بخشی از مقاله
موانع توسعه خلاقیت فردی و سازمانی
چکیده
امروزه بقای هر سازمان در دنیای رقابتی منوط به خلاقیت و نوآوری است و سازمانی که نتواند شرایط نوآوری و تحول را در خود ایجاد نماید،قادر به ادامه حیات نبوده و به ناچار از صحنه رقابت کنار خواهد رفت، اما خلاقیت و نوآوری مثل هر پدیده ای دیگر دارای موانعی است که فرد و سازمان می بایست آنها راشناسایی نموده و درصدد رفع آنها باشند تا جریان مستمر خلاقیت و نوآوری در افکار و اعمال فردی و سازمانی بروز و ظهور یابد.بر این اساس مقاله حاضر ضمن توجه به اهمیت خلاقیت و نوآوری به بررسی موانع توسعه خلاقیت و نوآوری از دیدگاههای مختلف می پردازد تا مدیران و کارکنان با شناسایی این موانع و اصلاح آنها سعی نمایند سازمان خود را به یک سازمان خلاق و نوآور تبدیل نمایند.
واژه های کلیدی: نوآوری،خلاقیت،موانع نوآوری،تعالی سازمانی
-1 مقدمه
در جهان پیچیده و پرشتاب امروز عوامل بیشماری بر تغییر و تحولات سازمان اثر می گذارند. ازمجموع این عوامل می توان به چهار عامل مهم و عمده که بیشترین تاثیرها را بر سازمان می گذارند اشاره نمود که عبارتند از:
-1 فشار شدید رقابت جهانی -2 محو شدن مرز و بوم بازار تجارت- 3 شتاب پیشرفت فن آوری-4 دگرگونی سریع در ارزش و نحوه زندگی مصرف کنندگان.
سازمانهای موفق برای مقابله با این عوامل، به خلاقیت و نوآوری به مثابه فعالیتی حیاتی رو می آورند.خلاقیت و نوآوری برای سازمانهایی که در صحنه فناوری و بازرگانی بین المللی با رقابت شدید مواجه هستند، اجتناب ناپذیر است.[1]
با توجه به اهمیت و ضرورت خلاقیت و نوآوری جهت حفظ مزیت رقابتی برای سازمانها مقاله حاضر ضمن تعریف خلاقیت و نوآوری و اهمیت آن برای سازمانها به بررسی موانعی که بر سر راه خلاقیت فردی و سازمانی وجود دارد می پردازد تا با شناسایی این موانع و اصلاح آنها با استفاده از عوامل پیشبرنده خلاقیت فردی و سازمانی مدیران را هر چه بیشتر در جهت ایجاد سازمانهای خلاق و نوآور یاری دهد.
-2 خلاقیت
خلاقیت و نوآوری آنچنان به هم پیوسته اند که شاید بیان تعریف مستقلی از هر کدام دشوار باشد، اما برای روشن شدن ذهن می توان آنها را به گونه ای مجزا از هم تعدیل کرد .[2]
از خلاقیت تعریف های زیادی شده است.برخی خلاقیت و نوآوری را با تغییر برابر دانسته و برخی با انطباق برابر گرفته اند و برخی هم خلاقیت و نوآوری را امری فراتر از تغییر و انطباق می دانند در اینجا برخی از تعاریف مهم را مورد بررسی قرار می دهیم:
خلاقیت یا آفرینشگری از واژه “creativity” و به معنای خلق کردن است و در اصطلاح به معنای پدید آوردن چیزی از چیز دیگر به گونه ای منحصر به فرد است . به عبارت دیگر خلاقیت به معنی کم یا زیاد کردن یک پدیده و تغییر شکل و یا ترکیب کردن آن با سایر پدیده ها، اشیاء و چیزهاست .[3]
خلاقیت یعنی تلاش برای ایجاد یک تغییر هدفدار در توان اجتماعی یا اقتصادی سازمان .[4]
خلاقیت فرآیند تکامل بخشیدن به دیدگاههای بدیع و تخیلی درباره موقعیت های مختلف تعریف شده است .[5]
-3 نوآوری
