بخشی از مقاله
نقش برنامه هاي ماهواره اي بر رشد اجتماعي دانشجويان دانشگاه آزاد اسلامي شهرستان زاهدان
چکيده
هدف اين پژوهش بررسي نقش برنامه هاي ماهواره اي بر رشد دانشجويان دانشگاه آزاد اسلامي شهرستان زاهـدان مـي باشد. روش انجام پژوهش توصيفي از نوع پيمايشي است . جامعه آماري پژوهش کليه دانشجويان دختر و پسر دانشگاه آزاد اسلامي شهرستان زاهدان با جمعيت ١٣٣٣٤ نفر در نيم سال دوم ٩٣- ١٣٩٢ مي باشد.
نمونه آماري ١٤٨ نفر از دانشجويان است که به روش نمونه گيري خوشه اي انتخاب شده اند. ابزار گردآوري اطلاعات يک پرسشنامه ٥٠ سؤالي محقق ساخته با مقياس درجه بندي از نوع ليکرت و بـا پايـايي ٨٦% در ارتبـاط بـا مـاهواره و يـک پرسشنامه استاندارد رشد اجتماعي واينلند مي باشد. دادها در دو سطح توصيفي (جـداول توزيـع فراوانـي ، درصـد فراوانـي ، ترسيم نمودار) در آمار استنباطي (آزمون t تک گروهي و t براي نمونه هاي وابسته ) با استفاده از نرم افزار٢٠ spss تحليـل شده است .
يافته هاي پژوهش حاکي از آن است که : برنامه هاي ماهواره اي بر الگوپذيري و آشنا شدن با فرهنگ هاي ديگر، فرار از تنهايي و واقعيات روزمره، آموزش پذيري و الگوگرفتن مهارتها، تسهيل تعاملات اجتماعي ، نوع پوشش و رفتـار، کسـب پرستيژ اجتماعي ، الگو پذيري اجتماعي ، آزادي اجتماعي و همچنين بر رشد اجتماعي دانشجويان نقش زيادي داشته است .
واژگان کليدي: برنامه هاي ماهواره اي، رشد اجتماعي ، الگوپذيري، فرار از تنهايي ، آموزش پذيري، تسهيل تعامل اجتماعي ، پرستيژ اجتماعي ، الگوپذيري اجتماعي ، آزادي اجتماعي .
مقدمه
ماهواره هاي تلويزيوني يکي از تکنولوژيهاي نوين ارتباطي است که قلمرو وسيعي از مناطق جغرافيايي را تحت پوشش خود قرار مي دهند. کشورها به مدد اين ابزار اطلاعات، اخبار و برنامه هاي گوناگوني را با اهداف مختلف سـوار بـر امـواج نامرئي به فراسوي مرزهاي سياسي خود مي فرستند. اين تکنولوژي نيز همانند بسياري از ابداعات بشري آثار مثبت و منفي به دنبال دارد و اين نه به خاطر ذات تکنولوژي بلکه مثبت انديشه و افکار انسانهاي است که چنين وسايلي را به خدمت گرفتـه اند (هاشمي ، ١٣٨١: ٤٠).
امروزه ماهواره ها به بخشي مهم و عمده در زيربناي ساختار ارتباطات و اطلاعـات تبـديل شـده انـد، بـه طـوري کـه بـا اطمينان مي توان هزاره سوم ميلادي را قرن ماهواره ناميد. فناوري ماهواره، عاملي قـوي بـراي تغييـر و دگرگـوني اسـت . از ماهواره به راحتي مي توان در راستاي جنگ نرم استفاده کرد.به عنوان مثال: هژموني فرامليتي سرمايه با اسـتفاده از مـاهواره، اين باور را ترويج مي کند که ارزش هاي آمريکايي ، ارزش هاي جهاني هستند. همچنين از اين ابـزار بـراي مقابلـه بـا سـاير کشورها براي تحقق اهداف و از ميان برداشتن موانع سود آوري خود، استفاده مي کند (رفيع و قربي ، ١٣٨٩: ١٢٩).
آثار نامطلوب برخي از برنامه هاي ماهواره اي در زمينه هـاي فرهنگـي ، اقتصـادي و سياسـي ، همچنـين نبـودن مقـررات حقوقي الزام آور در سطح بين المللي در مورد محتواي برنامـه هـاي ماهوارههـاي تلويزيـوني ، باعـث ايجـاد و بـروز برخـي اختلاف نظرها ميان دولت ها شده و دولت ها را بر آن داشته که براي مصنوعيت فرهنگـي ، اجتمـاعي ، اقتصـادي و سياسـي جامعه خود چاره جويي کنند (هاشمي ، ١٣٨١: ٤١).
