بخشی از مقاله
نقش مدیران شهري در گسترش دولت سبز
چکیده
اهمیت روز افزون محیط زیست براي است مرار حیات بر روي کره زمین، دولت ها را ناگزیر ساخته برغم یا علیرغم میل خود وجه سوم توسعه پایدار را ملاك عمل براي برنامه ریزي بلند مدت خـویش قـرار دهنـد. قـانون برنامـه چهارم توسعه کشور، نقطه آغاز حرکت به این سمت را بر پایه طراحی و جاسازي مفهوم دولت سـبز در مـاده 66 قرار داده است. کلیه دستگاه هاي اجرایی، مؤسسات و نهادهاي عمومی غیر دولتی موظف به اتخاذ سیاست هـاي مصرف بهینه منابع پایه و محیط زیست و تنظیم برنامه مدیریت مصرف انرژي، آب ،مواد اولیـه و تجهیـزات شـده اند. برنامه چهارم توسعه پیش نیازهاي نیل به مدیریت سبز را نیز تعیین نموده است. برقراري هماهنگی(فکـري و نگرشی) بین دستگاه هاي مختلف و توانمند سازي آنان از طریق گسترش آموزش هاي عمومی و تخصصی محیط زیست و ارتقائ آگاهی هاي عمومی با تاکید بر گروه هاي تاثیر گذار بر محـیط زیسـت و ایجـاد نظـام اطلاعـات زیست محیطی و تدوین الگوهاي تولید و مصرف نمونه هایی از روشهاي نیل به مـدیریت سـبز در کشـور تعیـین گردیده اند(قانون برنامه چهارم توسعه). همه اقشار و طبقات اجتماعی می تواننـد بـر محـیط زیسـت کشـور اثـر بگذارند ام. بررسیها نشان میدهد برخی از گروه ها و طبقات اجتماعی تاثیر بسیاربیشتري بر محیط اطراف خود دارند . مدیران، برنامه ریزان و سیاستگذاران مدیریت شهري از جمله گروههـایی هسـتند کـه بـه دلایـل متنـوع می توانند بالقوه واجد آثار منفی بر محیط زیست باشند . اما اگر همین گروه از آگاهی و دانـش کـافی نسـبت بـه محیط زیست ، ضرورت حفظ آن ، اهمیت آن براي حوزه فعالیتهاي خاص و شیوههاي انجـام کـار بـدون تـاثیر منفی برمحیط زیست آشنا باشند نه تنها پیامدهاي منفی اقدامات خویش را کاهش می دهند، بلکه به دلیل تاثیر گذاري هریک ازآنان بر گروه عظیمی از کارکنان تحت مدیریت خویش می توانند ذهن ، فکر و روش آنـان را نیـز متاثر ساخته وبه تبع آن محیط زیست سالم و پایدار را به ارمغان آورند. این مقالـه بـر گرفتـه از نتـایج پژوهشـی است که در سال 1384 با هدف سنجش نگرش و علاقه مندي مدیران کشور به مبحث مدیریت سبز( منطبق بـا ماده 66 قانون برنامه چهارم) انجام و دیدگاه مـدیران شـهرداریها ي مراکـز اسـتانها در سراسـر کشـور از طریـق پرسشنامه دریافت و با استفاده از نرم افزارهاي آماري بررسی و تحلیل شده است. نتایج پژوهش نشان مـی دهـد مدیران شهري شامل شهرداران، اعضاي شوراهاي شهر در استانهاي مختلف واکنش هاي متفاوتی به این موضـوع نشان داده اند. در حالی که شهرداران برخی استان ها جزئ علاقه مند ترین مدیران کشور در حوزه مدیریت سبز بوده اند، شهرداران بعضی استانهاي کاملا مهم (از منظر محیط زیست) واکنش کاملا نا امید کننده اي نشان داده اند. نتایج همچنین از تفاوت نگرش شهرداران با اعضـائ شـوراها حکایـت دارد بطوریکـه در بسـیاري اسـتانهاي دیدگاه هاي کاملا متعارضی ابراز شده است. اگرچه وجود دیدگاه هاي همسو در برخی موارد امیدواري به آینـده مطلوب تر محیط زیست شهري را نوید می دهد.
