بخشی از مقاله
همجنسگرایی و ارائه برخی راهکارهای تربیتی از منظراسلام و مطالعات روانشناختی در پیشگیری
از آن
چکیده
همجنس گرایی، اگرچه از زمانهای دور در بین فرهنگ های مختلف ودر بیشتر موارد به صورت غیر علنی رواج داشته ، امروزه بدلیل ظهور و بروزیافتن درجوامع بظاهر متمدن و برخورداری از قانونمندی ،بعنوان یکی از نمادهای آزاداندیشی در روابط جنسی محسوب می شود .در این راستا گستردگی وسایل ارتباط جمعی باعث می شود این گرایش جنسی مذموم که برخلاف سرشت الهی و فطرت معمول بشری می باشد تبلیغ شده، رواج بیشتری یابد. لذا در این مقاله سعی گردیده به ارائه برخی راهکارهای تربیتی از دیدگاه اسلامی و مطالعات روانشناختی در پیشگیری از همجنس گرایی پرداخته شود.
واژگان کلیدی: همجنس گرایی، اسلام ، پیشگیری ، راهکارها
مقدمه:
همجنس گرایی به گرایش ارضای میل جنسی با همجنس گفته شده می شود.از آنجا که ادیان الهی به خصوص دین مبین اسلام همواره با افراط و تفریط مبارزه نموده ،تعادل و میانه روی را در دستور کار خود قرار داده وهمواره به نکوهش این گرایش پرداخته است. در آیات قرآن کریم و احادیث وارده از معصومین (ع)، همجنس گرایی به شدت مورد نکوهش واقع شده است .خداوند درآیات شریفهتَأْتُونَ:"أَالذﱡکْرَانالْعمِنَالَمِینتَذَرُونَ،خَلَقملَاکُم رَبﱡکُمأَزْوَاجِکُممﱢنْبَلْأَنتُمْقَوْمٌعَادُون"(شعراء65/و(66 رها ساختن همسران و ارضای جنسی مردان از طریق یکدیگر را مذمت نموده است. در حدیثی پیامبر (ص)فرموده:"خداوند هفت طائفه را در بالاتر از آسمان های هفت گانه، لعن فرموده و از رحمت واسعه خود دور نموده است. پس یکی از آنها را سه مرتبه لعن فرموده… ملعون است، ملعون است، ملعون است، هر که عمل قوم لوط را انجام دهد". (حسینی شاه عبدالعظیمی،(1363 همچنین امام صادق علیه السلام فرمودند: "هنگام همجنس گرایی، عرش خدا به لرزه می آید و عامل این کار در قیامت به صورت ناپاک محشور می شود و مورد غضب خدا قرار گرفته و جایگاهش دوزخ است." (حرعاملی،(1409
درصورتیکه اسلام بر ایجادروابط جنسی مشروع، بسیار تاکید نموده است .برای نمونه هنگامی که به حضرت پیامبر اکرم(ص)خبر رسید که عدهای از مسلمانان از زنان خود کـنارهگیری کـردهاند و بـه عبادت مشغول شده اند،حضرت آنها را مذمت و نکوهش کرده،فرمود: "آیـا از زنان روگردان شدهاید؛در حالی که من(که پیامبر شما هستیم)از این امر روگردان نشدهام و روز غذا می خورم و شب میخوابم؟پس هر کسی از سنت مـن روگـردان شود،از من نیست" ( مجلسی،. (1403 برهمین اساس آیه شریفه :"أیّهایا الّذین آمـنوا لاتـحرّمواطـیّبات ما احلّ اللّه لکمتعتدوالا إنّ اللّه لا یحبّ المعتدین(مائده،(87؛ نعمتهای پاکیزه و حلالی را کـه خـداوند بـه شما ارزانی داشته،بر خود حرام نکنید،اما از چارچوب حلال نیز تجاوز نکنید کـه خـداوند تـجاوزگران را دوست ندارد، نازل شد .
