بخشی از مقاله
چکيده مقاله:
گردشـــگري روســـتايي در دنيـــاي امـــروز يکـــي از بخشـــهاي مهـــم فعاليتهـــاي اقتصـــادي محســـوب مــي گــردد. ايــن فعاليــت مهــم اقتصــادي از ديــدگاههاي مختلفــي مــورد توجــه قــرار گرفتــه اســت .
گردشــگري روســتايي بــه عنــوان يــک فعاليــت تفريحــي اجتمــاعي، در نيمــه دوم قــرن هجــدهم در انگلستان و اروپـا شکل گرفت .
پــيش از آن هــم منــاطق روســتايي بــراي فعاليــت هــاي تفريحــي مــورد اســتفاده قــرار مــيگرفتنــد، امــــا شــــرکت در اين فعاليت هــــاي تفريحــــي محــــدود بــــه اقشار برتـر جامعه بـود.
در قـــرن نـــوزدهم و بيســـتم بـــه دليـــل توســـعه حمـــل و نقـــل و ســـهولت جابـــه جـــايي، راه يـــابي بـــه روســتاها آســان شــد. رشــد ســريع تقاضــا بــراي گردشــگري روســتايي از ســال ١٩٤٥ آغــاز شــد. در ايــن زمــان گردشــگري روســتايي شــاهد رشــدي چشــمگير و گردشــگري بــين المللــي نيــز شــاهد رشــد جمعيــت بــود و افــزايش تقاضــا بــراي گردشــگري روســتايي تــا انــدازه اي منجــر بــه توســعه گردشــگري شــد. بعضــي آن رابــه عنــوان بخشــي از بــازار گردشــگري مــي شناســند و عــده اي نيــز آن راسياســـتي بـــراي توســـعه روســـتايي قلمـــداد مـــي کننـــد. ســـؤال ايـــن اســـت کـــه گردشـــگري روســتايي چــه نقــش و اثــري در توســعه روســتايي و توســعه روســتايي پايــدار دارد؟در دهــه پايــاني قـــرن بيســـتم بســـياري از برنامـــه ريـــزان اجتمـــاعي ـ اقتصـــادي در کشـــورهاي اروپـــايي گردشـــگري راروشــي مطمــئن بــا چشــم انــدازي بســيار روشــن بــراي توســعه روســتاها بــويژه محرومتــرين آنهــا معرفـــي کـــرده انـــد. مطالعـــات انجـــام شـــده در کشـــورهاي فرانســـه ، اتـــريش ، ســـوييس ، انگلســـتان ، ايرلنــد، تايلنــد و ژاپــن نشــان مــي دهــد کــه گردشــگري روســتايي بســرعت در اقتصــاد روســتايي رشـــد کـــرده و مکمـــل فعاليتهـــاي کشـــاورزي شـــده اســـت . ماهيـــت صـــنعت گردشـــگري ايجـــاد اشــتغال و درامــد، متنــوع ســازي اقتصــاد مشــارکت اجتمــاعي و اســتفاده از منــابع محلــي اســت . از آنجــا کــه بخــش اعظــم مشــکلات عقــب مانــدگي و توســعه نيــافتگي روســتايي نيــز بــه فقــدان ايــن صــنعت برمــي گــردد، گردشــگري روســتايي بــا حــل مســائل و مشــکلات فــوق مــي توانــد بــه توســعه روستايي کمک نمايد.
واژگان کليدي:گردشگري روستايي ، توسعه روستايي، گردشگري پايدار ،توسعه پايدار
گردشگري روستايي:
گردشگري روستايي ، گردشگري کشاورزي ، طبيعت گردي و گردشگري سبز از جمله تعابير متعددي هستند که به فعاليتهاي گردشگري واقع در خارج از شهرها اطلاق م است که براي بهبود زندگي اقتصادي و اجتماعي گروه هاي خاصي از مردم ( روستاييان فقير ) طراحي شده است .توسعه پايدار:توسعه پايدار به عنوان فعاليتي شناخته شده است که نه تنها منابع طبيعي و فرهنگي را حفظ کند، بلکه ظرفيت آن را براي ايجاد درآمد و اشتغال افزايش دهد. براي دستيابي به موفقيت در يک جامعه ، گردشگري به بهبود زندگي ساکنين و حفاظت از محيط زيست محلي، طبيعي و فرهنگي برنامه ريزي و مديريت شود.گردشگري پايدار:گردشگري پايدار نشات گرفته از توسعه پايدار ميباشد و لذا با توجه به اينکه توسعه پايدار از اصول و مباني پيشرفت اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و سياسي در جهان محسوب ميشود ي گردد. با اين حال گردشگري روستايي ميتواند به طور ساده به عنوان مسافرت به نواحي روستايي تعريف شود، اما محققان بر اين عقيده اند که موضوع بسيار پيچيده تر از اين است .
