بخشی از مقاله
مقایسه تطبیقی خانه هاي بومی شیراز با اصول معماري پایدار
چکیده
عوامل گوناگونی چون توپوگرافی، ویژگـی هـاي اقلیمـی، قابلیـت هـاي اقتصـادي، معیشـت، منـابع آب و ... در سرزمین پهناور ایران موجب پدیدار شدن بافت هاي متفاوتی از نظر شکل گیري کالبدي شهري و روستایی شده است. موقعیت جغرافیایی و اقلیمی خاص همراه با هوشمندي گذشتگان این سرزمین طی قرون متمادي در بهـره گیري ازمنابع طبیعی و حفاظت از آن، در جاي جاي کشور دست به دست هم دادند تا معماري پدید آید. بحران هاي کنونی نظیر تغییر اقلیم و تقلیل منابع، معماران را بر آن داشته تا با رمزگشایی از معماري بومی مناطق مختلف و انطباق دستاوردهاي آن با نیاز هاي نوین به معماري پایدار نزدیک تر گردند. از این رو با توجـه بـه اینکـه بیشـترین میزان آسیب به محیط زیست در زمینه معماري و شهرسازي اتفاق افتاده است و همچنین خانه، بنیـادي تـرین واحـد در معماري و شهرسازي می باشد؛ با فرض اینکه خانه هاي بومی و سـنتی شـیراز تـا میـزان قابـل قبـولی پاسـخگوي شرایط آسایش زیستی و محیطی در گذشته بوده اند؛ چگونگی تطابق اصول معمـاري پایـدار بـا خانـه هـاي شـیراز مورد آزمون قرار گرفته است. بدین منظور از میان خانه هاي با ارزش تاریخی-قاجـار و ماقبـل- واقـع در شـیراز بـه صورت تصادفی شش مورد انتخاب شده و به صورت کتابخانه اي و میدانی مورد پژوهش قـرار گرفتـه انـد. نتیجـه حاصل بیانگر آن است که خانه هاي بومی شیراز از نقطه نظرهاي متفاوت که در متن به تفصیل بیـان خواهنـد شـد، بیشترین میزان انطباق با اصول معماري پایدار را دارند .
واژههاي کلیدي: معماري پایدار ، خانه بومی، شیراز
1ـ مقدمه
1-1 پیشینه تحقیق
به منظور ارائه دیدگاه صاحب نظرانی که در زمینه بررسی معماري بومی ایران در ارتباط با میزان انطبـاق آنها با شرایط اقلیمی و ساخت و ساز پایدار تحقیق کرده اند ، گزیده اي از نظرات برخی از ایشان را انتخاب نموده ایم و به اختصار به آن می پردازیم :
دیبا و یقینی در مطالعات خود به بررسی معماري بومی گیلان پرداخته و باتوجه به موقعیت محیط پیرامون بناهاي مسکونی چند تیپ از الگوي مسکن را مورد ارزیابی قـرار داده انـد و در نهایـت اشـاره مـی نمایـد کـه معماري جدید باید حتما از مصالح رایج در محل استفاده نماید و محدودیت هاي اقلـیم را بـه دقـت در نظـر گیرد .ثقفی وساعد سمیعی ارتباط محیط با سازگاري مصالح همجوار و صرفه جویی در ساختمان مورد بررسی قرار داده ودر مطالعات خود بیان می دارند که با توجـه بـه بحـران انـرژي در جهـان ,عـدم سـازگاري مصـالح و استهلاك رو به افزایش ساختمان ها به ویژه در برخی از شرایط محیطی بایستی این مقولـه مـورد ارزیـابی قـرار گیرد.غضنفرپور در بررسی وضعیت ارتباط اقلیم و مسکن در استان کرمان اشاره می نماید کـه در دهـه هـاي اخیر توجه زیادي به عامل اقلیم نشده و مساکن غیرمتناسب ، مسائل و مشکلاتی را به بارآورده است و با درنظر گرفتن تأثیرات میزان تابش خورشید و دما ونحوة قرار گرفتن در برابر وزش بـاد، معیارهـا و اصـولی را بـراي ساخت بنا از نظرچگونگی فرم پلان، رنگ مصالح ونوع آن در اقلیم هاي مذکور مطرح کرده است تا بتوانند از حداکثر انرژي هاي قابل تجدید استفاده نمایند.ملت پرست معماري سـنتی شـهرهاي کـویري ایـران را مـورد بررسی قرار داده و در نهایت به این نتیجه رسیده اند کـه معمـاري سـنتی ایـن منـاطق در انطبـاق کامـل بـا اصـول معماري پایدار بوده است. شمس و خداکرمی در مطالعات خود به بررسی معماري سنتی همساز با اقلیم پرداختـه اند و بیان می دارند که معماري بومی این مناطق از عوامل طبیعی استفاده بسیار و اصول پایـداري را رعایـت مـی کرده اند. پروردي در بررسی پایداري در معماري مسکونی اشـاره دارد کـه در کنـار کـاربرد تکنولـوژي جدیـد استفاده از اصول معماري سنتی نیز تـاثیر بسـیاري در سـاخت و سـاز پایـدار دارد. قبادیـان در مطالعـات خـود در راستاي معماري اقلیمی و معماري پایدار در ایران بیان می دارند که با تکنولوژي جدید توجه به شرایط اقلیمـی و بومی کمتر مد نظر قرار گرفته در صورتی که معماري اقلیمی بخش مهمی از معماري پایدار محسوب مـی شـود. فیض آبادي در مطالعات خود در مورد معماري پایدار در مسکن روستایی پس از تجزیـه و تحلیـل بـه ایـن نکتـه اشاره دارد که معماري پایدار روستایی نوعی از معماري است که مبتنی بر راهکارهاي بومی در جهت سـاخت و ساز سکونتگاه هاي روستایی می باشد .