2
همانطور که در آیه بیان گردید ،کسانیکه از حدود الهی فراترروند،متجاوز خوانده شده و مورد خشم خداوند واقع می شوند.لذا برقراری روابط جنسی در محدوده شرع مقدس الهی بسیار ممدوح متقابلا ً انحرافات جنسی که یکی از مصادیق بارز آن همجنس گرایی است از منظر اسلام بسیار قبیح شمرده شده تا جایی که خداوند مرتکبین چنین عمل شنیعی را مستحق عذاب الهی معرفی فرموده
َوْمِهِ إِنﱠکُمْ لَتَأْتُونَاستالْفَاحِشَهَ:" مَا سَبَقَکُم بِهَاإِنﱠامِنْمُنزِلُونَأَحَدٍعَلَیمﱢنعَالَمِینَالْأَهْلِ هَذِهِ... الْقَرْیَهِ رِجْزًا مﱢنَ السﱠمَاءِ بِمَا کَانُوا یَفْسُقُون" (العنکبوت، 28 تا (34
اما با این وجود ،همجنس گرایی در بسیاری از جوامع وجودی عینی دارد.در بعضی از قبایل بدوی آفریقایی ،مردان به گونه ای آشکار و بی شرمانه پسران خود را به یکدیگر قرض می دهند. (اوحدی ،(1382همجنس گرایی علاوه بر مضرات بهداشتی اثرات و پیامدهایی نظیر تشویش و از بین رفتن آرامش روحی را بدنبال دارد. اصولا طبیعت انسان بگونه ای آفریده شده که آرامش و غرایز خود را در علاقه به جنس مخالف (از طریق ازدواج) می جوید .همانطور که خداوند در این آیه شریفه فرموده مِنْخَلَقَ:"وأنْآیاتِهِ
رَحبأَزْإیجوَدنﱠمَعیْهانُوااجامِنْلِتَسْأَنْفُسِکُمْهًلَ یَتَفَکﱠرُونفیذللِلَآیاتٍکَقوْمٍ "(روم(21/ آفرینش انسان ها بصورت جفت سبب آرامش و دوستی و مهربانی در بین آنان می شود.
همانطور که پیشتر بیان گردید ،رفتار جنسی مطابق با این کشش در اسلام و همه ادیان الهی حرام بوده و علاوه بر عقوبت شدید دنیوی و اخروی ،اثرات و پیامدهای خاص خود را بدنبال دارد به این صورت که موجب تنفر از جنس مخالف و علاقه به جنس موافق شده ،منجر به انحطاط نظام خانواده و ایجاد نسل می شود.
به طور کلی افرادی که دارای این اختلال باشند غالباً ارضای جنسی در آنها به علت احساس منفی شدید نسبت به همجنس خواهی ،با آشفتگی عاطفی توأم است . در بعضی موارد احساسات منفی به قدری شدید است که شهوت همجنس خواهی محدود به خیالپردازی جنسی است.(خالقی،بی تا). بنابر تأثیرات بسیار سوءیی که همجنس گرایی بر سلامت جسم و روان می گذارد، چاره اندیشی در پیشگیری از از این معضل اجتماعی بعنوان امری خطیر در حفظ سلامت فرد و جامعه بشمار می رود.از این رو این مقاله بر آن است تا در پیشگیری از همجنس گرایی به ارائه برخی راهکارهای تربیتی از منظر اسلام و مطالعات روان شناختی بپردازد.
همجنس گرایی
همجنس گرایی(Homosexuality )به برقراری ارتباط جنسی فرد با هم جنس خود گفته شده که در میان مردان با نام لواط شناخته شده است .از نظر فقهی لواط یعنی وطی دو مذکر باهم با ایقاب (دخول) یا عدم ایقاب (عدم دخول) و اگر در مورد زنان بکاررود مساحقه و در معنای این بوده که زنی، فرج خود را به فرج زن دیگری بمالدحلّ.(ی،(1426
در کتب روانشناسی همجنس گرایی را نوعی اختلال رفتار جنسی و آسیب می دانند و از جمله دلایل این اختلال را فیزیولوژی، توارث و یا محیط و اطرافیانی که فرد با آنها در تعامل بوده است تشخیص می دهند.(روزنهان، ال؛ سلیگمن،(1379 گسترش روز افزون رسانه ها و وسایل ارتباط جمعی و آشنایی مردم جهان با فرهنگ سایر ملل از طریق ماهواره و اینترنت باعث می شود در بیشتر موارد میزان تأثیر پذیری افراد منجر به خود باختگی شده ، و بطور ویژه از فرهنگ ملل غرب و نوآوریهایی که در زمینه رواج بی بند وباری به معرض نمایش می گذارند الگوبرداری نمایند. همجنس گرایی یکی از مصادیق بارز بشمار می رود و امروزه از طرفداران زیادی در سراسر جهان برخوردار است .بطور کلی همجنسگرایی به حالتی گفته میشود که فرد به برقراری روابط جنسی با همجنس