نمونه هاي زيادي از انجام فعاليت هاي گردشگري در نواحي روستايي وجود دارد، از جمله فعاليت هاي مبتني بر طبيعت ، جشنواره ها، وقايع ميراث ، جاذبه هاي مبتني بر جامعه ي بومي، گردشگري کشاورزي، نمايشگاه هاي
هنري و صنايع دستي ، تئاتر اجتماع محلي و ساير موارد.
به طور کلي گردشگري روستايي از دو جنبه اهميت دارد، يکي به عنوان يک فعاليت گسترده جهاني و ديگري از نظر تأکيد بر آن در سياست هاي توسعه منطقه اي و محلي .
بيان مساله :
در شرايطي که قرن بيستم به پايان رسيده است ، هنوز توسعه روستايي با مسائل و چالشهاي متعددي مواجه است ، چراکه ، راهبردهاي گذشته در زمينه توسعه روستايي موفقيت آميز نبوده و نتوانسته اند مسائلي همچون فقر، اشتغال ،بهداشت ، امنيت غذايي و پايداري محيط زيست را تأمين کنند، اين راهبردها در توزيع منافع حاصل از رشد و توسعه نيزموفق نبوده و سبب ايجاد مشکلات متعددي براي نواحي روستايي شده اند، اين مسئله باعث شده است که در سالهاي اخير بار ديگر توسعه روستايي مورد توجه قرار گرفته و نظريه پردازان ، برنامه ريزان و مجريان حکومتي در صدد برآيند تابا ارائه راهکارها و روشهاي جديد،ازمعضلات و مسائلي که اين نواحي گريبانگير آن هستند بکاهند.
پتانسيل هاي گردشگري روستايي در ايران :
هم اکنون بيش از ٥٠ هزار روستا در ايران وجود دارد که اگر بخواهيم اين رقم را در قالب حوزه هاي روستايي ارائه کنيم ، تعداد آن به حدود ٨ هزار حوزه روستايي ميرسد. منظور از حوزه روستايي، مجموعه اي روستاست که حداقل حدود ٥ هزار نفر سکنه را پوشش ميدهد.در اين بين براساس آمارهاي موجود حدود ٤٠٠ روستا به عنوان روستاي هدف گردشگري در کشور انتخاب شده اند که سرمايه گذاري روي هر يک از اين روستاها ميتواند در نهايت به توسعه حوزه روستايي منجر شود.
اهداف توريسم روستايي:
يکي از مهمترين اهداف توريسم روستايي افزايش درآمد روستائيان و خانوارهاي روستايي مي باشد ، که جهت نيل به هدف برنامه ريزي لازم و ضروري مي نمايد. پيش از اين در خصوص چگونگي افزايش درآمد روستائيان از طريق توريسم ، توضيحاتي داده شد. يکي ديگر از اهداف توريسم روستايي ، هدف آموزشي مي باشد ، به اين ترتيب که يکسري آموزش هاي حرفه اي براي افراد درگير در اين صنعت عظيم ، اعم از روستائيان و پرسنل نهادها ، مؤسسات و سازمان هاي فعال ، را تدارک ببيند که البته با توجه به اصول توسعه پايدار ، پايه ريزي و افراد را براي کارهاي مديريتي ، آماده نمايد ( ١٩٩٦ ,Unwin). اين امر علاوه بر اينکه موجب صرفه جوئي در زمان و اعتبارات مي شود ، مي تواند سبب افزايش تعداد توريست ها و گردشگران روستايي در هر سال نسبت به سال هاي قبل شده و بنوبه خود افزايش ميزان درآمد خانوارهاي روستايي (بعنوان مهمترين هدف توريسم روستايي ) را باعث گردد. از ديگر اهداف توريسم روستايي مي توان افزايش ميزان مشارکت روستائيان در
سياست گذاري و سياست سازي در زمينه هايي از قبيل فراهم کردن امکانات تفريحي و ورزشي ، معرفي سيماي جغرافيايي و طبيعي محل و غيره را نام برد. همچنين قرار دادن اطلاعاتي از قبيل مشاغل ، نهادها و مؤسسات درگير در صنعت توريسم به صورت مستقيم يا غير مستقيم ، در اختيار مردم از اهداف ديگر توريسم روستايي محسوب مي شود.( Fleisher & ٢٠٠٤ ,Felsentein)
پينا (٢٠٠٤) ، چهار هدف کلي صنعت توريسم روستايي را به اين شرح گزارش داده است :
١ - آموزش افراد براي خدمت در توريسم روستايي بر اساس اصول توسعه پايدار
٢ - آماده کردن افراد براي تأسيس و مديريت صنايع کوچک روستايي
٣ - آماده کردن افراد براي مشارکت در تصميم گيري در زمينه توسعه صنعت توريسم روستايي
٤ - آموزش افراد درتوسعه فرصت ها ، فعاليتها وتفريحات براي توريست ها بر اساس اصول توسعه پايدار.
مفهوم توريسم روستايي :
توريسم روستايي را مي توان جزئي از مجموعه گردشگري و جهانگردي به شمار آورد که در بسياري از کشورهايي که از جمعيت روستايي بالائي برخوردارند، داراي اهميت مي باشد (مثلا کشور هند که ٦٧ درصد از مردم آن در روستاها زندگي مي کنند). توريسم روستايي داراي اشکال متعددي و متنوعي است که اين تنوع ارائه تعريفي جامع و کامل از آن را تا حدي دشوار کرده است .