کلمات کلیدي
مدیریت سبز، ،برنامه چهارم توسعه ،مدیران شهري، ،شهرداران ،شوراي شهر
مقدمه
ایران کشوري است بسیار وسیع و گسترده و نیز داراي تنوع و شرایط اقلیمی و اجتماعی متفاوت. همین تفـاوت ها و تنوع سبب شده است محیط زیست کشور هم در حوزه محیط طبیعی بسیار آسیب پـذیر باشـد و هـم در حـوزه محیط انسانی . از دیگر سوي این کشور در حال توسعه است و ضرورتاً گسترش فعالیتهاي صنعتی ، معدنی ، تولیـدي ، خدماتی، شهري و کشاورزي آن می تواند بالقوه زمینه مخاطراتی براي محیط زیست و آسـیب رسـانی بـه منـابع پایـه کشور را داشته باشد.
مسائل و مشکلات زیست محیطی و تغییر شیوه زندگی به دغدغه هاي مهم جهان امروز و بـویژه در کلانشـهرها بدل شده اند. . نگاه انسان به محیط زیست به عنوان ملک و ابزار بهره دهی و یا قائل بودن ارزش ذاتـی بـراي آن سـبب بروز رفتارهاي متفاوتی می شود(( Kortenkamp & Moore 2001 انسانهاي امروزي رفتارهـاي متفـاوتی از خـود بروز می دهندو نگاه فرهنگی براي حل مسائل شهري را اجتناب ناپذیر نموده است.از دهه 70 میلادي به بعد تلاشـهایی را با هدف تغییر رفتار اکولوژیک افراد در مواجهه با طبیعت آغاز شده است ، چـرا کـه ایـن طـرز فکـر افـراد اسـت کـه چگونگی ارزش گذاري اجزاي محیط و نحوه برخورد با آن را روشن می کند(میسر،.(1382 هـدف ایـن رویکـرد افـزایش آگاهی ها و دانش افراد نسبت به نیازمندیهاي محیط زیست و به تبع آن افزایش کنترل درونی به جاي کنتـرل فیزیکـی افراد است(.( KARIMI 2002 این نکته روشن است که چگونگی مواجهه افراد با محیط زیسـت بـه درك و شـناخت آنان از موضوع ارتباط دارد.
همه اقشار و طبقات اجتماعی می توانند بر محیط زیست کشور اثر بگذارند ام.بررسیها نشان میدهد برخـی از گروه ها و طبقات اجتماعی تاثیر بسیاربیشتري بر محیط اطراف خود دارند . این اثر هـم مـی توانـد شـامل پیامـدهاي منفی باشد و هم آثار مثبت.
مدیران، برنامه ریزان و سیاستگذاران کشور از گروههایی هستند که به دلایل متنوع میتوانند بالقوه واجد آثـار منفی بر محیط زیست باشند . اما اگر همین گروه از آگاهی و دانش کافی نسبت به محیط زیست ، ضرورت حفـظ آن ، اهمیت آن براي حوزه فعالیت هاي خاص و شیوه هاي انجام کار بدون تاثیر منفی برمحیط زیست آشنا باشـند نـه تنهـا پیامدهاي منفی در محیط ایجاد نمی کنند، بلکه برعکس به دلیل اینکـه هریـک از مـدیران ، گـروه عظیمـی از اقشـار اجتماعی ( همانند مهندسان - کارگران ،کشاورزان ، تکنسینهاو ...) را هدایت میکنند مـیتواننـد بـر ذهـن ، فکـر و روش آنها نیز اثر گذاشته وبه تبع آن محیط زیست سالم و پایدار را به ارمغان آورند .