نوجواني يک پديده اجتماعي است که شامل يک دوره طولاني گذرا از مرحله کودکي به مرحله بزرگسالي است و آن از جامعه اي به جامعه ديگر بر اساس ساختار و آداب و رسومش تغيير مي کند. در تاريخ بشر زماني بوده که نوجواني اصـلاً وجود نداشته است . يعني انتقال از مرحله کودکي به مرحله بزرگسالي ، درست مثل انتقال از يک روز به روز ديگر به همراه برگزاري مراسم خاصي تحقق پيدا کرده است (جمالفر، ١٣٧٨: ١٢٨).
يکي از ويژگي هاي بارز روند جواني ، اجتماعي شدن است . جواني مراحل مختلفي را طي مي کند تا به اجتماعي شـدن دست يابد. اين مراحل عبارتند: فاصله گرفتن از خانواده، دوست يابي ، رشد اجتمـاعي ، رشـد بـدني ، رشـد جسـماني ، رشـد ذهني و رشد عاطفي (جمالفر، ١٣٧٨: ١٢٩).
جوانان به منظور استحکام روابط اجتماعي خود و شکل گيري شخصيت اخلاقي را با خود مرور مي کننـد و بـه منظـور قضاوتهاي اخلاقي ، معيارهاي مناسب اجتماعي و هنجارها را در نظر مي گيرند. دوره نوجواني به عنـوان مهـم تـرين مرحلـه زندگي و شکل گيري شخصيت اجتماعي افراد در نظر گرفته مي شود. لذا رشد اجتماعي بايد به عنوان مهمترين عامل براي ساخت وساز نوجوان براساس سازگاري با هنجارهاي اجتماعي شناخته شود (عقيلي ، ١٣٧٩: ١٠).
پديده اي که مي تواند در دوران نوجواني باعث تغيير در ميزان رشد اجتماعي نوجوانـان باشـد، مـاهواره و برنامـه هـاي ماهواره مي باشد. در پايان دوره نوجواني ، رشد اجتماعي کامل مي شود و نوجـواني بـه عنـوان يـک جـوان اجتمـاعي وارد اجتماع مي شود. در صورتي که مفاهيمي مانند: هويت اجتماعي ، انجام هويـت ، فرديـت اجتمـاعي ، طـرز تفکـر، دوسـتي بـا همسالان، برخورد با جنس مخالف ، ايفاي نقش در ارتباط با والدين ، دانشـگاه و سـاير بزرگسـالان و فعاليتهـاي گروهـي در ذهن نوجوانان شکل بگيرد، رشد اجتماعي مناسبي پيدا مي کند (جمالفر، ١٣٧٨: ٢٠).
در برنامه هاي ماهواره اي با معيارهاي جوامع گوناگون و هنجارها، قضاوتهاي اخلاقي و عقايـد فرهنـگ هـاي مختلـف جهان مواجه هستيم . نوجوانان و جوانان به راحتي مي توانند در اين اطلاعات قرار گيرند. با توجه بـه اينکـه رشـد اجتمـاعي نوجوانان با شکل گيري شخصيت اخلاقي آنان ساخته مي شود. هوش، ميزان رشد اخلاقي و اجتماعي ، ميزان تجارب، رشد عقلاني در مسائل اجتماعي ، اهداف، ميزان دستيابي فرد بـه آزادي در تفکـر و تصـميم گيـري، مهارتهـا، نـوع شـغل ، محـل زندگي ، انگيزه، شخصيت و هويت فرد، علايق و رغبتها، خانواده، مسائل اجتماعي ، فرهنگي ، اقتصادي همگـي بـا يکـديگر ارتباط متقابل داشته و الزاماً مي تواند تعيين کننده رشد اخلاقي - اجتماعي افراد باشد. با توجه به تحولات سـريع و گسـترده در نظام جهاني ، در دهه هاي پاياني قرن بيستم و اوايل جديد، طرح سـؤالات و مبـاحثي در بـاب رشـد و ابعـاد مختلـف آن آينده ي رشدي جوامع در ابعاد متفاوت آن و معضلات پيش روي آنها از جمله نيازهاي ضروري و اساسي به نظر مي رسـد (شرفي ، ١٣٨٦: ٨).
