نسبت به ديگـرروش هـا اثـربخش تـر اسـت ،چراکه رويکرد اساسي اين روش برپايه اصل اساسي بازشناسي ،اجتناب وکنارآمدن است وبرحول محورتحليل کنشي مصـرف مواد يعني درک وفهم مواد ازطريق مولفه شـناختي درمـان وباتوجـه بـه پيشـايندهاوپيايندهاي رفتـارازطريق مولفـه رفتاري درمان،سازماندهي ميشود. ازدگرسو،استيتزر معتقداست که رفتاردرماني اگربادارودرماني ترکيب شود،نسبت بـه ديگرروشـها کارآمـدي بيشـتري دارد.اومدعي است دليل اين رجحان آن است که بيماران براي ترک مصـرف مـواد نيازمنـدانگيزه ومهـارت بسـيارمي باشند.ارائه مشوق هاي وابسته براي تـرک ميتوانـد رفتارمصـرف موادراکـاهش دهـد."رونسـاويل "نيـز مـدعي شـدکه رفتاردرماني به ويژه همـراه بادارودرمـاني نسـبت بـه ديگرروشـها اثربخشـي بيشـتري دارد.ديگرمحققـان کـه نتـايج پژوهشهاي خودرادرکنفرانسهاي ملي درمان اعتياد ارائه کردندبه جنبه ديگري ازکاربرد روشهاي مختلف درمان توجـه کردند که ازآن جمله ميتوان به اثربخشي روشهاي درمان درگروه هاي فرهنگي ،سـني وياهزينـه بربـودن آنهـا اشـاره کرد.براي مثال،ساپوزنيک درمورداثربخشي گروه درمانيخانواده درماني ،دريافت کـه موفقيـت ايـن روش تـابعي اسـت ازمشخصات وزمينه هاي فرهنگي -قومي ،اما بـه طـورکلي دردرمـان معتـادان نوجـوان اثربخشـي کمتـري نسـبت بـه ديگرروشها دارد،اماازآنجاکه تحليل هزينه - منفعت نشان دهنده رجحـان منفعـت آن بـه هزينـه اسـت ،ميتواند روش ترجيحي باشد(موسسه ملي درمان ترک اعتياد،٢٠٠٧)
درمطالعه اي ديامو وليدل (١٩٩٦)به رجحان گروه درماني درمقايسه باديگرروشـهاي درمـان اشـاره کردندودريافتنـد گـروه درمـاني بـراي نوجوانـان موثرتراسـت .آذريـن وهمکـارانش (١٩٩٦)نيزبـه اثـربخش تربـودن رفتاردرمـاني پـي بردندواثربخشي آن رابراي گروه هاي مختلف سني يکسان يافتند.درهمه مطالعات پيش گفته دارودرمـاني بـه عنـوان يک متغيرمستقل همراه باروشهاي روان درماني مورداستفاده قرارگرفته بود.
ازبين ويژگيهاي متعدد شخصيتي تاثيرمکان کنترل دروني .بيروني افرادمعتاد گاه به عنوان متغيرپيش بـين وگـاه بـه عنوان متغيرپيامد درفرآيند درمان به دفعات موردبررسي قرارگرفته است (دين و ادواردز،١٩٩٠). هرگاه مکان کنترل به عنوان متغيرپيش بين درنظرگرفته شده اثرآن درفرآينددرمان درارتباط باشـدت اعتيـادگزارش شده است (نت ،نورمن ،مورفي ،موره و تودر-اسميت ،١٩٩٨).براي مثال،هينز وآيليـف (١٩٩١)دريافتندکـه مکـان کنتـرل دروني ،يک متغيرپيش بين دردرمان اعتياداست وخطرابتلا مجددبه موادو وابستگي دوباره معتـادان خفيـف راکـاهش ميدهد.ازدگرسو،هرگاه مکان کنترل به عنوان متغيرپيامدبررسي شود،پژوهشها دريافته اند که پس ازدرمان موثر،مکان کنترل ازبيروني به دروني گرايش مي يابد(بنت وهمکاران،١٩٩٨).
به طور کلي به نظرمي رسدناهمرايي در تبيين يافته هاي پژوهشي هنوز همچنان پا برجاست .بنابر اين با تمسـک بـه شواهد پژوهشي موجود نمي توان يک روش درماني را به ديگرروش هاي ترک اعتيـاد يـا وابسـتگي بـه دارو تـرجيح داد.لذا رفع اين نا همرايي هنوز در گرو پژوهش هاي بيشتري است که در آن متغير هاي مداخله گر به خوبي کنتـرل شده باشند.
براي مثال،يکي از متغير هاي مداخله گر در اثر بخشي روش هاي درمان ،نوع ماده مصرفي است .بررسـي يافتـه هـاي برخي مطالعات که به اين متغير توجه کرده اند،نشان مي دهد که نوع ماده مصرفي يکي از عوامل مهم در اثر بخشـي روش ترک اعتياد است .بـراي نمونه ،هوبر،لينگ ،شـايپا گـولاتي ،پرتن و راوسـو(١٩٩٧)دريافتنـد کـه افـراد الکلـي بـه درمانگري رفتاري،شناختي همراه با داروبهتر از روش هاي ديگر پاسخ مي دهند و در فرا تحليل موسسه ملي مربـوط به مصرف نا به جاي دارو(٢٠٠٥)معلوم شد موثرترين روش درمان اعتياد به حشيش و ماري جوانا،رفتار درماني است .