2-1 ارزیابی نظریات
با در نظرگرفتن تحقیقات متعددي که در زمینه طراحی بنا باتوجه به شرایط اقلیمی صورت گرفته بایستی به این نکته اشاره نمود که در مطالعات انجام شده، مبحث ساخت و ساز پایدار در ارتباط با بناهاي سنتی ایران به صورت موضوعی خاص مدنظر قرار نگرفته است و در برخی از مطالعات نیز به اهمیت مسئله انرژي در بنا و چگونگی به کارگیري انرژي هاي قابل تجدیـد پرداختـه شـده از ایـن رو درایـن تحقیـق تمـامی نظـرات و مطالعات جمع آوري شده و باتوجه به نمونه هاي موردي در شهرها، ویژگیهاي معماري سنتی ایران در ارتباط با مقوله پایداري مورد بررسی قرار گرفته است.
-2 معرفی
1-2 توسعه پایدار و تعاریف آن
واژه توسعه پایدار از اواسط دهه 70 میلادي و پـس از بحـران نفتـی سـال 1973 ، بسـیار بـه کـار رفتـه است.امروزه، بحث توسعه پایدار، یکی از بحث هاي بسیارمهم و ر ایج در سطح بین المللی است . سازمان ها ونهادهاي پر طرفدار محیط زیست در جهان و همچنین سازمان ملل از مهم ترین ارگـان هـاي دخیـل در ایـن امرهستند. بـر اسـاس تعریـف کمسـیون جهـانی سـازمان ملـل توسـعه پایـدارعبارت اسـت از" توسـعه اي کـه پاسخگوي نیازهاي فعلی باشد ، بدون آنکه توان نسل هاي آینده در تامین نیازهاي خود را تحـت تـاثیر قـرار دهد ". بانک جهانی توسعه پایدار را چنین تعریف می کند" : توسعه اي که دوام یابد."(عزیزي.( 20:1380
2-2 اصول معماري پایدار
اصولی که باید رعایت شود تا یک ساختمان در زمره بناهاي پایدار طبقه بندي شود بـه شـرح زیراسـت : (قیاسوند ( 4:1385
اصل اول :حفظ انرژي اصل دوم :هماهنگی با اقلیم
اصل سوم :کاهش استفاده از منابع جدید اصل چهارم :برآوردن نیازهاي ساکنان اصل پنجم :هماهنگی با سایت اصل ششم :کل گرایی
3ـ تطبیق ویژگی هاي معماري بومی با اصول معماري پایدار
شکل:1 خانه ي بذرافشان،شیراز. ویژگی هاي معماري بومی عنوان شده در بخش 3 در این شکل به وسیله انطباق با تصاویر و نقشه ها قابل رؤیت است.
1-3 حفظ انرژي
در مجموعه هاي سنتی،کاربرد و استفاده از منابع و انرژي هاي طبیعـی یکـی از اصـول سـاخت و سـازمان فضایی آنهاست.( اسدپور ( 70:1385
1-1-3 فرورفتن در دل خاك
فرورفتن در دل خاك و ساختن فضاهایی درزیرزمین جهت استفاده از ظرفیت حرارتی خـاك درفصـول مختلف سال نیز از دیگر فنون اقلیمی است، که با استفاده از زمان تأخیر زمین موجب حفظ انرژي می شـود ودر مصرف آن صرفه جویی می نماید.
2-1-3 فضاها
پلان ها متراکم و فشرده است و بدین طریق سطوح خارجی ساختمان نسبت به حجم آن به حداقل میرسـد و تراکم و فشردگی پلان ها و بناها میزان تبادل حرارتی را در زمستان و تابستان به حداقل رسانده و باعث می شـود بیشترین سایه ممکن بر روي سطوح ایجاد شود.
3-1-3 تعداد ومساحت بازشوها و درها
تعداد بازشوها در سطوح بیرونی و رو به معابر در حداقل ممکن نگه داشته می شود تا فضاهاي داخلی کمتـر تحت شرایط حاد پیرامون بنا باشد، همچنین جهت ممانعت از ورود گرد و خاك، باز شوها و پنجره هـاي مـرتبط با محیط خارج در قسمت فوقانی دیوارهاي بنا نصب می شود. با نصب پنجره در قسـمت فوقـانی بنـا میـزان نفـوذ اشعه هاي منعکس شده از سطوح غیر قابل کشت به داخل بنا به حداقل ممکن کاهش می یابد، همچنین بیشـترین سطوح بازشوها و پنجره ها رو به حیاط مرکزي است که کمتر تحت شرایط سخت و طاقت فرساي محیط بیـرون سلختمان است.
4-1-3 سطوح و نما در اقلیم شیراز
سطوح و نما به رنگ روشن انتخاب می شوند تا حرارت ناشی از تابش آفتـاب کمتـر جـذب دیـوار شـود و نماو سطوح صیقلی و روشن می باشند تا باعث انعکاس هر چه بیشتر تـابش خورشـید شـوند.همچنـین اسـتفاده از اندودهاي روشن چون اندود گچ و اندود سیمگل (منظور از ملات سیمگل ترکیب کاه ریز ,ماسه باد,خاك رسمی باشد) و دانه هاي کاه در ملات