3
خویش متمایل بوده با دیدن و یا تصور کردن جنس موافق لذت جنسی میبرد اما بدلایل مختلفی از جمله محدودیت های اجتماعی موجود در مورد اینگونه رابطه جنسی ، شرایط خانوادگی و اعتقادات مذهبی و یا انتخاب شخصی وغیره هرگز وارد رابطه جنسی با فرد همجنس نشود و شاید بنابر جبر و یا انتخاب حتی با فردی از جنس مخالف ازدواج کند. حالتی که فرد اصلا کششی به جنس مخالف ندارد و رابطه جنسی را با جنس موافق تجربه می کند همجنس بازی خوانده می شود. شیوع فرهنگ همجنس گرایی دارد منجر به ابتذال جامعه و از بین رفتن نسل بشر می گردد. از آنجا همجنس گرایی در بیشتر موارد منشأ روانی -تربیتی داشته درنظرگرفتن راهکارهای تربیتی بر مبنای روان شناسی و تعالیم اسلامی، بسیار حائز اهمیت بوده از این رو در ذیل به ارائه برخی از این راهکارها پرداخته ایم :
-1 تقوا و خود مهارگری جنسی در سایه بهره مندی از ایمان و اخلاق
تقوا در لغت به معنای حفظ شیء از آنچه اذیّت و ضرر میرساند.(راغب اصفهانی،(1412 و در اصطلاح به مـعنای پارسایی ،پرهیزگاری ،احتراز و دوری گزیدن از عذاب الهی است که تنها در سایه اطاعت از اوامر باری تعالی حاصل می شود.( حقانی زنجانی ،(1371
همچنین تقوی ملکه ثابتی است که آدمی را از کمین گاههای شیطان و نفس اماره باز می دارد و از آلودگی به گناهان ،رذایل اخلاقی و افسار گسیختگی می رهاند.(طباطبایی،(1417 از آنجا که همجنس گرایی بعنوان یکی از گناهان کبیره معرفی و در قرآن از آن به زشتی یاد شده و مشمول عذاب الهی است،کسی که مرتکب چنین عملی شود عصیان نموده و از دستورات خداوند متعال سرپیچی کرده است . از این رو ایجاد تقوی در روح و روان انسان در پرهیز از چنین امور قبیحی بسیار کارآمد است.
بنابراین ایجاد ملکه نفسانی تقوا در انسان مستلزم دوری گزیدن از نواهی خداوند خواهد بود.هم جنس گرایی یکی از شنیع ترین رذایل اخلاقی است که تن دادن به آن علاوه بر مغضوب خداوند واقع شدن ،باعث شکل گیری و ترویج فساد و انحراف در جامعه خواهد شد.همانطور که قوم لوط بدلیل نداشتن تقوا مورد غضب و خشم الهی واقع شده و تا به امروز از ایشان به بدی یاد می شود.
از این رو مهمترین عامل انحراف ها و آسیب های جنسی ،ناتوانی از خویشتن داری و خودمهار گری است .همچنین عدم نظارت و کنترل لازم در خانواده و وجود زمینه های تحریک جنسی عامل دیگری در این زمینه محسوب می شود.( نورعلیزاده ،.(1388
امروزه روان شناسان، خود مهارگری ،توان انتظار کشیدن و به تاخیر اندازی را از مهم ترین مؤلفه های هوش هیجانی می دانند و برخورداری از آن را جزء مهم ترین نیازها و مهارت های زندگی معرفی می کنند . دانشمندان توان انتظار کشیدن را عامل اساسی موفقیت می دانند و در همین زمینه از اموری همانند توان منع و بازداری ،به تأخیر انداختن کامرواسازی و مقاومت در برابر وسوسه یاد می کند.(فقیهی،شکوهی،پرند،(1388
تقوای الهی و ترس از عذاب وعقاب او بهترین عامل باز دارنده در ارتکاب معاصی و از جمله برقراری روابط جنسی نامشروع از منظر دین به ویژه ارتباط با همجنس است . تقویت چنین نیرویی در فرد باعث می شود حتی با وجود قرار گرفتن در شرایط مساعد به برقراری چنین روابطی تن در ندهد .کسی که هدایت و زمام حواس ظاهر و باطن خود را به عقل و شرع سپرده باشد،به راحتی میتواند هنگام انتخابها(برای تأمین نـیاز و ارضای خود)راه شایسته را برگزیند و از لغزشها مصون بماند.کسی که در زندگی روزمره،خدا را شاهد و ناظر گفتار و کردار خود ببیند،با تمام وجود تلاش مینماید که رضایت او را به دست آورد(ثابت،(1379
