بخشی از مقاله
نقش مشارکت های مردمی در کیفیت بخشی آموزش و پرورش
چکیده
در جوامع مختلف مشارکت بیش از پیش به عنوان یک ضرورت در زندگی اجتماعی مطرح و لزوم آن مورد توجه جدی قرارگرفتهاست. و نشان دهندهی این واقعیت است که زندگی اجتماعی جز از راه مشارکت و همفکری و همیاری متقابل امکانپذیر نیسـت. مشـارکت، نوعی پیوند چند سویه سازنده و سودمند میان تعدادی از افراد به منظور تأمین برخی نیازهاست که خارج از تـوانفـردی اسـت ضـمن اینکه در آن به اصل برابری انسان ها نیز توجه میشود. در دین اسلام نیز به عنوان کامل ترین دیـن توجـه زیـادی بـه امـر مشـارکت همگانی شده است و به مشارکت همگانی، همیاری و همکاری با یکدیگر توصیه فراوان شده و توجه به روح جمعگرایی در دسـتورات و فرامین قرآنی به وضوح مشهود است. امروزه این مفهوم اهمیت دوچندان پیدا کـرده و مشـارکت در عرصـه هـای گونـاگون موردبحـث بسیاری از فلاسفه، اندیشمندان و دست اندرکاران، به ویژه در زمینهی آموزش و پرورش قرارگرفته است؛ به گونهای که به نظر برخی از اندیشگران، محور اصلی توسعه بر پایهی مشارکت در آموزش و پرورش استوار است. این پژوهش با هدف بررسی نقش مشـارکت هـای مردمی در کیفیت بخشی آموزش و پرورش با روش توصیفی و گردآوری اطلاعات از منابع اطلاعاتی مختلف انجام شده است. که نتـایج نشان داد برای توسعه یافتگی ضرورت دارد همواره در سیاست گذاریهای کلان اجتماعی و اقتصـادی دو عنصـر آمـوزش و پـرورش و مشارکت را تقویت کنیم. زیرا تجارب جهانی هم نشان میدهد هر کشوری که به آموزش و پـرورش خـود توجـه نمـوده و در زمینـهی مشارکت فعال عمل کرده است، توانسته است در حدی قابل قبول به توسعهی علمی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی دستیابد. از اینرو میتوان گفت آموزش و پرورش ذاتی مشارکت جویانه دارد و اگر مردم و گروههای گوناگون اجتمـاعی در آن مشـارکت نکننـد عملکرد این نهاد دشواریهای بیشماری در پی خواهدداشت.
کلمات کلیدی: مشارکت، کیفیت بخشی، آموزش و پرورش ، مردم.
.1 مقدمه
موضوع مشارکت1 و چگونگی تحقق آن ریشه در تاریخ دیرینهی ملت ها دارد. انسان بر پایهی آفرینش خود نیاز به تعلق و پیوند دارد. و مشارکت یک نیاز سرشتی انسان و خوی اجتماعی بودن در وی نهفته است. بیان اندیشمندان مبنی بر هستی اجتماعی انسان، بیانگر آن است که انسان به صورت طبیعی و بر اساس سرشت خویش داوطلب کار و زندگی با دیگران است. نهادهای بنیادی که انسان در آنها پرورده میشود و زندگی را در پی میگیرد به طور عمومی، پاسخی به نیاز مشارکت فراهم میآورند. نظام اجتماعی و حیات سیاسی جامعه بشری به تعاون و مشارکت اعضای آن بستگی دارد. این امر از طریق همیاری های مردمی استوار می گردد و آموزش و پرورش به عنوان مهمترین نظام اجتماعی نیازمند مشارکت و همکاری همهی اجزای آن است. این نظام بدون مشارکت مردم و کارکنان در ابعاد علمی، فرهنگی، اقتصادی، عاطفی نمیتواند تعلیم و تربیت را به خوبی عملی سازد. در این راستا، آموزش و پرورش یکی از نهادهایی است که به لحاظ ماهیت فعالیت ها، ضرورت مشارکت همهی عناصر و عوامل آن هویدا است(جهانیان،.(1387
مشکل اصلی در عدم بسط و توسعهی اندیشهی مشارکت در امر آموزش است که آن هم مستلزم بسترهای مناسب فرهنگی میباشد. حضور مردم و مشارکت آنها میتواند فضای آموزشی را مطبوعتر نماید، و مردم را در سیاستگذاریها و برنامهریزیها سهیم کند.
