بخشی از مقاله
چکیده
هدف مطالعه حاضر بررسی رابطه الگوهای فرزندپروری با سلامت روان و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دوره دوم متوسطه شهر اردبیل در سال تحصیلی 95-96 بود. طرح پژوهش حاضر از نوع توصیفی-همبستگی بود. جامعه آماری شامل کلیه دانش آموزان تیزهوش و عادی مدارس متوسطه دوره دوم شهرستان اردبیل بودند از بین آنها 100 نفر با روش نمونهگیری در دسترس انتخاب شدند. برای جمعآوری دادهها از پرسشنامههای سلامت روان گلدبرگ - 2006 - ، سبک های فرزندپروری بامریند - 1991 - و معدل سالانه برای پیشرفت تحصیلی استفاده شد. دادهها با استفاده از نرم افزار SPSS و با کمک آزمونهای آماری ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه و تحلیل واریانس چندمتغیره - مانوا - تحلیل شد. یافتهها نشان داد که بین سبک سهل گیر با نارسایی جسمانی و افسردگی دانش آموزان رابطه مثبت وجود دارد اما بین سبک سهل گیر با اضطراب و احساس آشفتگی روانشناختی و اختلال در کارکرد اجتماعی دانش آموزان رابطه معناداری وجود ندارد. بین الگوی رفتاری مستبد والدین با اضطراب و احساس آشفتگی روانشناختی، با اختلال در کارکرد اجتماعی و افسردگی دانش آموزان رابطه مثبت و با نارسایی جسمانی دانش آموزان رابطه ای ندارد.
بین الگوی رفتاری قاطع و اطمینان بخش با اضطراب و احساس آشفتگی روانشناختی و افسردگی دانش رابطه منفی وجود دارد اما با نارسایی جسمانی و اختلال×در× کارکرد×اجتماعی دانش آموزان رابطه معناداری مشاهده نشد. بین سبک سهل گیر و سبک مستبد با پیشرفت تحصیلی رابطه منفی و بین سبک قاطع و اطمینان بخش با پیشرفت تحصیلی رابطه مثبت و وجود دارد. دانش آموزان عادی و تیزهوش از سبک های فرزندپروری و سلامت روان متفاوت هستند. در سبک های فرزندپروری الگوی قاطع و اطمینان بخش و سهل گیر دانش آموزان تیزهوش بیشتر از دانش آموزان عادی است اما سبک مستبد دانش آموزان عادی بیشتر از دانش آموزان تیزهوش است. در زمینه مولفه های سلامت روان، اختلال در کارکرد اجتماعی و نارسائی جسمانی دانش آموزان عادی بیشتر از دانش آموزان تیزهوش است اما اضطراب و آشفتگی روانشناختی دانش آموزان تیزهوش بیشتر از دانش آموزان عادی است. بنابراین آنچه از این پژوهش بر میآید، اهمیت شیوه های فرزندپروری و تعاملات خانوادگی در بهبود سطح سلامت روان و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان است.
واژههای کلیدی : سبک های فرزند پروری، سلامت روان، پیشرفت تحصیلی، دانش آموزان عادی، دانش آموزان تیزهوش.
-1 مقدمه
خانواده اولین پایه گذار شخصیت و ارز ش ها و معیارهای فکری است که نقش مهمی در تعیین سرنوشت و سبک و خط مشی زندگی آینده فرد دارد و اخلاق و صحت و سلامت روانی فرد تا حدود بسیاردر گروآن است. واکنش افراد در دوران نوجوانی نسبت به محیط خود بالطبع تحت تاثیر موازین اجتماعی و فرهنگی گروهی است که در میان آن بزرگ شده است - احدی و محسنی، . - 1386 بنابراین حفظ ارتباط مثبت بین والدین و نوجوان می تواند انگیزه وی را در مورد آنچه به موفقیت تحصیلی اش مربوط می شود افزایش دهد - شاملو، . - 1386
هر خانواده ای شیوه های خاصی را در تربیت فردی و اجتماعی فرزندان خویش به کار می گیرد این شیوه ها که شیوه های فرزندپروری نامیده می شوند متأثر از عوامل مختلف فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و غیره می باشد - هاردی1 و همکاران، . - 1993 شیوه های تربیتی والدین و روشهای انضباطی آنان بی تردید تحت تاثیر خصوصیات شخصیتی و سیستم اعتقادی آنان است. والدین سالم و بالغ در مقایسه با والدین نابالغ و ناسالممعمولاً با حساسیت و مهربانی بیشتری به نیازها و اشارات کودکان توجه می کنند و این نوع فرزندپروری امنیت عاطفی، استقلال، توانش اجتماعی و موفقیت هوشی کودکان را تشویق می کند - لسکی، لرنرو اسپاینر2، . - 1984 ازآنجا که فرزندان هر خانواده، آینده سازان مملکت هستند، پیشرفت تحصیلی آنها امری است که پس از سلامت جسم ی و روانی، از اهمیت ویژه برخورداراست. حال با توجه به اینکه فرزندان در محیط خانواده رشد می یابند و تربیت می شوند. بنابراین الگوی تربیتی والدین نقش مهمی در سلامت روان و پیشرفت تحصیلی فرزندانشان دارد.