4
تقویت ایمان و اخلاق از جمله وظایفی است که همواره باید والدین در زمینه تربیت جنسی در نظر داشته باشند.با توجه به وجود استعداد پرورش ایمانی و اخلاقی در نوجوانان، پرداختن به تربیت جنسی در پرتو چنین آموزه هایی به تأمین سعادت فرزندان و حفظ ایشان از ابتلای به انحرافات جنسی وخطرات معضلات اجتماعی می انجامد. از آنجا که آغاز بلوغ با نوعی بیداری مذهبی در نوجوان همراه است ، کاشتن بذرهای اخلاق و ایمان منجر به پرورش نسلی سالم می گردد.(قائمی،(1390 ازدیگر تاثیرات مثبت آموزش موازین اخلاقی ،تقویت اراده کودکان و نوجوانان بوده تا جایی تسلیم هر امر و دستوری نشده به عنوان عامل باز دارنده از آلوده شدن آنها به برقراری رابطه با همجنس خویش در شرایط مساعد آن و در نهایت بروزعلاقه مندی و عادت نمودن به آن رابطه ،موثر خواهد بود. از این رو تقویت خود مهارگری جنسی در کودکان و نوجوانان عاملی موثر در پیشگیری از ایجاد روحیه برقراری روابط جنسی نا صحیح علی الخصوص با همجنسان خویش بوده که در پرتو موازین ارزشمند دین و اخلاق اسلامی میسر خواهد بود.
-2آموزش مسائل جنسی
از جمله مهمترین مواردی که در ایجاد جامعه ای با زیربنای سالم مدخلیت دارد، پایه ریزی سلامت روان فرد و جامعه بر اساس مبانی تربیتی الهی می باشد.آنچه بعنوان اصلی انکارناپذیر همواره مطرح می شود،آگاهی جنسی فرد از دوران طفولیت خویش و پس از آن است . در صورت عدم آموزش جنسی فرد دچارابهام و درنهایت انحراف جنسی خواهد شد.از آنجا که همجنس خواهی نیز یکی از موارد انحرافات جنسی محسوب می شود، از هـدفهای مـهم آموزش جنسی و پیشگیری از چنین انحرافاتی، پرورش هویت جنسی مطلوب و سالمسازی روابط جنسی می باشد.( فقیهی،شکوهی،پرند،(1388
از آنجا که تظاهرات و اعمال جنسی در کودکان ابتدا به صورت تقلید از موارد مشهود بوده سپس به صورت عادت در می آید ،غفلت والدین از وجود چنین حالاتی در کودکان منجر به پیدایش عادات جنسی ناصحیحی برای آنان خواهد شد. در این راستا آگاهی والدین از سیر تطور جنسی کودکان امری حائز اهمیت است . اصول آموزش جنسی عبارت از دستور العملهای نسبتا کلیای است کـه در تـربیت جـنسی باید رعایت شود.این اصـول غـالبا،در هـمهی مقاطع سنی وجود دارد(فقیهی، (1375شناخت کودک نسبت به مسائل جنسی بر اساس مراحل مختلف سنی متفاوت و درهرمرحله ،از وضعیت ویژه ای برخوردار است .برای نمونه کودک قبل از سن 3 سالگی تنها از طریق بازی با آلت تناسلی خود بدین میل آشنا می گردد .در سنین 3 الی 4 سالگی سعی می کند که با توجه به درک از بدن خویش ،قسمتهایی از آن را به نمایش گذارده که در این مورد والدین موظفند کودک را بر شرم و حیا و پوشانیدن بدن خویش ترغیب نموده و بهتر آنکه در این باره رفتارهای تشویقی بروز دهند تا بی پروایی جنسی در کودک شکل نگیرد و عاملی برای تحریک دیگران نباشد چراکه همجنسگرایی میتواند به دلیل تجاوز در سنین پایین شکل بگیرد (Ritter,2001). دراین راستا والدین باید بر روابط دوستانه فرزند خویش با دیگر کودکان همجنس و غیر همجنس نظارت داشته آنان را از برقراری روابط جنسی با یکدیگر برحذر دارند تا از شکل گیری هرگونه عادت جنسی نامطلوب در کودک پیشگیری نمایند.در دوران کودکی آموزش مسائل جنسی می بایست متناسب با این دوران و بصورتی محدود و حساب شده، با تأمل بیشتری صورت گیرد .زیرا طرح مسائل جنسی در سنین بدوی باعث می گردد ذهن کنجکاو کودک درگیر شده ، منجر به تحریک او و در نهایت بلوغ زود رس شود. (ثابت،( 1381
