بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش با هدف مقایسه ی محتوای کتاب مطالعات اجتماعی جدید التالیف پایه سوم ابتدایی با قدیم از منظر نوع رویکرد آموزش شهروندی انجام شده است. روش تحقیق توصیفی تطبیقی بود به منظور توصیف دو کتاب از روش تحلیل محتوا و به منظور مقایسه نتایج از آزمون خی دو بهره گرفته شد. جامعه ی آماری پژوهش را محتوای کتاب های مطالعات اجتماعی جدید التالیف پایه ی سوم و قدیم تشکیل داد؛ کل جامعه به عنوان نمونه در نظر گرفته شد؛ معیار توصیف آموزش شهروندی و واحد ثبت مضمون بود.
به منظور تحلیل رویکرد کتابهای جدید و قدیم مطالعات اجتماعی به آموزش شهروندی به کمک تلفیق دیدگاههای مختلف در ارتباط با آموزش شهروندی از طبقه بندی زیر بهره گرفته شد، الف: شهروند قانون مدار، فردی فعال، مطیع قوانین، مسئول ب شهروند مشارکتی: علاقه مند به مشارکت اجتماعی از دید فردی و همکاری در پیشرفت جامعه ج شهروند انتقادی بررسی منتقدانه ساختار اجتماعی، اقتصادی، سیاسی: علاقه مند به عدالت اجتماعی، با انگیزه برای تغییر اجتماعی منظور.
نتایج آزمون فرضیات نشان داد که میان محتوای کتاب مطالعات اجتماعی جدید التالیف و قدیم پایه سوم از جهت میزان توجه به هر سه رویکرد آموزش شهروندی تفاوت معناداری وجود دارد؛ بدین گونه که در کتاب مطالعات اجتماعی جدید نسبت به کتاب قدیم به هر سه رویکرد توجه بیشتری شده است. هم چنین داده های جانبی تحقیق نشان داد که در هر دو کتاب به آموزش شهروند قانون مدار بیشترین و شهروند انتقادی کمترین توجه شده است.
کلید واژه ها: شهروندی، آموزش شهروندی، مطالعات اجتماعی، دوره ابتدایی، تحلیل محتوا.
مقدمه
آموزش شهروندی یکی از حوزه هایی است که در سالهای اخیر بیش از گذشته در برنامه های درسی بیشتر کشورها مورد توجه خاص قرار گرفته و در عمل به اجرا گذاشته شده است. نظام های آموزشی جهان اقدامات اصلاحی زیادی را در این باب انجام داده اند. این اقدامات شامل طیف وسیعی از اصلاحات برنامه های درسی هستند که شامل ارائه موضوعات درسی جدید و برنامه های درسی بین رشته ای، تا اصلاحات اساسی در خود برنامه های درسی می شوند. برنامه هایی تحت عنوان آموزش شهروندی، آموزش مدنی، آموزش دمکراتیک، آموزش ملی، تربیت دمکراتیک و آموزش سیاسی و ..... به شکل های گوناگون مطرح شده اند.
شهروندی و آموزش شهروندی از دیدگاههای مختلف فلسفی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، تربیتی و ... مورد توجه قرار دارد. از دید اجتماعی، مشارکت در جریان های اجتماعی، وحدت اجتماعی، عدالت و تقویت حقوق انسانی و خودگردانی را به همراه دارد. از دید اقتصادی، ایجاد صلاحیت های حرفه ای در افراد از این جهت مهم است که در افزایش بهره وری، تربیت نیروی کار ماهر و ایجاد یک محیط مناسب برای نوآوری در دنیای رقابتی نقش مهمی دارند. علاوه بر آموزش و پرورش سازمان های بسیار زیادی علاقه مند به موضوع آموزش شهروندی هستند.
از نظر تاریخی در ابتدا آموزش مدنی و آموزش شهروندی در پیوند با به وجود آمدن دولت ملت مطرح شده است. در ابتدا هدف از آموزش مدنی و شهروندی فرایند تشکیل دولت و ایجاد هویت ملی، میهن پرستی و وفاداری به دولت بوده است. امروزه هدف آموزش شهروندی رسیدن به مجموعه گسترده ای از اهداف فردی، اجتماعی، فرهنگی است که نشان دهنده تغییر وسیع مفهوم شهروند خوب است.