در حال حاضر، مجموعه اي از شبکه هاي فارسي زبان در مقاطع زماني خاص، براي نيل به يـک هـدف، جهـت گيـري شده اند و با بررسي بسترهاي آسيب زا در جامعه ايران، مي کوشند پيام خود را در اين حوزه ها طراحي کنند. در کشور مـا با توجه به ساختار هرم سني ، جوانان بهترين گروه هدف اداره کنندگان اين جنـگ محسـوب مـي شـوند. جوانـان بـه دليـل داشتن ويژگي هايي همچون آرمان خواهي ، آرزوي نيل به آزادي، نشاط و تنوع، از اهميتي بالاتر در ميـان سـاير گـروه هـا برخوردارند و طراحي پيام رسانه اي، دقيقاً بر هيمن اساس شکل مي گيرد (رضاييان، ١٣٨٩: ٩٤).
اميد علي (١٣٩١)، پژوهشي با عنوان نقش شبکه هاي ماهواره اي فارسي زبان در تغيير سبک زندگي جوانان ايرانـي (بـا تأکيد بر شبکه من و تو) انجام داد. که نتايج پژوهش نشان داد که اين شبکه با مشخصه هايي که دارد رسانه اي طراحي شده براي مخاطب جوان است و عمده ترين فعاليت رسانه اي اين شبکه تلاش بي وفقه ، هماهنگ و برنامه ريزي شده براي تغيير سبک و روش زندگي و معاشرت جوانان ايراني و ترويج سبک زندگي غربي در جامعه است .
دانش (١٣٨٨)، پژوهشي با عنوان الگوي مصـرف شـبکه هـاي مـاهواره اي انجـام داد، کـه نشـان داد تغييـر در فنـاوري ارتباطي و به کارگيري تجهيزات ماهواره اي در جهت پخش برنامه هاي تلويزيوني ، از تحولات سال هـاي اخيـر اسـت کـه امکان دريافت پيام هاي مستقيم را از آن سوي مرزها فراهم مي کند. و ميانگين مدت زمان وجود ماهواره در منزل آنها ٢.٥ سال است .
احمدي و خادمي و فتاحي بيات (١٣٨٨)، پژوهشي با عنوان بررسي آثار فن آوري ارتباطي جديد (اينترنت ، بـازي هـاي رايانه اي و ماهواره) بر تربيت اجتماعي ، با تأکيد بر سازگاري دانشجويان سال دوم دبيرستانهاي تهران انجام دادند. که نشان داد که با افزايش مدت زمان استفاده از اينترنت و بازيهاي رايانه اي شاهد بهبود سازگاري خواهيم بود، همچنين با توجه بـه منفي بودن جهت رابطه متغيرهاي ميزان تماشاي ماهواره و ميزان سازگاري مي توان نتيجه گرفت که با افزايش مـدت زمـان تماشاي ماهواره شاهد کاهش سازگاري دانشجويان خواهيم بود. عريضـي و وحيـدا و دانـش (١٣٨٥)، پژوهشـي بـا عنـوان ماهواره و هويت جنسيتي دختران جوان انجام دادند که آزمون فرضيات نشان مي دهد کـه بـين وجـود مـاهواره در منـزل و هويت جنسيتي رابطه وجود دارد و افراد داراي ماهواره از سازه هويت جنسيتي نمره کمتـري دريافـت کـرده انـد کـه نشـان دهنده تغيير رفتارها و نگرش ها به سمت الگوها و گرايش هاي جديد است .
فياز و اباس و رايزون و نايدينگ ١ (٢٠١٢)، پژوهشي با عنوان مديريت پروژه در پروژه هاي ماهواره اي انجام دادند و به اين نتايج دست پيدا کردند که اجراي پروژه هاي ماهواره اي سبب زندگي بخشيدن به محيط آکادميک و صنعت بـراي بـه مشارکت گذاشتن مناسباتشان و ايجاد يک الگوي برد- برد از موفقيت متقابل و توسعه تکنولوژيکي هم راستا با توسعه منابع انساني در حوزه هوا و فضا شده است . بسياري از پروژه هاي ماهواره اي نيازمنـد بکـارگيري دانـش ، مهـارت هـا، ابزارهـا و تکنيک هاي خاص براي دستيابي به الزامات تعريف شده مديريت است .
