بخشی از مقاله
چکیده
هدف این پژوهش بررسی رابطه هوش هیجانی با عملکرد تحصیلی دانشآموزان دوره متوسطه اول در مدارس هوشمند، نیمه هوشمند و عادی شهر کرمان است. روش انجام پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر شیوه گردآوری دادهها، توصیفی از نوع همبستگی است. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه دانشآموزان دوره متوسطه اول که در سال تحصیلی93-94 در مدارس هوشمند، نیمه هوشمند و عادی شهر کرمان مشغول به تحصیل بودند 20088 - نفر - ؛ می باشد.
نمونه پژوهش برحسب فرمول کوکران برابر با 377 نفر است، که با روش نمونهگیری تصادفی ساده و هدفمند انتخاب شدند. برای جمع آوری دادهها از پرسشنامه استاندارد هوش هیجانی کودکان و نوجوانان بار ان - EQ-i : YV1 - استفاده شد. برای تعیین روایی پرسشنامهی هوش هیجانی کودکان و نوجوانان، از روش تحلیل عامل تأییدی و نظر کارشناسان استفاده شد و پایایی این پرسشنامه با استفاده از روش آلفای کرونباخ 0/96 بدست آمد.
تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از آزمون رگرسیون همزمان، تی استیودنت، یومان- ویتنی و ولچ نشان داد که بین هوش هیجانی و عملکرد تحصیلی رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد و همچنین مشخص شد از بین مولفههای هوش هیجانی، دو مولفه خلق عمومی و هوش بین فردی بیشترین میزان همبستگی و مولفههای هوش درون فردی و مدیریت تنیدگی کمترین میزان همبستگی را با عملکرد تحصیلی - معدل - دانشآموزان دارند و این روابط براساس نوع مدرسه و جنسیت متفاوت است.
.1 مقدمه
عملکرد تحصیلی به عنوان یک شاخص مهم برای ارزیابی نظامهای آموزشی است و تحت تاثیر عوامل مختلفی که شامل عوامل بیرونی - خانواده، عوامل اجتماعی، فرهنگی و آموزشی - و عوامل درونی - فیزیولوژی و روانی - قرار دارد - واراستینو و ایفتایم 2، . - 2013 این عوامل و متغیرها چنان در هم تنیده و با یکدیگر کنش متقابل دارند که تعیین نقش و سهم هر کدام به دشواری امکان پذیر است اما تحقیقات نشان میدهند که در بین این عوامل، عوامل آموزشی و اجتماعی بیشترین تاثیر را بر عملکرد تحصیلی دارند. در گذشته تصور بر این بود که ضریب هوشی نماینده میزان موفقیت افراد است. اما در دههی اخیر محققان دریافتهاند که تنها شاخص ارزیابی موفقیت یک فرد ضریب هوشی نیست، بلکه جنبههای غیر شناختی مانند عوامل عاطفی و اجتماعی نیز دارای اهمیت زیادی هستند.
هوش هیجانی عامل مؤثر و تعیینکننده در برآیندهای زندگی واقعی مانند موفقیت در مدرسه و تحصیل، موفقیت در شغل و روابط بین شخصی است - سیاروچی، دین و آندرسون5، . - 2002 گلمن - 1998 - 1 هوش هیجانی را ظرفیت یا توانایی سازماندهی احساسات و هیجانهای خود و دیگران، برای برانگیختن خود و کنترل موثر احساسات و استفاده از آنها در روابط با دیگران میداند. هوش هیجانی را مجموعهای از مهارتها و شایستگیهای اجتماعی را در بر میگیرد که بر تواناییهای فرد برای تشخیص، درک و مدیریت هیجان، حل مسأله و سازگاری تأثیر میگذارد و به طرز موثری فرد را با نیازها، فشارها و مشکلات زندگی سازگار میکند. بنا به نظر وی هوش هیجانی، شامل پنج مقیاس ترکیبی و 15 عامل جزئی به شرح زیر می باشد:
الف - مهارت درون فردی - خودآگاهی هیجانی، جرأتمندی، خود تنظیمی، خود شکوفایی و استقلال - .
ب - مهارت میان فردی - روابط میان فردی، تعهد اجتماعی و همدلی - .
ج - مدیریت تنیدگی - تحمل استرس و کنترل تکانهها - .
د - سازگاری - مساله گشایی، آزمون واقعیت و انعطاف پذیری - .