نوآوری، ایده، روش و یا موضوعی است که از نظر فرد،گروه و یا نظام جدید تلقی گردد،تا آنجا که به رفتار بشر مربوط می شود جدید بودن ایده از نظر عینی نسبت به طول زمان به اولین کاربرد و یا کشف آن بستگی چندانی ندارد،بلکه برداشت و یا تازگی ذهنی ایده است که واکنش فرد یا گروه را در مقابل آن تعیین می کند اگر ایده به نظر فرد یا گروه جدید باشد نوآوری به شمار می آید .[6]
منظور از نوآوری خلاقیت متجلی شده و به مرحله عمل رسیده است، به عبارت دیگر نوآوری یعنی اندیشه خلاق تحقق یافته.[4]
نوآوری به معنی استفاده از دانش جدید برای ارائه یک کالا یا خدمات جدید است که مورد درخواست مشتریان می باشد. این نوآوری ترکیبی از خلاقیت و تجاری کردن است. طبق نظریه مایکل پورتر، نوآوری شیوه جدید انجام کارهایی است که تجاری شده اند .[7]
-4 ارتباط بین خلاقیت و نوآوری
خلاقیت پیدایی و تولید یک اندیشه و فکر نو است، در حالیکه نوآوری عملی ساختن آن اندیشه و فکر است. از خلاقیت تا نوآوری غالباً راهی طولانی در پیش است و تا اندیشه ای نو به صورت محصول یا خدمتی جدید درآید زمانی طولانی می گذرد و تلاشها و کوشش های بسیار به عمل می آید.[5]
خلاقیت همانند به وجود آوردن یک محصول جدید است اما نوآوری به چگونگی فرآیند به عمل آوردن این پدیده جدید گفته می شود.خلاقیت بیشتر یک فعالیت فکر و ذهنی است و نوآوری بیشتر جنبه عملی دارد و در حقیقت محصول نهایی عمل، خلاقیت است .[4]
-5 اهمیت خلاقیت و نوآوری در سازمان
سازمانها با محیط بیرونی و داخلی خود به طور مستمر تعامل داشته و تاثیر پذیر و تاثیر گذارند و تغییرات متعدد، گوناگون و پیچیده ای که در محیط بیرونی و جود دارد که سازمانها نمی توانند نسبت به آنها بی تفاوت باشند. در صورت بی تفاوتی و تداوم رفتارهای تکراری در محیط بسته،این نوع سازمانها رو به نابودی بوده و قادر به حفظ وضع موجود نیستند.لذا تداوم و بقا سازمانها و تحقق اهداف آنها می طلبد که نهضت خلاقیت و نوآوری را در ارکان سازمان که همانا کارکنان، مدیران و ساختار سازمانی است پیش بینی و فرآیند آن را ترسیم و به صورت مستمر و فراگیر مطرح سازند تا از سقوط و نابودی در امان باشند.[3]
خلاقیت و نوآوری موجب خواهد شد که موارد زیر تحقق یابد:
· رشد و شکوفایی استعدادها و سوق دهنده به سوی خودشکوفایی
· موفقیت های فردی، شغلی و اجتماعی
· پیدایش سازمان
· تولیدات و خدمات
· افزایش کمیت، تنوع تولیدات و خدمات
· افزایش کیفیت تولیدات و خدمات و موفقیت در رقابت
· کاهش هزینه ها، ضایعات و اتلاف منابع
· افزایش انگیزش کاری کارکنان سازمان
· ارتقای سطح بهداشت روانی و رضایت شغلی کارکنان سازمان
· ارتقای بهره وری سازمان
· موفقیت مجموعه مدیریت و کارکنان سازمان
· رشد و بالندگی سازمان
· تحریک و تشویق حس رقابت
· کاهش بوروکراسی اداری، کاهش پشت میزنشینی و مشوق عمل گرایی
· تحریک و مهیا کردن عوامل تولید.[8]
-6 فرایند خلاقیت در سازمان
توجه دقیق به فرآیند خلاقیت، به خوبی نشان می دهد که سازمانهای نوآور برای مسائلی از قبیل وقت آزاد، دسترسی به اطلاعات، آزادی عمل، سیستم پیشنهادهای موثر و سریع، تشویق ریسک پذیری و نوآوری و غیره اهمیت فوق العاده ای قائل هستند. این فرآیند شامل مراحل زیر می باشد:
1. جذب: اولین مرحله جذب یا فریفته شدن نسبت به یک موضوع است که اغلب احتیاج به اطلاعات جدید دارد.
