بخشی از مقاله
چکیــده
نفش سازه در معماري کویري
( نقش رسمی بندي در سازه هاي کویري )
اقلیم در نواحی کویري ، گرم و خشک بوده که منطقه وسیعی در نواحی مرکزي کشور را تشکیل می شود . در قسمت هاي میانی این فلات در روزهاي گرم دماي هوا به 70 درجه سانتی گراد و در شب ها به -10 درجه سانتی گراد می رسد که با تدابیري خاص می توان شرایط زندگی را در این اقلیم را ممکن ساخت . یکی از بهترین تدابیر، ساخت بناهاي متراکم به صورت مجتمع با پوشش هاي قوسی شکل به همراه دیوارهاي ضخیم می باشد .
بناهاي طاق پوش بیشتر به صورت طاق چشمه یا طاق تویزه ، طاق چهاربخشی یا چهار ترکی ، چهارگرده پوش ، طاق گهواره اي و طاق ضربی و در نهایت طاق پوش عرق چین ساخته می شود .
زیر سازي طاق ها و گنبدها به صورت گوشه سازي می باشد که یکی از این روش هاي تکامل یافته رسمی بندي است .
رسمی بندي پدیده اي است متشکل از بارلنگه قوسها که تقاطع قوس ، پوششی براي سقف اصلی بوجود می آورد و اغلب به عنوان سقف اصلی و گاهی بصورت پوشش دوم و کوتاهتر از سقف اصلی اجرا می گردد . مصالح مورد استفاده در گذشته و تازمان تکامل کاربندي و در حال حاضر اغلب شامل : گچ ، خاك رس ، آجر و در نهایت کاشی می باشد .
همین مصالح باعث سنگینی و اضافه وزن رسمی بندي می گردد و در نهایت باعث ضخامت دیوارها و جرز ها می گردد و رانش هاي قوسی نیز مزید بر علت خواهد بود . در این تحقیق ضمن بررسی نوع رسمی بندي بکار رفته در سازه هاي کویري و حفظ ماهیت رسمی بندي در بناهاي کویري راهکارهایی جهت استفاده از پروفیل هاي ساختمانی در ساخت انواع رسمی ها نیز ارائه می گردد که با استفاده از پروفیل هاي ساختمانی در ساخت انواع رسمی ( رسمی که به عنوان سقف اصلی و یا به عنوان سقف دوم ) وزن سازه و در نهایت سطح مقطع دیوارها و جرزها را پائین خواهد آورد .
مقدمه :
اقلیم در نواحی کویري ، گرم و خشک بوده که منطقه وسیعی در نواحی مرکزي کشور را تشکیل می شود . با تدابیر خاص می توان شرایط زندگی را در این اقلیم ممکن ساخت . یکی از این تدابیرها در معماري بومی اقلیم گرم و خشک ، ساختن بناها و ساختمانها به صورت مجتمع با پوشش طاق گنبدي شکل و دیوارهاي ضخیم می باشد . بناهاي طاق پوشش در اقلیم کویري به صورت طاق چشم یا طاق تویزه – طاق چهار بخشی یا چهار ترکی ، طاق چهار گرده پوش و طاق گهواره اي ، طاق ضربی و در نهایت طاق پوش عرقچین ساخته می شود . زیر سازي عرقچین طاقی و گنبدها به صورت گوشه سازي می باشد که یکی از روشهاي تکامل یافته گوشه سازي ، رسمی بندي است که در محل چهار ضلعی ، طاقها و گنبدها به 8 ، 12 ، 16 و 20 ظلعی تبدیل می شوند که اصطلاحا به رسمی 8 ، 12 ، 16 و 20 که به دایره نزدیک می باشند معروف هسنتد . به عنوان مثال در سهمی 16 ، شروع دایره عرقچین در زمینه 16 ضلعی می باشد . در این تحقیق سعی شده رسمی به کار رفته در زیر طاقها و گنبدها در معماري کویري را بررسی کرده و روشی جهت استفاده از پروفیل هاي ساختمانی در ساخت انواع رسمی ها ارائه شود ، که در نهایت باعث کاهش ضخامت دیوار و وزن سازه بکار رفته در ساخت رسمی زیر طاقها و گنبدها با توجه به شرایط اقلیمی حاکم در معماري کویري می شود که این خود باعث احیاء رسمی بندي در معماري کویري خواهد شد . لازم به ذکر است که رسمی هاي بکار رفته در زیر سازي و عرقچین طاقها و گنبدها جزء سازه بناهاي کویري می باشد که این نوع رسمی ها معمولا در زمینه هاي مربع و مسطتیل اجرا می شود .