ه - خلق عمومی - شادی، خوش بینی - - حسن زاده، ساداتی کیادهی،. - 1390
افرادی که هوش هیجانی بالایی دارند، افراد موفقی میباشند که کار بر روی تکالیف نسبتا سخت را ترجیح میدهند و از درگیر شدن با فعالیتهای بسیار دشوار یا بسیار آسان اجتناب میکنند، رقابت را دوست دارند و برای رسیدن به موفقیت به رقابت برمیخیزند، هدفهای روشن را دنبال میکنند تا برای نتیجه عملکرد خود بازخورد دریافت کنند، در برابر انجام تکالیف خود احساس مسئولیت میکنند، پشتکار نشان میدهند و برای رسیدن به اهداف خود تلاش میکنند - هافمن3، 2006، به نقل از شریفی، گنجی، هاشمیان، نجفیزند، . - 1390
مدارس مکانهای اجتماعی هستند که میتوانند نقصها و کمبودهای کودکان را در زمینه عواطف و رقابتها و تعامل های اجتماعی اصلاح و ترمیم نمایند و در ابعاد مختلف رشد در بعد شناختی، هیجانی، اخلاقی و اجتماعی تغییرات زیادی ایجاد کنند - گلمن، . - 1995 همچنین مدارس در قرن 21 دانشآموزان را علاوه بر خواندن، نوشتن و علم حساب به مهارتهای فناوری اطلاعات، مهارت-های ادبیاتی اطلاعات - توانایی سودمندی اطلاعات از طریق راهبردهای تفکر انتقادی - ، مهارتهای حل مسئله - خلق راه حلهای اثربخش و کارآمد - ، مهارتهای همکاری و خلاقیت در عصر اطلاعات آماده میکنند - مکنزی4، ترجمه زنگنه و شیریپور، . - 1391
در ایران مدارسی با عنوان مدارس هوشمند5 با الهام از کشور مالزی به منظور آماده سازی دانشآموزان برای عصر اطلاعات و مواجه با مسایل جامعه آینده دایر گردیده است. مدارس هوشمند به مدارسی گفته میشود که با استفاده از یادگیری الکترونیکی به صورت حضوری و با حفظ فضای فیزیکی مدرسه، معلم، دانشآموز و با برخورداری از نظام آموزشی هوشمند و با رویکردی تلفیقی و جامع نسبت به ارائه خدمات آموزشی و پرورشی به دانشآموزان تلاش میکند. مدارس هوشمند شامل اجزای درهم تنیدهای است که به منظور انگیزش حس کنجکاوی دانشآموز و مشارکت فعال آنها طراحی شدهاند تا با هماهنگ نمودن تلاش دانشآموزان، معلمان، مدیران در محیطی جامع و تلفیقی نسبت به برآورده شدن تمام نیازهای آموزشی افراد اقدام نمایند.
در مدارس هوشمند، برنامه درسی محدودکننده نیست و به دانشآموزان اجازه داده میشود از برنامههای درسی خود فراتر گام بردارند. روش تدریس براساس دانشآموز محوری است و دانشآموزان در مدرسه هوشمند نقش یاددهنده و یادگیرنده را برعهده دارند - شفیع پور مطلق و یار محمدیان، - 1390 و مرزهای دانش از کتابهای درسی فراتر رفته و شیوههای تدریس و یادگیری از حفظیات و به خاطرسپاری محض به تفکر انتقادی و ارزیابی منابع اطلاعاتی گسترش خواهد یافت - زمانی، قصابپور و جبل عاملی، . - 1389 در این مدارس دانشآموزان میآموزند انبوهی از اطلاعات را پردازش کنند و از این اطلاعات در جهت یادگیری بیشتر استفاده کنند. دانش-آموزان حتی میتوانند با منابع علمی جهان و معلمان و دانشآموزان مدارس دیگر ارتباط برقرار کنند.
تحقیقات بسیاری در زمینه رابطه هوش هیجانی و عملکرد تحصیلی در مدارس انجام شده، اما این رابطه در مدارس هوشمند، نیمه هوشمند بررسی نشده است. تحقیقات سپهریان آذر - 1392 - ، حنیفی و جویباری - 1389 - ، لیوارجانی و غفاری - 1389 - ، فرمیهنی فراهانی، عبدالملکی و رشیدی - 1387 - ، گلستان جهرمی، پورشهریاری و اصغرنژاد فرید - 1387 - ، دهشیری - 1385 - و بشارت، شالچی و شمسیپور - 1385 - ، که در پژوهش های خود به بررسی رابطه هوش هیجانی و پیشرفت تحصیلی دانشآموزان پرداختهاند، نشان داد بین هوش هیجانی و پیشرفت تحصیلی رابطه مثبت وجود دارد.