1
چالش اساسی پیش روی آموزش و پرورش مشارکت و نهادینه کردن آن همراه با ابعاد و مؤلفههای آن و همچنین نحوهی اجرایی نمودن و پیوند مشارکت در عرصهی عمل بوده است.
فاجرلیند( 1991، به نقل از جهانیان، (1389 معتقد است، آموزش و پرورش نظامی است باز، از این رو عوامل متعددی بر آن اثر میگذارد و هر یک به نوبهی خود از آن اثر می پذیرد، به عبارتی دیگر برای رشد اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و ایدئولوژیکی
و جز اینها، رشد بالندگی آموزش و پرورش اجتناب ناپذیر است. به این ترتیب مشارکت نهادها و سازمان های گوناگون نیز الزامی است. سازمان آموزش و پرورش خوزستان( (1381 در پژوهشی با عنوان» شناسایی راه های جلب مشارکت مؤثر مردمی در توسعهی آموزش
و پرورش در ابعاد برنامه ریزی و فرهنگی« نشان داد که یکی از مهم ترین راه های سوق دادن امکانات و توسعه مشارکت مردم در آموزش و پرورش و افزایش ظرفیت های آموزشی، افزایش مشارکت بخش خصوصی در آموزش و پرورش می باشد.
سپهری (1384) در پژوهشی با عنوان » بررسی راه های جلب مشارکت مردمی در آموزش و پرورش« نشان داد که اساسی ترین راه در جهت مشارکت دادن فعال مردم در امر آموزش و پرورش آگاه نمودن آنان با چگونگی مشارکت و انواع مشارکت مورد نظر است. این پژوهشگر مهم ترین راه های مشارکت در آموزش و پرورش را حضور همه جانبه اولیای و مربیان در تصمیم گیریهای آموزشی، پژوهشی و اداره مدرسه، اطلاع رسانی دقیق و به موقع دربارهی وضعیت تحصیلی و تربیتی دانش آموزان، قدردانی از فعالیت ها و همکاری مدرسه، ایجاد فضای لازم برای رشد و شکوفایی استعداد های دانش آموزان، استفاده مناسب از توانمندی های اولیاء و مربیان، برگزاری جلسات مشترک اولیاء و مربیان به طور مستمر و کیفیت بخشی به امر آموزش در مدارس می داند.
عباسی((1385 در پژوهشی مهم ترین راه های افزایش مشارکت مردمی در آموزش و پرورش را تغییر نگرش مردم نسبت به مشارکت، تمرکز زدایی در آموزش و پرورش، استفاده از قابلیت های اولیاء در مدارس، تقویت تشکلهای مردمی، خصوصی سازی آموزش و پرورش، گسترش تبلیغات صدا و سیما در مورد مشارکت در آموزش و پرورش، مدرسه محوری، استمداد از شوراهای شهر و روستا، تأسیس مدارس فنی و حرفه ای می داند.