» نقش سازه در معماري کویري «
» نقش رسمی بندي در سازه هاي کویري «
اقلیم در نواحی کویري گرم و خشک می باشد که از فلات وسیعی در نواحی مرکزي کشور تشکیل می شود . وجود سلسله جبال البرز از یک طرف و کوههاي زاگرس از طرف دیگر و مرتفع بودن کوههاي جنوبی و شرقی ، مرکز این مناطق را داراي اقلیم گرم و خشک ساخته است . در قسمتهاي میانی این فلات ، روزها دماي هوا در تابستان 70 درجه سانتی گراد و در شب به زیر
-10 درجه سانتی گراد می رسد ، و در بعد از ظهر که زمین گرم می شود ، بادهاي پراکنده ، گرد وخاك و ماسه هاي روان را در هوا و اطراف پراکنده می کند . با تدبیر خاص می توان شرایط زندگی را در این اقلیم ممکن ساخت . در ویژگی هاي معماري
بومی اقلیم گرم و خشک :
الف : بناها و ساختمانها به صورت مجتمع و با دیوارهاي ضخیم از خشت و گل ساخته می شود و معمولا از زمینهاي گود جهت ساخت مجتمع هاي مسکونی استفاده شده است .
ب : براي نماي این بناها بیشتر از ملات کاه گل و سیم گل به رنگ روشن استفاده می شود و بازشوها به حد کافی کاهش داده شده است .
ج : در طراحی سقفهاي این بناها ، ارتباط با فضاي داخلی به وسیله کانالهائی بنام بادگیر انجام می گردد .
د : وجود حیاط هاي بزرگ با حوض آب وسیع و باغچه عریض و طویل در پایین آوردن درجه حرارت داخلی تاثیر دارد .
ه : در طراحی سنتی این بناها وجود هشتی در ورودي با اختلاف سطح مانع کوران بادهاي شدید و گردوغبار می شود .
بناهاي خشتی به دو روش تیرپوش و طاق پوش اجرا می گردند که روش طاق پوش با توجه به اقلیم گرم و خشک در نهایت طاق پوش عرقچین استفاده بیشتري دارد .
ویژگی بناهاي طاق پوش خشتی فقط در وضع پوشش قوسی و طاق گنبدي آن می باشد .بدیهی است که فشار حاصله از پوشش سقف در ناحیه پاکار ( شروع قوس ) فوق العاده زیاد می باشد . علاوه بر نیروي فشار مذکور ، نیروي دیگري که از رانش طاق حاصل می شود وجود دارد . براي خنثی سازي آن باید دقت کافی مبذول داشت که این امر باعث قطور ساختن دیوار زیر قوس می شود که می تواند عکس العمل خوبی در محل رانش قوس باشد .باید توجه داشت که در معماري کویري شکل بنا ها طوري می باشد که فضاها به یکدیگر تکیه داشته و مجموعه فضاها با دیوارهاي ضخیم در مقابل زلزله مقاومت بیشتري خواهند داشت از این رو در بناهاي خشتی و گلین نواحی کویر ، اجراي طاق تویزه در بین دو دیوار کوچه ها و گذرگاهها امریست بسیار اصولی که دیوارهاي خارجی حتی گذرگاههاي عمومی را به یکدیگر کلاف کامل کرده تا مجموعه در مقابل بروز زلزله مقاوم باشند و همچنین به علت بلند بودن دیوارها ، پوشش هاي تویزه باعث تقلیل نیروي فشار و کوتاه کردن ارتفاع بنا از نظرایستائی دیوارها می گردد ، که گاهی به دلیل عدم شناخت از سازه هاي کویري باعث تخریب خود بنا می گردد . بناهاي طاق پوش بیشتر به صورت طاق چشمه یا طاق تویزه ، طاق چهار بخشی یا چهار ترکی ، چهار گرده پوش و طاق گهواره اي و طاق ضربی و در نهایت طاق پوش عرقچین ساخته می شود . زیرسازي عرقچین طاقها و گنبدها به صورت گوشه سازي می باشند ،که یکی از روشهاي تکامل یافته گوشه سازي رسمی بندي است.
رسمی بندي پدیده اي است در معماري که از روح و فکر ایرانی نشات گرفته است و باید آن را ماهیتی استوار از فرهنگ اصیل معماري سنتی ایران دانست . رسمی بندي متشکل است از بار لنگه قوسها که تقاطع قوسی ، پوششی براي سقف اصلی به وجود می آورد و اغلب به صورت سقف اصلی و گاهی به صورت پوشش دوم و کوتاهتر نسبت به سقف اصلی است . ( مانند سقفهاي هشتی ، بازارها ، منازل و ... ) که نقش عمده اي که ایفا می کنند ، عبارت است از :
-1 فراهم آوردن امکان اجراي طرحهاي استاندارد هندسی و سه بعدي در دهانه هاي مختلف با ابعاد متفاوت .
-2 ایجاد روکش مناسب براي پوشش اصلی .
-3 عایق حرارتی و صوتی جهت فضاي داخلی ( در حالتی که به عنوان پوسته دوم باشد ) . -4 سامان دادن فضاي داخلی ( ارتفاع زیاد فضا شکسته می شود ) .
-5 تنظیم نور داخلی ( ایجاد حفره هاي مناسب در قسمت عرقچین و هفتی رسمی ) .
-6 مرتبط ساختن خطوط عمودي با خطوط منحنی شکل ( هماهنگ بودن شاقولی قوسها از روي سنگ ازاره با سر سفتی قوسهاي رسمی ) .
تصاویر ترسیمی رسمی بندي