شهروندی در نظام های آموزشی گوناگون، در ضمن موضوعات درسی مانند آموزش زبان رسمی، تاریخ و جغرافیا یا با عنوان موضوعاتی آشکار مانند مطالعات اجتماعی، آموزش مدنی، مهارت های زندگانی، آموزش اخلاق - دینی - ، آموزش فردی و اجتماعی و آموزش سیاسی و ... آموزش داده می شود.
روش تحقیق در این پژوهش تحلیل محتوا از نوع کمی است. گال و همکاران تحلیل محتوا در پژوهش کمی را به عنوان یک فن پژوهشی برای توصیف عینی، نظام دار و کمی ظاهر محتوای رسانه ارتباطی تعریف کرده اند. بر این اساس آنان معتقدند که اکثر تحلیل های محتوا در آموزش و پرورش شامل جمع آوری داده ها درباره جنبه های مختلف پیام های رمزگردانی شده در محصول ارتباطات است .
در کتاب تحلیل محتوا در علوم اجتماعی و انسانی، روش تحلیل محتوای فنی برای یافتن نتایج - پژوهش - از طریق تعیین عینی و منظم ویژگی های مشخص پیام ها تعریف شده است. در حوزه علوم تربیتی تحلیل محتوا به عنوان یک روش پژوهش منظم برای توصیف عینی و کمی محتوای کتابها و متون برنامه درسی و یا مقایسه پیام ها و ساختار محتوا با اهداف برنامه درسی تعریف شده است. یکی دیگر از نویسندگان، تحلیل محتوای کتابهای درسی را این گونه تعریف کرده است:کاربرد روش های کمی و کیفی، عینی و نظام دار برای توصیف رسانه آموزشی و آگاهی از میزان تأثیرگذاری آن در فرایند یاددهی یادگیری تاثیرات آشکار و پنهان در فراگیران و شناخت واقعیت های اجتماعی است.
مراحل اجرای پژوهش
تحلیل محتوا به عنوان یک روش تحقیق دارای این مراحل است: انتخاب جامعه آماری، معیار توصیف ،نتخاب یک طبقه بندی بر اساس معیار توصیف ، تعیین واحد ثبت، تشخیص عناصر هر طبقه ،پردازش اطلاعات و نتیجه گیری.جامعه آماری: کتابهای مطالعات اجتماعی ابتدایی است و نمونه کل جامعه آماری است. پژوهش به بررسی و تحلیل محتوای متن کتابهای درسی تعلیمات اجتماعی در دو کتاب قدیم و جدید در کشور ایران می پردازد.
معیار توصیف: انتخاب دقیق معیار توصیف به انتخاب و یا تولید یک طبقه بندی خوب کمک زیادی می کند. در پژوهش معیار توصیف آموزش شهروندی است که اساس طبقه بندی را تشکیل می دهد.طبقه بندی بر اساس معیار توصیف: در این پژوهش باتلفیق دیدگاهها برای طبقه بندی، از طبقه بندی یک سطحی که سه طبقه دارد استفاده شده است: شهروند قانون مدار، شهروند مشارکتی و شهروند انتقادی.
ویژگی های انواع شهروندی در این طبقه بندی عبارت اند از: الف - شهروند قانون مدار: فردی فعال، مطیع قوانین، مسؤول نظم ب - شهروند مشارکتی: علاقه مند به مشارکت اجتماعی از دید فردی و همکاری در پیشرفت جامعه، ج - شهروند انتقادی بررسی منتقدانه ساختار اجتماعی اقتصادی سیاسی، علاقه مند به عدالت اجتماعی، با انگیزه برای تغییر اجتماعی.تعیین واحد ثبت: واحد ثبت به بخش معناداری از محتوا که انتخاب شده و در طبقه مربوط قرار داده می شود و سپس مورد شمارش قرار می گیرد، اطلاق می گردد. در تحلیل محتوای کتاب درسی کلمه - نماد - ، جمله، پاراگراف، درس و یا تصویر و یا آزمایش ممکن است واحد ثبت باشد در این پژوهش واحد ثبت پارگراف و تصویر است.