با توجه به اين مسئله ،هدف پژوهش حاضر پاسخ به پرسشي قديمي است که هنوز پاسخي در خور نيافته اسـت :کـدام روش درماني مرسوم اثر بخشي بيشتري در ترک اعتياد دارد؟به منظور پاسخ به اين سوال يـک فرضـيه اصـلي وسـه فرضيه فرعي که اثر مکان کنترل و نوع مواد مورد استفاده را بـه عنـوان متغيـر هـاي مداخلـه گرانـدازه گيـري مـي کنند،مورد آزمون قرار گرفتند.
فرضيه هاي پژوهش
فرضيه ١.روش هاي درمان اعتياد اثر بخشي متفاوتي دارند.
فرضيه ٢.مکان کنترل دراثر بخشي روش هاي درمان اعتياد مداخله مي کند.
فرضيه ٣:اثر بخشي روش هاي درمان اعتياد بانوع مکان کنترل(دروني -بيروني )رابطه دارد.
فرضيه ٤:نوع ماده مصرفي با اثر بخشي روش هاي درمان اعتياد رابطه دارند.
روش پژوهش
جامعه پژوهش عبارت است از کليه مردان و زنان مجرد ومتاهل معتاد شهر اراک کـه بـراي تـرک اعتيـاد بـه مراکـز خصوصي ،دولتي و يا موسسات غير دولتي (NGO)مراجعه کرده و با يکي از روش هاي رفتار درماني ،شناختي ،شناخت درماني ،رفتار درماني و گروه درماني تحت فرمان قرار قرگفته اند.
در اين پژوهش براي انتخاب افراد نمونه از روش نمونه گيري در دسترس استفاده شد.به اين ترتيب که با مراجعه بـه مراکز درماني و باتوجه به پرونده مراجعان،از بين کساني که فرايند سم زدايي را طي کرده بودندوسپس با بهره گيري از يکي از روش هاي در ماني شناختي -رفتاري با ترک تـدريجي ،گروه درماني ،رفتـار درمـاني همـراه همـراه بـا دارو و شناخت درماني همراه با دارو،تحت درمان قرار گرفته بودند،افراد نمونه انتخاب وجهت پاسخ گويي به پرسشنامه هاي پژوهش دعوت به همکاري شدند.تعداد افراد مورد بررسي شامل ١٤٤ نفر شدند کـه ٥٠ نفـر از آنهـا بـه روش گـروه درماني ،٤٣ نفر با روش شناختي -رفتاري همراه با ترک تدريجي ،٢٥ نفر با روش رفتاري همراه با دارو درماني و٢٦ نفر با روش شناختي همراه دارو تحت درمان قرار گرفته بودند.
ابزار پژوهش
در اين پژوهش ،اطلاعات مورد نياز با بهره گيري از دو پرسشنامه بـه دسـت آمـد.پرسشـنامه اول کـه ٣١ سـوال دارد پرسشنامه اي است که به وسيله آن اطلاعات اساسي دربـاره زنـدگي خصوصـي نمونـه پـژوهش از جملـه نـوع مـواد مصرفي ،مدت ترک،مدت پاک بودن،دفعات ترک،طول مدت مصرف،سن ،جنس تحصيلات،شغل و جز آن را گـرد آوري شد.پرسشنامه دوم مقياس مکان کنترل راتر است که به منظور اندازه گيري مکان کنترل آزمودني ها به کار رفته .اين مقياس داراي ٢٩ سوال يا گويه است که پاسخ به آن به صورت انتخابي -اجباري است .در هر گويـه دو عبـارت وجـود دارد که آزمودني پس از مطالعه يکي از آنها را که بيشتر قبول دارد،انتخاب مي کند.محتواي عبارت پرسشـنامه بـاور فرد را در رابطه با جهان پيراموني اش آشکارمي کند.اين مقياس از معتبر ترين آزمون هـاي سـنجش مکـان کنتـرل است و از بين مقياس هاي متعددي که براي اندازه گيـري مکـان کنتـرل تـدوين شده،بيشـترين کـاربرد را در امـور پژوهش داشته است . براي مثال،پردکيوک در مطالعه خود درباب مکان کنتـرل دريافـت کـه از١٩١ پـژوهش ،٦٩% از مقياس مکان کنترل را تر استفاده کرده اند.به علاوه اين مقياس در زمينه امور باليني ،اجتماعي و تربيتي نيـز کـاربرد وسسعي داشته است (آسکاناسي ،١٩٨٥)
