بخشی از مقاله
چکیده :
در دنیای رقابتی ، سازمان ها برای رشد و پایداری خود باید به شدت تلاش نموده و از استراتژی مناسب جهت پیشرفت و حفظ بقای خود بهره گیری نمایند . محیط پیرامون سازمان ها به سرعت در حال تغییر است که از جمله این تغییرات تنوع تقاضا و نیازهای مشتریان است . در دهه اخیر ، نحوه تامین مواد اولیه و انتخاب تامین کنندگان در زنجیره تامین ، چالشی برای بیشتر سازمان ها بوده است . فرآیند انتخاب تامینکننده با اهمیتترین متغییر در مدیریت موثر شبکه زنجیره تامین مدرن میباشد چرا که در دستیابی به محصولات با کیفیت بالا و رضایت مشتری کمک شایانی میکند . یک انتخاب تامین کننده موثر به مدلهای تجزیه و تحلیلی توانمند و ابزارهای پشتیبانی تصمیمگیری برای توانایی ایجاد توازن بین معیارهای چندگانه ذهنی و عینی نیازمند است . همچنین لازم به ذکر میباشد که اکثر سازمانهای تولیدی با بیش از یک معیار برای انتخاب تامینکننده خود مواجه میباشند . از آنجا که عملکرد تامین کنندگان ، اثر اساسی بر موفقیت یا شکست زنجیره تامین دارد ؛ انتخاب تامین کننده ، یک وظیفه راهبردی شناخته می شود . هدف از تدوین این مقاله ، بررسی ادبیات مدیریت زنجیره تامین با لحاظ تفاوت نظرگاه ها در پارادایم های نوین تولید و عملیات و ارائه چهارچوبی جهت رتبه بندی و انتخاب تامین کنندگان می باشد .
کلمات کلیدی : زنجیره تامین ، مدیریت زنجیره تامین ، ارزیابی تامین کنندگان ، تحلیل شبکه ای فازی ، ویکور فازی
1 مقدمه
انتخاب مجموعه ای از تامین کنندگان امری حیاتی برای موفقیت سازمان هاست . در سال های اخیر توجه و تاکید زیادی بر اهمیت انتخاب تامین کنندگان شده است . انتخاب و ارزیابی موثر تامین کنندگان مسئولیت مهمی است که باید همواره مد نظر مدیران خرید قرار گیرد . حیاتی بودن امر انتخاب تامین کنندگان به واسطه اثراتی است که بر عناصر مربوط به محصولات نهایی سازمان ها می گذارد . عناصری چون : قیمت ، طراحی ، قابلیت تولید ، کیفیت و غیره . [1]
زمانی که مدیران خرید یک شرکت با تامین کنندگان خود وارد مذاکره می شوند ، معمولا بالاترین اهمیت را به معیارهایی می دهند که به طور مستقیم به قیمت محصولات و اهداف تحویل به موقع ٌ مربوط میشود . نتایج تحقیقات نشان میدهد که اگر چه مدیران مهم ترین ویژگی برای انتخاب یک تامین کننده را کیفیت محصولات میدانند ، اما در واقع تامین کنندگان را تا حد زیادی بر اساس قیمت محصولات و تحویل به موقع کالای آنها انتخاب میکنند. [2 ]
یکی از حوزه هایی که مدیران توجه خود را بیشتر به آن معطوف کرده اند ، مدیریت منبع یابی و خرید است . در بیشتر صنایع ، هزینه مواد خام (و قطعات) ، هزینه اصلی محصول نهایی را تشکیل می دهند و این مقدار در صنایع ساخت و تولید به حدود 07 درصد قیمت محصول نهایی می رسد . [3](Martial et al,2009 ) لوئیسٍ معتقد است که هیچ کدام از مسئولیت های مرتبط با امر خرید به اندازه انتخاب یک منبع مناسب مهم نیست . اینگلند و لیدرزَ هم نظری مشابه با او دارند . آنان نیز معتقدند که انتخاب تامین کنندگان مهم ترین مسئولیت در امر خرید محسوب می شود . بعدها وبر و همکارانشُ این گونه بیان نمودند که :" در محیط رقابتی امروز ، دستیابی به موفقیت در تولید محصولات با هزینه پایین و کیفیت بالا ، بدون توجه به رضایتمندی فروشندگان غیر ممکن است " . بنابراین ، یکی از مهم ترین تصمیمات خرید ، انتخاب و حفظ گروه کاملی از تامین کنندگان می باشد . البته اخیرا مفهوم دیگری بنام مدیریت زنجیره تامین به وجود آمده است . این موجب شده که محققان و حقوقدانان بیش از پیش دریابند که مدیریت انتخاب تامین کنندگان ، عاملی است که منجر به افزایش رقابت در کل زنجیره تامین می گردد. [1] معیارهایی چون کیفیت ، قیمت ، قابلیت اطمینان ، پیروی از مقررات ، ریسک ، موقعیت مالی و مشخصات منبع ، به عنوان مهم ترین معیارهای انتخاب تامین کننده کالا بشمار می روند.