با درك این نکته از طریق اجراي طرح مدیران سبز اندیش درصدد برآمدیم تا با شیوهاي سـهل الوصـول و کـم هزینه و درعین حال یکپارچه و پیوسته مدیران کشور را با اطلاعات و دانش زیست محیطی همراه نماییم.
روش پژوهش
گردآوري اطلاعات این تحقیق از طریق پرسشنامه در سال 1384 انجام شده اسـت.بـراي ایـن منظـور لازم بـود درگام اول لیستی از مدیران که جامعه آماري طرح را تشکیل می دادند تنظیم می شد. سـیس اطلاعـات و پرسشـنامه ها براي آنها ارسال می گردید. تهیه بانک اطلاعات مدیران با این هدف طراحی شد. اگرچه معمولاً درکشور مـا بـدلیل تغییرو تحولات اجتماعی ثبات مدیران محدود استام آگاهی از وضع موجود و شناخت افراد گـروه هـدف آمـوزش از اصول اولیه و ضروري براي دانش افزایی مدیران است. براي تولید بانک اطلاعات مدیران، مراحل زیر انجام شد :
1. تعیین جامعه و نمونه آماري: بدلیل محدودیتهاي زمانی و اعتباري پروژه باید حـدي از مـدیران کـه داراي بیشترین اثر ( مثبت یامنفی ) بر محیط زیست هستند و افـزایش آگـاهی آنـان مـیتوانـد در بهبود محیط زیست موثر باشد شناسایی می شدند . از سوي دیگـر براسـاس محاسـبات قـرار مـدیران مشمول طرح نباید از سه هزار نفر تجاوز میکرد. پس از بررسیهاي فراوان قرار شد گروههاي زیـر بـه عنوان اولویت طرح مورد توجه قرار گرفته و اطلاعات تولیدي براي آنها ارسال شود.
- استانداران ، فرمانداران ، شهرداران ، مدیران کل ستادي وزارتخانههـا ، مـدیران کـل اسـتانی ، رؤسـاي سـازمانهاي مستقل ، مدیران شرکتهاي دولتی، اعضاي شوراي شهرها گروه هاي اولویت دار تشخیص داده شدند..
2. در مرحله دوم و با همکاري مسئولان و کارشناسان محیط زیست استانها نسبت به شناسایی و تعیین موقعیت مدیران مشمول طرح اقدام شده و اطلاعـات از اسـتانها گـردآوري و طبقـه بنـدي شـد و در نهایت اطلاعات بیش از 4200 مدیر در اختیار طرح قرار گرفت .
3. به منظور برقراري اطمینان از وجود نگرش مشترك جامعه آماري به مفاهیم و موضوعات مطرح شـده در پرسشنامه بولتن هایی تهیه و به همراه پرسشنامه ها بـراي مخاطبـان ارسـال شـد و عـلاوه بـر آن فرصت کافی براي مطالعه متن بولتن ها و سیس تکمیل و عودت پرسشنامه هـا در نظـر گرفتـه شـد. بولتن ها و پرسشنامهها از طریق پست ارسال و بصورت تصادفی پیگیري تلفنی بعمل آمد.
4. پرسشنامه هاي دریافت شده توسط پست بررسی و اطلاعـات آنهـا بـا اسـتفاده از نـرم افـزار excel تنظیم و طبقه بندي شد و بررسی هاي آماري با استفاده از نرم افزار spss انجام شد.
نتایج
در این مقاله ضمن اینکه ترکیب،سنی، تحصیلی و جغرافیایی کل شرکت کنندگان در طرح ارائـه مـی شـود امـا نتایج مرتبط با بخشی از مدیران مشمول این طرح که بطور مستقیم در مبحث مدیریت سـیز شـهري درگیـر بـوده انـد مورد تاکید واقع شده است.