در مجموع از٢٩ گويه مقياس مکان کنترل راتر به ٦ گويه آن نمره اي تعلق نمي گيرد و تنها به اين دليل در مقيـاس جاسازي شده است گه آزمودني ها متوجه خط مشي آزمون نشوند.به ٢٣گويه ديگر هر کدام يک نمره مي گيرد.بنابر اين نمرات مکان کنترل اشخاص در دامنه صفر تا٢٣ در نوسان است .نمره بالاتر از ١٥ مکـان کنتـرل درونـي و نمـره پايين تر از ١٥ مکان کنترل بيروني را متمايز مي کند.راتر١٩٧٢ در گـزارش خـود روايـي تشـخيص ايـن مقيـاس را مطلوب و همبستگي ٧٠%مقياس را با با مقياس رضايت اجتماعي مارلو کرون معني دار و اعتبـار ايـن مقيـاس را بـا روش دو نيمه سازي برابر ٧٠%گزارش کرده است .(برومند نسب ،١٣٧٣) ليتون (١٩٨٥)حد متوسط ضرايب پاياني اين مقياس را با روش هاي دو نيمه سـازي کـودر ريچاردسـون٧٣%گـزارش داده اســت .در ايــران تــاکنون مطالعــات زيــادي بــا اســتفاده ازايــن آزمــون صــورت گرفتــه اســت .در مطالعــه بيابــانگرد(١٣٧١)ضــريبپاياني آزمون،بــه روش دونيمــه ســازي و کــودر ريچاردســون بــالاي ٧٠% گــزارش کــرده است .ابراهيمي قوام(١٣٧١)ضريب اعتبلر آزمون به روش ثبت دروني با نمونه دانشجويي ٦٥%و با نمونه دانش آمـوزي ٧٣% گزارش شده است هم چنين در پژوهشي گه توسط برومندنسب (١٣٧٣)بـا نمونـه اي از دانـش آمـوزان صـورت گرفــت پايــايي ايــن مقيــاس بــه روش دو نيمــه ســازي و آلفــاي کرانبــاخ بــه ترتيــب ٤٧% و٥٠% گــزارش شــده است .قايمي (١٣٧٥)پايايي مقياس کنترل راتر را به دو روش دو نيمه سازي و آلفاي کرانباخ ٥٧%و٤٦% محاسبه کـرده است .
به علاوه برومند نسب نيز با نمونه اي از دانش آموزان پژوهشي را انجام داد که در آن همبستگي بين مقيـاس راتـر و مقياس نويکي و استريکلند٤٦% بود.ازآنجا که پرسشنامه مکان کنترل راتـر قـبلا توسـط محققـان داخلـي و خـارجي هنجار يابي شده،لذا از اعتبار لازم برخوردار است .در عين حال ضريب آلفاي کرانباخ پايايي آن توسط اين پژوهشگران نيز محاسبه شد که برابر٦٨.٨٥ بود که نشان مي دهد پرسشنامه مکان کنترل راتر در مورد بيماران وابسـته بـه مـواد مخدر نيز از اعتبار قابل قبولي برخوردار است .
يافته ها
بنابرفرضيه اول روش هاي درمان اعتياد اثربخشي متفاوتي دارند.به منظور آزمون اين فرضيه ابتدا ميزان اثر بخشي به شرح زير نمره گذاري شده است .
ميانگين ،انحراف معيار و واريانس حاصل از نمـرات اثـر روش درمـاني درجـدول شـماره ١ و نتـايج تجزيـه و تحليـل واريانس يک راهه در جدول شماره ٢ آمده است .همانطور کـه مشـاهده مـي شـود تفـاوت بـين گـروه هـا در سـطح ٠٠٥و٤١٩٥=f معنا دار است و نشان مي دهد که تفاوت اثر بخشي روش هاي درماني مورد استفاده در بـين گـروه هاي چهارگانه درمان معنادار است .نتيجه آزمون تعقيبي توکي (جدول شماره٣)نيز نشان مـي دهـد اثـر بخشـي روش رفتار-شناختيدرماني با ترک تدريجي در مقايسه با ساير روش ها در درمان معتادان ماندگاري بيشـتري دارد.پـس از آن گروه درماني است و روش شناخت درمـاني همـراه بـا دارو درمـاني همـراه بـا دارو درمـاني در مرتبـه سـوم قـرار دارد.رفتار درماني همراه با دارو در مقايسه با ساير روش ها ازکمترين اثر برخوردار است .
بنابر فرضيه دوم پژوهش مکان کنترل در اثر بخشي روش هاي درمان اعتياد مداخله مي کند.نتايج آزمون اين فرضيه در جداول ٤(شاخص هاي آماري )و٥(تجزيه و تحليل پراکندگي يک راهه نمره کنتـرل در روش هـاي درمـاني مـورد استفاده )منعکس شده است .همان طور که مشاهده ميشود،بين روش هاي درماني مورد اسـتفاده در بـين گـروه هـاي چهار گانه از جهت مکان کنترل آزمودني ها تفاوتي ديده نمي شود(٠٠٥>P،٢٥١٦=F)بنابر اين مي توان گفت کـه رابطه بين مکان کنترل و اثر بخشي روش هاي درماني معني دار نيست .