2. الهام: این مرحله بسیار سریع اتفاق می افتد و تعریف و مشاهده آن بسیار مشکل است. به عبارت دیگر قبل از وقوع، از آن هیچ آگاهی نداریم.بعضی اوقات مواد اولیه آن (مرحله اول) با ایده یا راه حل همراه می شود
3. آزمایش: در این مرحله ایده بوجود آمده آزمایش می شود تا اینکه معلوم شود مفید و مولد هست یا خیر
4. پالایش: در این مرحله ایده به منظور کاربردی کردن و مصرف آن،اصلاح می شود، مراحل سوم و چهارم به زمان زیادی احتیاج دارد تا جایی که ادیسون می گوید استعداد و الهام یک درصد کاراست و %99 آن سخت کوشی است
5. ارائه عرضه: مرحله آخر فرآیند خلاقیت، مرحله ای است که اگر اتفاق نیفتد اکثر خلاقیت ها خنثی می شود. این مرحله ابتدا باید در درون سازمان اتفاق افتد به معنی که ابتدا افراد صاحب اختیار ایده را بخرند یا قبول کنند و بعد از تعهد به آن به مشتریان خارج از سازمان ارائه کنند.[9]
-7 فرایند نوآوری در سازمان
تغییر ایده های خلاق به نوآوری را به منظور تاثیرگذاری بر سازمان،فرآیند نوآوری گویند.[10]
معمولاً در سازمان نوآوری به صورت اقدامات متوالی صورت می گیرد . برای اینکه فرایند نوآوری به صورت موفقیت آمیز به اجرا درآید، مدیران باید نسبت به این امر اطمینان حاصل کنند که مراحل مورد نظر به ترتیب در سازمان رخ دهد. اگر در آن فرآیند یکی از مراحل اجرا نشود فرآیند نوآوری با شکست مواجه خواهد شد. این فرآیند شامل مراحل زیر می باشد:
1. نیاز: نیاز برای تغییر و نوآوری زمانی بوجود می آید که مدیران نسبت به عملکرد جاری سازمان ناراضی باشند وجود چنین مسئله ای باعث می شود که مدیران در پی روشهای جدید برآیند و در این میان از وجود روشهای تازه آگاه گردند.
2. نظر یا ایده: نظر یا ایده ارائه راه جدیدی برای انجام دادن کارهاست.این نظر یا ایده می تواند به صورت الگو یا برنامه ای باشد که یک سازمان بایدآن را به اجرا درآورد یا امکان دارد به صورت دستگاهی جدید محصولی تازه یا روش جدید برای نظارت بر امور یا شیوه مدیریت بر سازمان باشد.
3. پذیرفتن: به مرحله ای گفته می شود که مدیران یا تصمیم گیرندگان درصدد برآیند نظر یا ایده پیشنهادی را به اجرا درآورند.برای اینکه یک تغییری در سازمان ایجاد شود مدیران و کارکنان باید آن را تایید و از پدیده جدید حمایت کنند.
4. اجرا: مرحله اجرا زمانی است که اعضای سازمان به یک ایده، روش یا رفتار جدید جامه عمل می پوشانند. در این مرحله احتمالاً شرکت باید مواد، وسایل یا ماشین آلات لازم را خریداری کند و کارکنان دوره های آموزشی جدید را طی کنند تا بتوانند ایده یا نظر جدید را به اجرا
درآورند.
5. منابع: برای ایجاد نوآوری منابع انسانی لازم است و باید فعالیت هایی صورت بگیرد.نوآوری به خودی خود صورت نمی گیرد بلکه مستلزم صرف وقت و منابع است هم برای ایده جدید و هم برای جامه عمل پوشانیدن به آن .[9]
-8 نقش مدیر در پرورش خلاقیت
نقش مدیر در مجموعه هایی که خلاقیت و نوآوری از ضروریات و عامل اصلی است بسیار مهم و حساس است. مدیریت می تواند توانایی و استعداد خلاقیت و نوآوری را در افراد ایجاد، ترویج و تشویق کند و با رفتار و عملکرد آنها می تواند مانع این امر مهم شود.یک مدیر خلاق ذهنهای خلاق را پیدا کرده و از خلاقیت آنها استفاده می کند.