[4] انتخاب تامین کننده می تواند بیشترین تاثیر را روی کیفیت کالاهای ورودی داشته باشد و محصولات با کیفیت بالا تولید کند.[5] ارزیابی و انتخاب تامین کنندگان ، تاثیر مستقیم بر روی عملکرد زنجیره تامین شرکتهای تولیدی دارد . اهداف اصلی ارزیابی و انتخاب تامین کننده کالا شامل : " کاهش هزینه ها ، تحویل به موقع کالا ، کیفیت در سطوح جهانی ، کاهش ریسک و در نهایت ارائه خدمات بهتر می باشد(.[4] ( Enyind et al, 2010 در این مقاله به شرکت های تولیدی جهت رتبه بندی و انتخاب تامین کنندگان پایدار ، مدلی ترکیبی شامل دو تکنیک فرآیند تحلیل شبکه ای فازی و VIKOR فازی پیشنهاد می شود . از فرآیند تحلیل شبکه ای به دلیل توانمندی آن در پردازش وابستگی بین معیارها استفاده می شود . به علاوه از تکنیک VIKOR به دلیل کاهش حجم محاسبات در ارزیابی تعداد زیادی گزینه بهره گرفته می شود . مزایای حاصل از دو رهیافت فوق سبب اصلی در توسعه این مدل است که در ادامه ی مقاله به بررسی این تکنیک ها پرداخته خواهد شد .
عمل خرید به سبب فاکتور هایی مثل جهانی شدن ، ارزش افزوده ی افزایش یافته در عرضه و تغییرات فن آوری سریع در مدیریت زنجیره تامین ، توجه بسیار زیادی را به خود معطوف کرده است . مهم ترین فعالیت عمل خرید ، انتخاب تامین کننده مناسب است . به سبب این که انتخاب تامین کننده مناسب برای سازمان ، صرفه جویی های معناداری به بار می آورد (Baron et al,2009) ، اما این فرآیند یک مسئله با چندین شاخص است که فاکتورهای کیفی و کمی را در بر میگیرد . اهمیت نسبی این شاخص ها و شاخص های فرعی توسط مدیریت ارشد و مدیران خرید بر اساس استراتژی های زنجیره عرضه ، تعیین میگردد(.(Amid et al,2010 برای حل این مسائل ، امروزه تحقیق در عملیات ، محدوده ی وسیعی از تکنیک ها و روش ها را برای کمک به تصمیم گیرندگان در فرآیند انتخاب تامین کننده ارائه داده است . روش شناسی که اجازه میدهد اولویت ها وترجیحات تصمیم گیرنده به صورت واژگان زبانی مطرح شود ، منطق فازی میباشد(.(Ordoobadi,2009 در واقع مدل های تصمیم گیری خوب می بایست ابهام و عدم صراحت را در نظر بگیرند و در صورتی که ابهام در تصمیم گیری انسانی در نظر گرفته نشود ، نتایج برآمده از مدل ها گمراه کننده می باشد(.[6] .(Lee,2009
از آنجا که با بهترین تصمیم گیری در مورد تامین کننده کالا ، شرکتها می توانند در هزینه خرید مواد صرفه جویی کرده و مزیت رقابتی خود را بالا ببرند ، موضوعی مهم تلقی می شود . با این حال ، این تصمیم گیری در صورت وجود تامین کنندگان مختلف پیچیده می گردد.[0] هر شرکتی با استفاده از روش های مورد نظر خود به ارزیابی و انتخاب تامین کنندگان مبادرت می ورزد که از عوامل مهم آن می توان قابلیت اطمینان ، کیفیت و سابقه قبلی عرضه کننده کالا در این زمینه را نام برد . در بیشتر موارد ، انتخاب ها بر اساس تجزیه و تحلیل در مورد عرضه کننده کالا صورت میگیرد . ولی نتیجه گیری درست در مورد انتخاب تامین کنندگان باید با استفاده از روش های مناسب صورت گیرد.[5]
3 ادبیات موضوع
1-3 زنجیره تامین
فرایند انتخاب و ارزش گذاری تأمین کننده نقشی حیاتی و تاثیری قابل ملاحظه بر مدیریت خرید در زنجیره تامین دارد . همچنین این امر یک مسئله تصمیم گیری چند معیاری پیچیده است که تحت تاثیر چند عامل متناقض است . با توجه به تاثیرات چند معیاری فرایند ارزشگذاری و انتخاب ، تصمیم گیری بر اینکه کدام ضوابط دارای حیاتی ترین نقش در تصمیم گیری هستند را گامی بسیار مهم برای انتخاب تأمین کننده ، ارزشگذاری و به خصوص توسعه کرده است.[8]