در فاز اول اجراي این طرح مدیران شاغل در همه سازمانها و ارگانهاي دولتـی و در همـه اسـتانهاي کشـور و در همه سطوح سیاسی( استاندار، فرماندار...) مشاغل اداري( مدیران کل، روساي سازمانها...) مؤسسات آموزسی( دانشگاهها، مراکز علمی پژوهشی...) و نهادهاي عمومی( شهرداریها ، شوراهاي شهر...) مشارکت داده شـدند. بـولتن هـاي موضـوعی براي همه کسانی که در اولویت اجراي طرح در استانها قرار داشتند، ارسال شد. سطح مشارکت در استانهاي مختلـف و در میان گروههاي متفاوت یکسان نبود. نمودارهاي 1 و 2نشان دهنده میزان مشارکت استانها در اجراي طرح است. بـر اساس این نمودارها در بیش از %70 استانها بیشتر از 100 نفر از مدیران استانی در طرح شرکت جسته انـد. ایـن میـزان مشارکت در مرحله اول اجراي طرح غرور آفرین است. اما برخی از استانها مشـارکت کمتـري از خـود نشـان داده انـد. آگاهی از وضعیت استانها، مقایسه رفتار آنها و یافتن علل مشارکت کمتر برخی از آنها بـراي مراحـل بعـد قابـل بررسـیخواهد بود.
نمودار شماره1 توزیع شرکت کنندگان در طرح بـه تفکیـک اسـتان را نشـان داده اسـت. بـر ایـن اسـاس وزن مشارکت در همه استانها یکسان نبوده است. برخی از آنها فعالتر بوده اند و برخی دیگر مشارکت کم رنـگ تـري را بـروز داده اند.
شغل
مدیران مشمول این طرح شامل مقامات متعدد در سطح استانها بوده انـد. نمـودار 2 ترکیـب مـدیران مشـارکت کننده در طرح را نشان می دهد. از آنجا که بدلیل تنوع مشاغل ارائه تحلیل بر اسـاس هـر شـغل بـا دشـواریهایی بـراي برنامه ریزي را در پی داشت بهتر آن دیدیم که با دسته بندي مشاغل همگـون میـزان مشـارکت آنـان بـا یکـدیگر و در استانهاي مختلف مقایسه شود. بر این اساس بیشترین تعداد مدیران تحت پوشش طرح را مدیران کل ، رؤساي سـازمانها و مدیران عامل با %61 تشکیل داده اند. دلیلاین امر تعدد ادارات کل به نمایندگی از وزارتخانه ها در استانهاي مختلـف کشور می باشد. ، شهرداران با %10 و شوراهاي شهر بـا %9 و مـدیران اسـتانداریها بـا حـدود %9 در رده هـاي بعـدي بیشترین مشارکت قرار دارند. این در حالی است که بخشداران با %2 کمترین حضور را داشته اند.
چها گروه مدیران کل و رؤساي سازمانها، شهرداران، مدیران استانداریها و شوراهاي شهر %88 شرکت کننـدگان در اجراي طرح را تشکیل داده اند.
مشارکت بسیار چشمگیر مدیران حوزه شهري در این طرح می تواند نشان دهنده نقش و اهمیت ایـن گـروه از
مدیران در پیشبرد برنامه هاي دولت سبز و انجام طرح مدیریت سبز محسوب شود.