در تأمین مالی آموزش، بخش های عمومی و حقوقی هر دو مشارکت دارند. زیرا خدمات آموزشی از جهاتی کالاهای عمومی و از جهاتی
دیگر به کالاهای خصوصی شباهت بسیار دارند. افرادی که از تحصیلات بالاتری برخوردارند، عموماً در محیط کار و جامعه آثار خارجی مثبتی به وجود می آورند. آثار خارجی از ویژگی های کالاهای عمومی است، از این منظر آموزش یک کالای عمومی به شمار می آید. بدین ترتیب دولت ها علاقمندند در تأمین مالی کالاهای عمومی مشارکت نمایند. از طرف دیگر، از آنجا که آموزش برای افراد فایده و مطلوبیت ایجاد می کند. کالایی خصوصی تلقی میشود. زیرا افراد با سرمایهگذاری آموزشی سطح تواناییها و مهارتهای خود را افزایش داده و زمینهی ارتقای درآمدهای آتی را تضمین مینماید. بنابراین افراد و خانوادهها نیز تمایل دارند تا در تأمین مالی آموزش سهیم باشند. آموزش یک کالای نیمه عمومی و نیمه خصوصی است و به این دلیل هم بخش عمومی و هم بخش خصوصی علاقه دارد که در تأمین مالی آن مشارکت داشته باشد(عمادزاده،.(1382
آنچه که بیش از هر موضوع دیگر در بحث مشارکت آموزش و پرورش وجود دارد عدم حوزههای مختلف مشارکت، سازمانها و نهادهای مختلف است و محدود کردن مشارکت به کمکهای مالی اولیای دانش آموزان در قالب انجمن اولیا و مربیان است. به طوری که افراد از مشارکت ادراک مختلفی دارند بنابراین هدف اصلی این پژوهش مشخصنمودن نقش مشارکت در ابعاد گوناگون در آموزش و پرورش است.
.2 روش
با استفاده از پایگاههای اطلاعات نورمگز، مگ ایران، ایران داک اطلاعات جمع آوری شده و کلید واژه های مشارکت، کمک های مردمی جستجو و مقالاتی از سال 1380 تا 1393 در زمینهی مشارکت در آموزش و پرورش احصا گردید و نتایج مقالات جستجو شده مورد بررسی قرار گرفته اند.
.3 یافته ها
تعریف مشارکت مشکل است، زیرا این اصطلاح بین فرهنگ های مختلف و در بین نظـام هـای مختلـف روابـط کـار معنـای یکسـانی ندارد(رهنورد،1377،ص.(8 به عبارت دیگر مشارکت در تصمیم گیری مفهومی واحد تصور می شـود امـا بـه طـرق مختلـف بـه عمـل میآید(کاتن و همکاران، .(1988
2
به همین دلیل است که افراد از مشارکت ادراک متفاوتی دارند. مفهوم مشارکت از دیدگاه هـای مختلـف در جـدول زیـر آمـده اسـت: ( خنیفر، رحمتی، رستمی پور، .(1389
جدول شماره – (1) مفاهیم و تعریف مشارکت
-1-3 مبانی مشارکت
-1-1-3 منشاءفلسفی و دینی
از دید فلسفی، اندیشه های راستین و راهبر در مفهوم مشارکت جای دارد. بنیادی ترین زیر ساز مشارکت اصل برابری مردمـان اسـت. مردمان هرگاه در پیوند با یکدیگر از اهمیت و وزن برخوردار شوند مشارکت می تواند آنان را در برخاستن و خیز برداشتن یاری دهد و برای همه سود و بهره مندی های بسیار فراهم آورد. بسیاری از اندیشـمندان، مشـارکت در امـور و همـدردی و یـادگیری را از جملـه فطرتهای آدمی دانسته اند( احراری،.(1382
-2-1-3 منشاء اسلامی
خداوند در آیات متعدد قرآن کریم راجع به موضوع مشارکت در بعدهای مختلف اشاره نموده است.
1. وضعیت و سرنوشت یک جامعه به وضعیت مردمش و عملکرد آنها بستگی دارد(رعد،.(11
2. مشاوره در اداره امور جامعه اسلامی امری نهادی است(شوری،.(380
3. در نظام اسلامی اصل بر نفی انحصار و تمرکز اموال در دست یک فرد و گروهی خاص است(حشر،.(7
-3-1-3 منشاء جامعه شناختی
با توجه به اینکه اکثر بحث های جامعه شناسی به مطالعه و روابط بین آنها استوار است. از دیرباز مشارکت هـا یکـی از اساسـی تـرین صورت های روابط اجتماعی بوده است. مشارکت اجتماعی فرایندی است که از طریق آن، شخصیت انسانها شـکل مـی گیـرد و بـرای زندگی گروهی آماده می شوند.