.حدود 7 سالگی با توجه به درک و فهم بیشتر ،حالات جنسی کم رنگ تر شده چنانچه اکثر روانکاوان سنین 7 تا 12 سال را دوران اختفای جنسی می نامند.(خالقی،بی تا)
5
پس از این دوره مرحله نوجوانی آغاز می گردد که در اغلب موارد آگاهیهای جنسی آنان با روشی نادرست و از طریق منابعی غیر قابل تایید کسب می شود.باید توجه داشت از نظر اسلام،دوران بلوغ،دوران افزایش هدایت و کنترل است ،نه دوران آغاز تربیت جـنسی
.ازاینرو،به این امر،از سنین کودکی باید توجه شود و تعویق این نوع تربیت ممکن است انحراف از رشد طبیعی را به دنبال داشته باشد. (معرفاوی،1379 )در این رابطه والدین باید با ایجاد روابط دوستانه با فرزند خویش به ارائه آگاهی های لازم در باره مسائل جنسی بپردازند.از آنجا که شروع مرحله بلوغ همراه با ایجاد تغییراتی در هورمونها و اندامهای جنسی است ابهام این گونه تحولات جسمی و روانی می بایست با راهنمایی های لازم والدین با حفظ حجب و حیا رفع شود. (سادات،(1368 بدیهی است چنین تدابیر آموزشی به آگاهی هر چه بیشتر نوجوانان پیرامون آموزش جنسی می انجامد.
همانطور که بیان گردید،در جریان تربیت جنسی والدین مهمترین و کارآمدترین نقش را ایفا می نمایند زیرا آنان عوامل اصلی درپایه ریزی عادات و شخصیت طفل بشمارمدهآ ،شرعاً موظفند به کودکان خود آموزشهای لازم را در پرتو آداب اسلامی بیاموزند و ایشان را در این رابطه تقویت نمایند تا آگاهی لازم را در تشخیص موقعیت خود و موضع گیری در رابطه با حیات شخصی شان بدست آورده ،بتوانند از شرافت خویش دفاع کنند و در وادی تباهی شیادان و آلودگان کشانده نشوند.(قائمی،(1371 .از این رو تربیت مسائل جنسی به عنوان یکی از عوامل بازدارنده از شکل گیری عادات جنسی نامشروع مانند همجنس گرایی بسیار کارآمد خواهد بود.
-3افزایش عزت نفس ،ارتقای اعتماد به نفس و خودباوری
عزت به معنای توانائی در مقابلذلّت (قرشی بنایی،(1412و حالتی است که از مغلوب بودن انسان مانع میشود (راغب اصفهانی،(1412به همین جهت ،به زمین های صلب و محکم نیز عزاز گفته می شود (ابن منظور،(1414 در آیه مبارکه لِلﱠه:"الْعِزﱠهُوَ
لِرَسُووَلِلْمُؤْمِنینَِهِوَوَلکِنﱠالْمُنافِقینَیَعْلَمُونَلا "(منافقون8/ )،قرآن عزت را علاوه بر خداوند، برای پیامبر و مؤمنین نیز منظورنموده زیرا ایشان همواره از سایه سار عزت خداوندی کسب عزت می نمایند.
از آنجا که عزت نفس منشأ استغناء انسان و سعادت اوست ،احادیث متعددی از معصومین(ع) در این باره وارد شده است که در ذیل به مواردی اشاره شده است:
امام علی (ع) فرموده اند:آن کس که واجد بزرگواری و کرامت نفس باشد ،تمایلات شهوانیش در نظر او خوار می آید (شریف رضی،(1379
و نیز فرموده اند: "هر کس به شرف معنوی و کرامت نفس خود عقیده دارد با پلیدی گناه خوارش نخواهد ساخت".(تمیمی آمدی،(1386 امام صادق (ع) نیز در حدیث دیگری بر اهمیت عزت نفس چنین تأکید نموده اند: "به شما سفارش می کنم پرهیزگار باشید و با ارتکاب گناه مردم را برخود مسلط نسازیدو خویشتن را دچار ذلت و خواری نکنید".(حرعاملی،(1403
احساس ما از خویشتن بر تمامی جوانب تجربه ما از زندگی اثر جدی و قطعی داشته برای نمونه شیوه رفتار ما در امور جنسی و یا نقش پدر و مادر و در رابطه با فرزندان همگی در گرو احساس ما از خویشتن است . کمی عزت و اعتماد به نفس بعنوان منشأ تمامی مشکلات روانی مانند اضطراب،افسردگی ،ترس از محبت و صمیمیت و یا موفقیت ،اعتیاد ،اختلالات جنسی و گونه های دیگر محسوب می شود.