میزان تحصیلات
آگاهی از میزان تحصیلات افراد مشمول طرح کمک مؤثري به برنامه ریزي دقیق تر و تولید محتواي مرتبط می نماید. مدیران مشمول طرح از سواد مناسبی برخوردار بوده اند. دارا بودن مـدرك کارشناسـی بـراي %54 و کارشناسـی ارشد و دکترا براي %33 آنان موقعیت مناسبی ایجاد کرده است. بعبـارت دیگـر تنهـا %13 مـدیران تحصـیلات کمتـر از لیسانس دارند( نمودار. (4
با نگرشی جزئی تر میتوان گفت که ترکیب تحصیلات به شرح زیر است( نمودار :(5
دیپلم %5، فوق دیپلم %7، لیسانس %54، فوق لیسانس % 27 ، دکترا . %6 تنها تعداد انگشت شـماري مـدیر بـا مدرك کمتر از دیپلم در اجراي طرح شرکت جسته اند. این ترکیب تحصیلی جهت گیري برنامه ریـزي ش بـراي تولیـد محتواي مورد نیاز اجراي مدیریت سبز را تعیین می نماید. چرا که سطح و کیفیـت مطالـب تولیـد شـده و شـیوه ارائـه آموزش ارتباط مستقیم به میزان تحصیلات مخاطبان و گروه هاي هدف دارد.
اگرچه همه استانها در اجراي طرح شرکت کرده اند. اما برخی کمتر و بعضی با استقبال گسترده تر. بـراي بهـره وري بیشتر از منابع تفاوت قائل شدن بین استانهاي مشارکت جو و کمتر فعال ضـروي اسـت. نمـودار 6 ایـن تفـاوت را روشن ساخته است. هفت استان با حدود 200 نفر بیشترین مشارکت را داشته اند. این اسـتانها بـه ترتیـب عبارتنـد از : فارس، سیستان و بلوچستان، تهران، سمنان، مرکزي و آذربایجان شرقی. مقایسه ایـن اسـتانها در نمـودار 6 ارائـه شـده است.
در مقابل این گروه استانهاي کمتر فعال را میتوان نام برد که عبارتند از: خراسان رضوي، خوزسـتان، گلسـتان، یزد، قم ، ایلام و گیلان.(نمودار (7
در میان استانهاي فعال هم استانهاي محروم وجود دارند وهم استانهاي برخوردار. اما در میـان اسـتانهاي کمتـر فعال نام استانهایی همچون خوزستان، گیلان، گلستان و یزد تعجب آور است. چرا که این استانها هر یک به دلیلی براي محیط زیست از اهمیت زیادي برخوردارند و برقراري نظام مدیریت سبز براي آنها یک اولویت اساسی است و بایـد بـراي اجراي چنین طرحهایی زمینه سازي نمایند.
سه استان فارس ، سیستان و بلوچستان و چهار محال و بختیاري فعالترین استانها بوده اند. در استان فـارس بـه عنوان برترین استان، مدیران کل و رؤساي سازمانها با %65 بیشترین مشـارکت را دارنـد. فرمانـداران بـا %10 و مـدیران استانداري و شهرداران هریک با %9 مشارکت خوبی از خود بروز داده اند. در این استان بخشداران کمتر حضور یافته اند. برطرف سازي این نقطه ضعف استان با توجه به نقش بخشداران در حفاظـت منـاطق طبیعـی بوسـیله مـدیران منـاطق روستایی از ضروریات است.
سیستان و بلوچستان دومین استان فعال بوده است. با توجه به شرایط محروحیـت اسـتان قـدردانی از زحمـات مسئولین محیط زیست این استان در جلب مشارکت مدیران کمترین کاري است که میتوان انجـام داد. در ایـن اسـتان نیز مدیران کل و رؤساي سازمانها با %66 بیشـترین مشـارکت را دارنـد. مـدیران اسـتانداري بـا %13 و شـهرداران %7 مشارکت خوبی از خود بروز داده اند.
چهار محال و بختیاري سومین استان برگزیده است و گوي سـبقت از اسـتانهاي برخـوردار را نیـز ربـوده اسـت. مدیران کل و رؤساي سازمانها بـا %60 بیشـترین مشـارکت را دارنـد. مـدیران اسـتانداري بـا %10 و شـهرداران بـا %13 بخشداران با %7 مشارکت خوبی از خود نشان داده اند. در این استان بایـد بـراي جلـب مشـارکت فرمانـداران و اعضـاي شوراها تلاش کرد.