سرپل و مشبورن ٢ (٢٠١١)، در تحقيقي با عنوان ارتباط خانواده و دانشگاه و توسعه رشد اجتماعي کودکان به اين نتـايج دست پيدا کردند که رابطه پدر و مادر و استاد با رتبه بندي توسعه رشد اجتماعي کودکان موثر بوده است . همچنين کيفيت رابطه پدر و مادر، استاد با کودکان، مشکل رفتاري اجتماعي کودکان را کاهش مي دهد.
کارنگي و اندرسون و باردولاو٣ (٢٠٠٧)، در پژوهشي با عنوان خشونت رسانه اي و دانش عصبي اجتماعي به اين نتايج دست پيدا کرده که خشونت در تلويزيون مي تواند سبب افزايش در تهاجم شود. و پديدار شدن اخير بازيهـاي ويـدئويي و فيلم هاي ماهواره اي خشن سبب افزايش رفتار تهاجمي کودکان شده است .
پيرسون ٤ (٢٠٠٦)، پژوهشي با عنوان تأثير رسانه روي رفتار منحرف در دانشجويان متوسطه به اين نتايج دست پيدا کـرد که در سالهاي اخير، يک دغدغه رو به افزايش در مورد تأثير و نفوذ رسانه تهاجمي (از نظر سکسي يا امور جنسـي صـريح ) روي اطفال و افراد در سنين ١٣ تا ١٩ ساله وجود داشته است . و نمايش دادن تصور خشونت ، بي احترامي به زنان، و پر زرق و برق نشان دادن مصرف مواد مخدر پرورش دهنده ي رفتارهاي مشابه در جمعيت سنين دانشگاه رو است .
با توجه به مطالب ياد شده، اين پژوهش با هدف بررسي نقش جنگ نرم ( با تأکيد بر برنامه هاي مـاهواره اي) بـر رشـد اجتماعي دانشجويان دانشگاه آزاد اسلامي شهرستان زاهدان بوده است . طي اجراي پژوهش ، سوال هاي زيـر مـورد آزمـون قرار گرفت :
١- آيا برنامه هاي ماهواره اي بر الگو پذيري و آشـنا شـدن بـا فرهنـگ هـاي ديگـر در دانشـجويان دانشـگاه آزاد اسـلامي شهرستان زاهدان نقش دارد؟
٢- آيا برنامه هاي ماهواره اي در فرار از تنهايي و واقعيات روزمره دانشجويان دانشگاه آزاد اسلامي شهرستان زاهدان نقـش دارد؟
٣- آيا برنامه هاي ماهواره اي در آموزش پذيري و الگوگرفتن مهارتهاي دانشجويان دانشگاه آزاد اسلامي شهرستان زاهدان نقش دارد؟
٤- آيا برنامه هاي ماهواره اي درتسهيل تعاملات اجتماعي دانشجويان دانشگاه آزاد اسلامي شهرستان زاهدان نقش دارد؟
٥- آيا برنامه هاي ماهواره اي در نوع پوشش و رفتار دانشجويان دانشگاه آزاد اسلامي شهرستان زاهدان نقش دارد؟
٦- آيا برنامه هاي ماهواره اي در کسب پرستيژ اجتماعي دانشجويان دانشگاه آزاد اسلامي شهرستان زاهدان نقش دارد؟
٧- آيا برنامه هاي ماهواره اي در الگوپذيري اجتماعي دانشجويان دانشگاه آزاد اسلامي شهرستان زاهدان نقش دارد؟
٨- آيا برنامه هاي ماهواره اي در آزادي اجتماعي دانشجويان دانشگاه آزاد اسلامي شهرستان زاهدان نقش دارد؟
٩- آيا برنامه هاي ماهواره اي بر دانشجويان دانشگاه آزاد اسلامي شهرستان زاهدان نقش داشته است ؟
١٠- ميزان رشد اجتماعي دانشجويان دانشگاه آزاد اسلامي شهرستان زاهدان به چه اندازه مي باشد؟
١١- آيا برنامه هاي ماهواره اي بر رشد اجتماعي دانشجويان دانشگاه آزاد اسلامي شهرستان زاهدان نقش دارد؟
روش اجراي پژوهش
با توجه به هدف و سوالات مطرح شده در اين مطالعه ، پژوهش به روش توصـيفي از نـوع پيمايشـي انجـام شـده اسـت .
جامعه آماري مورد بررسي اين تحقيق متشکل از کليه دانشجويان دختر و پسـر دانشـگاه آزاد زاهـدان در نيمسـال اول سـال تحصيلي ٩٣-٩٢ ميباشد.