• برخي توريسم روستايي را بعنوان توريسمي که مناطق روستايي را در بر مي گيرد تعريف کرده اند (مقصودي و لشگر آرا، ١٣٨٣). البته اين تعريف نمي تواند کامل باشد و فعاليت نهادها و ارگانهايي که در اين صنعت درگير هستند را در بر گيرد.
• در جايي ديگر توريسم روستايي را عبارت از مناطق تفريحي -تجاري در روستا که خدماتي را براي گردشگران و توريست ها عرضه مي کند ، دانسته اند (١٩٩٩ ,Campbell) .
• عده اي توريسم روستايي را توريسمي که در حومه شهرها٢ اتفاق مي افتد ، بيان مي کنند ( مهدوي، ١٣٨٢). اين تعريف نيز نمي تواند دلچسب باشد و مفهوم توريسم روستايي را بخوبي به مخاطب انتقال دهد.
• کميسيون جامعه اروپا در سال ١٩٨٦ توريسم روستايي را چنين تعريف کرده است
:(Richard, 1997 & Sharpley ) •
• «توريسم روستايي ، تنها شامل گردشگري کشاورزي نيست ، بلکه همه فعاليت هاي گردشگري در مناطق روستايي را شامل مي شود ».
• مهدوي (١٣٨٢) نيز تعريف زير را از تورسيم روستايي ارائه داده که مي تواند تعريف قابل قبولي براي اين مقوله به شمار آيد :
« توريسم روستايي به کليه فعاليت ها و خدماتي که توسط کشاورزان ، مردم و دولت ها و براي تفريح و استراحت گردشگران و همچنين جذب گردشگران در نواحي روستايي صورت مي گيرد ، اطلاق مي شود و مي تواند شامل توريسم کشاورزي ، توريسم مزرعه ، توريسم طبيعي و توريسم فرهنگي شود ».
با تأملي در تعاريف فوق ، مي توان اينگونه استدلال کرد که اين موضوع نيز مانند ساير مباحث داراي تعريفي که مورد قبول همگان باشد ، نيست ، لذا از جمع بندي تعاريف و مفاهيم توريسم روستايي تعريف زير ارائه مي گردد:
« توريسم روستايي نوعي توريسم است که علاوه بر آنکه مناطق روستايي و محيط پيرامون را در بر[٦]مي گيرد ، خدمت رساني و سرويس دهي ، همچنين عرضه کالا و خدمات به توريست ها را نيز شامل مي شود و کليه فعاليت هاي موجود در اين صنعت را تحت پوشش قرار مي دهد و داراي اشکال متنوع و مختلفي است » .
انواع توريسم روستايي :
توريسم روستايي يکي از اشکال متعدد توريسم مي باشد. با توجه به ظرفيت هاي توريستي محلي و اهداف گردشگران ، توريسم روستايي را تقسيم بندي مي نمايند. آنچه مسلم است اين نکته است که توريسم روستايي شامل يکي از انواع زير مي باشد :
١ - توريسم فرهنگي: مرتبط با فرهنگ ، تاريخ و ميراث فرهنگي ، بناها ، تاريخ مردم بومي و .. است (مقصودي و لشگرآرا، ١٣٨٣ ؛ خياطي، ١٣٨٢ ؛ شريف زاده و مرادنژادي، ١٣٨١).
٢ - توريسم طبيعي : عمدتا جنبه هاي تفريحي داشته ، داراي آثار اکولوژيکي منفي بسيار کمي است ، در تعامل با جاذبه هاي اکولوژيکي است (مقصودي و لشگرآرا، ١٣٨٣ ؛ خياطي، ١٣٨٢ ؛ شريف زاده و مرادنژادي، ١٣٨١).
٣ - توريسم دهکده ١ : به توريسمي که گردشگران در خانوارهاي دهکده زندگي مي کنند و در فعاليت هاي روستائيان اعم از اقتصادي و اجتماعي سهيم مي شوند ، گفته مي شود (مقصودي و لشگر آرا، ١٣٨٣ ؛ ( ١٩٩١ ,Ryan.
٤ - اکو توريسم : بيشتر در تعامل با جاذبه هاي طبيعي بوده و ضمن نگهداري از منابع طبيعي رفاه و آسايش و ارزشهاي اجتماعي مردم را نيز در نظر مي گيرد (مقصودي و لشگرآرا، ١٣٨٣؛ خياطي، ١٣٨٢).
٥ - توريسم کشاورزي يا اگروتوريسم ٢ :گردشگران بدون اينکه آثار مخربي داشته باشند به ديدن کارهاي کشاورزي سنتي مشغول و گاها در اينگونه فعاليت ها شرکت مي کنند ( مقصودي و لشگرآرا، ١٣٨٣ ؛ خياطي، ١٣٨٢).