-2 بیان مساله
در جهان امروز با توجه به پیچیده شدن فرایند توسعه، نیاز به آگاهی و کسب دانش بیش از پیش احساس می شود. آموزش و پرورش یکی از نهادهای مهمی است که با توجه به وظیفه خطیر پروزش افراد و اجتماع، مسئولیت بزرگی در غنی شدن هر چه بیشتر سرمایه های علمی و معنوی جامعه برعهده دارد. اینکه چه عواملی بر سلامت روان3 و پیشرفت تحصیلی4 دانش آموزان تأثیر می گذارد و یا سهم عامل چه اندازه است، همواره از موضوعات مورد علاقه پژوهشگران روانشناسی تربیتی بوده است. سازمان جهانی بهداشت 2004 - ، نقل از احمدی، - 1392 سلامت روانی را حالتی از بهباشی - آرامش و آسایش - که در آن فرد توانایی های شخصی خود را شناخته، می تواند با فشارهای طبیعی - معمولی - زندگی مقابله کند، می تواند بهره وری و ثمردهی شغلی داشته باشد و قادر است در جامعه نقش مهمی داشته باشد و در جامعه مشارکت معنی داری داشته باشد.
برخی از محققان، سلامت روانی را از نظر مؤلفه ها یا فرایندهای ویژه نظیر فرایندهای عاطفی مفهوم سازی می کنند - روتمن5 و همکاران، . - 2003 برخی دیگر از محققان بهزیستی روان شناختی را بیشتر به صورت یک فرایند شناختی که رضایت از زندگی نشانگر اصلی آن است، توصیف می کنند - مارتین و آربوین6، 1995؛ به نقل از غلامرضایی، . - 1388 عده ای نیز در توصیف بهزیستی روان شناختی بر نقش فرایندهای معنوی نظیر هدفمندی در زندگی که منجر به عملکرد بهینه می گردد، تأکید می کنند - روتمن و همکاران، . - 2003 برخی نیز بر فرایندهای فردی و اجتماعی از قبیل برخورداری از توجه مثبت نسبت به خود و تسلط بر خود، پیوندهای معنی دار با دیگران اشاره می کنند - ویسینگ و وان ایدین1، 1995؛ به نقل از غلامرضایی، . - 1388 بنابراین به نظر می رسد بهزیستی روان شناختی می تواند با توجه به فرایندهای عاطفی، جسمانی، شناختی، معنوی، فردی و اجتماعی مفهوم سازی شود.
تحقیقات نشان می دهد سبک فرزندپروری دموکراتیک باعث کاهش اختلال روانی و ارتقای سلامت روان - رپتی2 و همکاران، 2002؛ دوگان-آتس و کاریون – باشام3، 2009؛ دولی و استوارت4، 2008؛ روسر و اکلز5، - 2001 ، کاهش مشکلات رفتاری نوجوان - مارین6، - 2012، کاهش مصرف الکل و احتمال فرار از مدرسه - بون7، - 2009، کم کردن تأثیر منفی استرس بر سلامت - ویلدر و وات8، - 2004 و به عنوان پیش بینی کننده نمرات تحصیلی نوجوان - آرگایز9، - 2006 با پیشرفت تحصیلی بالاتر فرزندان نیز ارتباط دارد - ایزر10، - 2007 و باعث افزایش خودکارآمدی و پیشرفت تحصیلی - ویلیامز، - 2014 می شود. در واقع عدم برخورداری از سلامت روان، پیشرفت فرد و همچنین توانایی او در انجام وظایف محوله را دچار اختلال نموده و این امر منجر به عدم پیشرفت جامعه و عواقب ناشی از آن خواهد شد - کونسیل11، . - 2008
اکنون با توجه به آنچه گفته شد این پرسش مطرح می گردد که انواع سبک های فرزندپروری با چه پیامدهای روانشناختی همراه است. آیا می توان رابطه ای بین سبک های تربیتی والدین با سلامت روانی و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان مشاهده کرد؟ این پژوهش در پی یافتن پاسخ به این پرسش ها است. لذا مسأله اصلی پژوهش حاضر بررسی رابطه الگوهای فرزندپروری با سلامت روان و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان تیزهوش و عادی دوره دوم متوسطه شهر اردبیل در سالتحصیلی 95-96 است.
-3 اهمیت و ضرورت تحقیق
شیوه های فرزندپروری والدین یکی از سازه های جهانی است که بیانگر روابط عاطفی و نحوه ارتباط کلی والدین با فرزندان است و عاملی مهم برای رشد و یادگیری کودکان به شمار می آید. بنابراین شناخت رابطه آن با سلامت روان و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان ضروری به نظر می رسد. انجام این تحقیق به چند دلیل ضروری و پرفایده به نظر می رسد؛ اول اینکه انجام این تحقیق باعث تولید آمار و اطلاعات ارزشمندی درباره سبک های فرزندپروری والدین، سلامت روان و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان می شود که در وهله اول میتواند بعنوان ابزار نیرومند تصمیم سازی برای مدیران آموزش و پرورش در سطوح مختلف سیاستگذاری وبرنامه ریزی اجرائی باشد و از سوی دیگر می تواند برنامه ریزان آموزش و پرورش را نسبت به وضعیت روانی و تحصیلی دانش آموزان آگاه نموده و تا در فرآیند برنامه ریزی مورد توجه و تصمیم گیری قرار گیرد. هم چنین با توجه به این که این تحقیق سابقه پژوهشی ندارد، انجام این تحقیق در راستای پرکردن خلاً پژوهشی در این زمینه ضروری به نظر می رسد.