6
شخصی که مبتلا به عدم اعتماد به نفس می باشد نه تنها خود بلکه تمامی متعلقات خویش را به طرز جنون آمیزی انکار می کند و آنها را پست و حقیر می داند . برای نمونه چنین شخصی به سبب ویژگیهای ظاهری خویش و یا لهجه والدین خود دارای احساس ضعف بوده و دائماًخود را سرزنش می نماید .بنابراین در حالیکه ارزش خود را انکار می کند برای افراد مقابل خود بسیار ارزش قائل بوده و هرچه دیگران از او بخواهند در اختیارشان قرار میدهدو مستقیما به خواست و اراده دیگران در می آید.(اظهری،(1374 .عدم درک ارزش واقعی فرد از خویشتن سبب احساس خواری او در مقابل دیگران شده تا جایی که باعث ایجاد زمینه سوء استفاده جنسی خواهد شد. بطور مثال پسری که بدین سبب مورد بهره مندی جنسی سایر افراد همجنس خود قرار گیرد با نهادینه شدن این عادت ، همواره خود را حقیر تر از آن دانسته که رفتار جنسی دیگری جز مفعول واقع شدن از خویش بروز دهد .از این رو ، روحیه همجنس
گرایی در او پرورش می یابد.در مقابل برخورداری از اعتماد به نفس، به ابراز وجود شخص و ایستادگی در برابر تهدیدات می انجامد.همچنین از گوشه گیری و انزوای آنان جلوگیری کرده و سبب لذت بردن از زندگی می شود.چنین افرادی ضمن آگاهی از ضعف های خود هرگز به انتقاد از خویشتن نمی پردازند.(تریسی،.(1389از آنجا که عدم اعتماد به نفس سبب پذیرش خواسته های بی چون و چرای دیگران می شود، در ذیل به برخی از مهمترین راهکارهای افزایش عزت نفس و ارتقاء اعتماد به نفس اشاره شده است:
-پذیرش کودک بعد از مرتکب خطا شدن بطور غیر مشروط.اگر رفتار غلطی از کودک سر بزند به شدت دچار اضطراب شده در این صورت عدم پذیرش دیگران باعث افسردگی وی خواهد شد.
-ایجادمحیط آرام بدوراز ستیزه های خانوادگی و جذاب برای کودک.بدیهی است عدم احساس امنیت و آرامش بدلیل وجود تنازعات میان والدین و سایر افراد در خانواده باعث اختلالات عاطفی و بیماریهای روانی در کودک خواهد شد.
-استفاده از تشویق های بجا.
-پرهیز از انقادهای غیر سازنده ای که منجر به زیر سؤال رفتن شخصیت او شود.
-کمک به خود باوری و شناخت علل موفقیت ها و ارزیابی آنها.
-کمک به شناختن لیاقت و توانایی های کودک و اندیشیدن در باره آنها.
-اعطای مسئولیت در خانه و مدرسه به کودکان و کمک در پاسخگویی به اعمال و رفتار خویش و مسئول بودن در قبال آن.
-استفاده از داستان و امثال در بیان اهمیت سخت کوشی و آثار مطلوب آن(به پژوه،(1389
-پرهیز از بکار بردن توصیفات مطلق از رفتار فرزندان . والین زمانیکه فرزند خود را با جملاتی همچون :"چه دختر بی ادبی "و "چه دختر بی عرضه ای" در ذهن کودک تضاد ایجاد نموده بنابراین بجای توصیف مطلق ،باید واحد رفتاری او مورد توجه قرار گیرد .
-ایجاد ذهنیت پذیرش ناملایمات درکودک. از این رو لاینفک بودن حوادث ناگوار از زندگی باوری است که باید در ذهن کودک نهادینه شود تا در هنگام مواجهه با آن دچار بیماریهای روانی نگردد. (اسداللهی،موسوی،.(1376 همچنین ،احیاءعزت نفس با از بین بردن احساس خود کم بینی ، به مبارزه با تهاجم فرهنگی پرداخته ،تقلید های کورکورانه والگوبرداری از رفتار جنسی غربی را خاتمه می بخشد.(سپاه پاسداران،(1378و جامعه را از گزند انحرافات جنسی و اخلاقی حفظ می نماید.