پس از تعيين حجم نمونه نمونه ها به روش نمونه گيري تصادفي خوشه اي انتخاب شدند.
در اين مطالعه براي گردآوري اطلاعات از دو روش، کتابخانه اي (استفاده از کتابهاي کتابخانه ، پايان نامه ها، مجـلات، فصلنامه ها و مجلات الکترونيکي معتبر و مـرتبط بـا پـژوهش ) و پرسشـنامه اي اسـتفاده شـده اسـت . در ايـن پـژوهش از دو پرسشنامه محقق ساخته ماهواره و استاندارد رشد اجتماعي استفاده گرديده اسـت . پرسشـنامه مـاهواره داراي ٥٠ سـؤال پـنج گزينه اي است که بر مقياس ليکرت طرح ريزي شده است . و شامل ٨ مقياس الگو پذيري و آشـنا شـدن بـا فرهنـگ هـاي ديگـر، فـرار از تنهـايي و واقعيـات روزمـره، آمـوزش پـذيري و الگـو گـرفتن الگـو گـرفتن مهـارت هـا، تسـهيل تعـاملات اجتماعي ،پوشش ورفتار،کسب پرستيژ اجتماعي ، الگو پذيري و آزادي اجتماعي است .
پرسشنامه رشد اجتماعي واينلند يکي از مقياس هاي تحولي است که ميزان توانايي فرد را در برآوردن نيازهاي عملي خود و قبول مسئوليت را مي سنجد. اين مقياس داراي ١١٧ ماده است که به گـروه هـاي يـک سـاله تقسـيم شـده انـد. در هرماده اطلاعات مورد نياز، نه از طريق موقعيت هاي آزمون، بلکه از راه مصاحبه با والدين آزمودني يا او به دسـت مـي آيد. اساس مقياس بر اين امر استوار است که فرد در زندگي روزمره توانايي انجام چه کارهايي را دارد. ماده هاي مقياس را مي توان به هشت طبقه خودياري عمـومي ، خوديـاري در غـذا خـوردن، خوديـاري در لبـاس پوشـيدن، خودفرمـاني ، اشتغال، ارتباط زباني ، جا به جايي ، اجتماعي شدن تقيسم کرد.
براي تعيين پايايي ، پرسشنامه بين ٤٠ دانشجو توزيع و پس از تکميل جمع آوري گرديد و با استفاده از نرم افزار SPSS آلفاي کرونباخ آن ٨٦% اعلام شد.که بيانگراين است پرسشنامه ازاعتماد بالايي جهت اجرابرخوردار است .
به منظور تحليل داده هاي پژوهش از دو شيوه آماري؛ توصيفي و استنباطي استفاده شد. در تحليل توصـيفي از مشخصـه هاي آماري نظير رسم نمودارها، جدول توزيع فراواني ، درصد فراواني استفاده شـد. در تحليـل اسـتنباطي از آزمـون t تـک گروهي استفاده شده است .
يافته هاي پژوهش
تجزيه و تحليل سؤالات پژوهش (اطلاعات توصيفي)
بررسي اطلاعات جمع شده درباره جنسيت و سن آزمودني ها
جدول شماره٣، توزيع فراواني درصدي پاسخ گويان بر حسب جنسيت و سن در دانشجويان دانشگاه آزاد واحد زاهدان را نشان مي دهد. که بيشترين فراواني در قسمت جنسيت مربوط به دانشجويان پسر، در قسمت سن مربوط به دانشـجويان ٢١ ساله مي باشد.
بررسي اطلاعات جمع شده در زمينه تحصيلات پدر و مادر آزمودني ها
جدول شماره ٤، توزيع فراواني درصدي پاسخ گويان را براساس ميزان تحصيلات پدر و مادر دانشـجويان را نشـان مـي دهد. که بيشترين فراواني مربوط به گزينه ديپلم مي باشد.
تجزيه و تحليل سؤالات پژوهش (اطلاعات استنباطي)
سؤالات اول تا هشتم :
آيا برنامه هاي ماهواره اي بر (الگو پذيري و آشنا شدن با فرهنگ هاي ديگر، فرار از تنهايي و واقعيات روزمره ، آموزش پذيري و الگو گرفتن مهارتها، تسهيل تعاملات اجتماعي، نوع پوشش و رفتار، کسب پرستيژ اجتماعي، الگوپذيري اجتماعي و آزادي اجتماعي) بر دانشجويان دانشگاه آزاد اسلامي واحد زاهدان نقش دارد؟