شریفی، گنجی، هاشمیان و نجفیزند 1391 - - ، تحقیقی با عنوان مدرسه زندگی، نهادی برای تواناییهای شناختی، خلاقیت و هوش هیجانی دانشآموزان انجام دادهاند. نتایج این پژوهش نشان داد که تنها هوش شناختی، پیشرفت تحصیلی دانشآموزان را تبیین می-کند. همچنین تحقیقات حجازی و صبحی - 1390 - و خلیلیآذر - 1386 - نشان داد بین هوش هیجانی و پیشرفت تحصیلی رابطه معناداری وجود ندارد. کوستا و فاریا - 2015 - 1، پژوهشی با عنوان تاثیر هوش هیجانی بر پیشرفت تحصیلی: مطالعه طولی در دبیرستان پرتغالی - در طول 3 سال - انجام دادهاند. نتایج نشان داد که هوش هیجانی میتواند پیشرفت تحصیلی را پیشبینی کند.
کومانسکو و سیوربی - 2015 - 2، در پژوهشی به بررسی رابطه بین هوش هیجانی و عملکرد تحصیلی، به منظور بررسی اثربخشی برنامه توسعه هوش هیجانی در کودکان دبستانی رم پرداختهاند. نتایج نشان داد که رابطه مثبت معناداری بین هوش هیجانی و عملکرد تحصیلی وجود دارد. محد محزن، حسن و عبد هلیل - 2013 - 3، پژوهشی با عنوان تاثیر هوش هیجانی بر پیشرفت تحصیلی انجام دادهاند. نتایج این پژوهش نشان داد که پاسخ دهندگان، سطح بالایی از هوش هیجانی را دارند و دو مولفه هوش هیجانی - درک و فهم هیجان و ارزیابی هیجانات خود - رابطه مثبت معناداری با پیشرفت تحصیلی پاسخ دهندگان دارد.
کوالتر و همکاران2012 - 4 - ، پژوهشی با عنوان توانایی هوش هیجانی، صفت هوش هیجانی و موفقیت تحصیلی در مدارس متوسطه بریتانیا: مطالعه طولی پنج ساله انجام دادهاند. نتایج نشان داد که اهمیت توانایی هوش هیجانی بر این حقیقت است که آن تعدیل کننده اثر توانایی شناختی روی عملکرد است و صفت هوش هیجانی تاثیر مستقیم روی عملکرد در سال یازدهم برای پسران - متوسط سنی: 15 سال و 10 ماه - دارد.
یازیکی، سیس و آلتون - 2011 - 5، پژوهشی با عنوان هوش هیجانی و باورهای خودکارآمدی به عنوان پیش بینی پیشرفت تحصیلی در دانشآموزان دبیرستانی انجام دادهاند. نتایج نشان داد که سن، جنس، هوش هیجانی و خودکارآمدی پیشبینیکننده پیشرفت تحصیلی هستند و در آن تاثیر دارند. هدف پژوهش حاضر با توجه به تحقیقات فوق و عدم بررسی روابط هوش هیجانی و عملکرد تحصیلی در مدارس هوشمند و نیمه هوشمند، بررسی رابطه هوش هیجانی با عملکرد تحصیلی دانشآموزان متوسطه اول در مدارس هوشمند، نیمه هوشمند و عادی شهر کرمان است.
.2 روش پژوهش
روش انجام پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر گردآوری دادهها توصیفی از نوع همبستگی است. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه دانشآموزان دوره متوسطه اول که در سال تحصیلی93- 94 در مدارس هوشمند، نیمه هوشمند و عادی شهر کرمان مشغول به تحصیل بودهاند و تعداد آنها برابر با 20088 نفر بوده است. نمونه پژوهش بر حسب جدول مورگان و فرمول کوکران برابر با 377 نفر است، که پرسشنامهها در بین آنها پخش شد، که از این تعداد 17 پرسشنامه مخدوش، حذف شدند.
روش نمونهگیری مدارس به صورت هدفمند بود، تا طبق نظر کارشناسان آموزش و پرورش استان مدارسی به عنوان هوشمند و نیمه هوشمند انتخاب گردند که از لحاظ فضای آموزشی، امکانات و تجهیزات هوشمندسازی و میزان استفاده از محتوای الکترونیکی در محدوده رتبهبندی مدارس هوشمند و نیمه هوشمند وزارت آموزش و پرورش بودند، نیز مدارس عادی که بیشترین نزدیکی را از لحاظ طبقه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی به مدارس هوشمند داشتند و بدین ترتیب دو مدرسه هوشمند و چهار مدرسه نیمه هوشمند و چهار مدرسه عادی انتخاب شدند. سپس نمونهگیری دانشآموزان پایههای هفتم و هشتم هر مدرسه است که به صورت تصادفی انتخاب شدند. ضمناٌ در سال تحصیلی 93-94 به دلیل تغییر در نظام آموزشی - راهنمایی به متوسطه اول - پایه نهم در مدارس دایر نبود و لذا امکان نمونهگیری در این پایه نیز نبود.