انتخاب تامین کننده موضوع مهمی در زنجیره تامین محسوب می شود ، بگونه ای که تولید کنندگان 07 درصد از زمان خود را صرف تامین مواد اولیه ، اجزا و قطعات می کنند . بعلاوه اینکه 07 درصد از هزینه های تولیدی مربوط به خرید کالا و خدمات می شود . بنابراین انتخاب و تعیین مناسب ترین تامین کننده موضوع مهمی در زنجیره تامین محسوب می شود که باید بگونه ای استراتژیک مورد بررسی قرار گیرد .شکل 1 نشان دهنده زنجیره تامین و اجزای آن است. [9]
2-3 مدیریت زنجیره تامین
زنجیره تامین یک مدل کسب و کار یکپارچه برای مدیریت تدارک می باشد . این بخش ، جریان کالا را از تامین کنندگان به سمت تولید و از زنجیره های توزیع به سمت مصرف کننده نهایی پوشش می دهد . مدیریت زنجیره تامین یک رویکرد جامع استراتژیک به تقاضا ، عملیات ، تهیه و پشتیبانی مدیریت فرآیند است . تعاریف متعددی از مدیریت زنجیره تامین و اهداف آن وجود دارد. [17] مدیریت زنجیره تامین به دنبال یکپارچه سازی واحدهای سازمانی در طول زنجیره تامین و هماهنگ سازی جریان مواد ، اطلاعات و جریان های مالی به منظور برآوردن تقاضای مشتری و با هدف بهبود رقابت پذیری یک زنجیره تامین است . [9] به طور کلی ، یک زنجیره تامین عبارت است از : " فرآیندی که تبدیل مواد به محصولات و
تحویل آنها به مشتریان را از طریق فعالیت های خاصی به انجام می رساند " و هدف مدیریت زنجیره تامین ، بهبود بهره وری فرآیند تحویل محصول ، به وسیله ارائه محصول مناسب و در زمان مناسب به مشتریان نهایی توسط تامین کنندگان ، با حداقل هزینه حمل و ذخیره سازی می باشد . علاوه بر این ، مدیریت زنجیره تامین شامل تبادل کل اطلاعات و جابه جایی کالا بین تامین کنندگان و مشتریان نهایی ، از جمله تولید کنندگان ، توزیع کنندگان ، خرده فروشان و هر شرکت دیگری که در زنجیره تامین توسعه یافته و وجود دارد ، می باشد. [17]
مدیریت زنجیره تامین تلفیقی از هنر و علم است که در جهت بهبود دسترسی به مواد اولیه ، ساخت محصولات و یا خدمات و انتقال آن به مشتری بکار می رود . لذا ، مدیریت زنجیره تامین عبارت است از فرآیند یکپارچه سازی فعالیت های زنجیره تامین و نیز جریانهای اطلاعاتی مرتبط با آن از طریق بهبود و هماهنگ سازی فعالیت ها در زنجیره تامین تولید و عرضه محصول . [11] ( Laudon& Laudon )
مولفه های اصلی مدیریت زنجیره تامین عبارتند از :
• مدیریت لجستیک در زنجیره تامین
• مدیریت اطلاعات و سیستم های اطلاعاتی در زنجیره تامین
• مدیریت روابط بین اعضای زنجیره تامین
این سه مولفه ، مشخصه های استراتژیک در زنجیره تامین به شمار می آیند و شایان ذکر است که جریان مواد رو به جلو می باشد و از تامین کنندگان مواد خام آغاز شده و تا مشتریان نهایی ادامه می یابد و از اعضای زنجیره تامین ، یعنی تامین کنندگان ، تولید کننده و توزیع کنندگان می گذرد و به مدیریت لجستیک در زنجیره تامین معروف است . اما مشخصه دیگری که باعث به جریان در آمدن مواد می شود جریان اطلاعات است که حرکتی رو به عقب دارد و از مشتری نهایی آغاز شده و به تامین کنندگان ختم می شود و در مسیر خود از اعضای دیگر زنجیره تامین نیز عبور می کند . این اطلاعات بیانگر خواست و تقاضای مشتری برای محصول یا محصولات و یا خدمات می باشد. [17]
3-3 ارزیابی تامین کننده
گزینش یا ارزیابی تامین کننده مسئله ای متداول در کسب ملزومات مورد نیاز برای پشتیبانی از خروجی های سازمان ها است . مشکل سازمان ها یافتن و ارزیابی دوره ای بهترین یا مناسب ترین تامین کننده یا تامین کنندگان بر اساس قابلیت های گوناگون آن ها است . این مساله معمولا هنگامی رخ می دهد که خریدی پیچیده با ارزش ارزی بالا و احتمالا حساس در پیش رو می باشد . همچنین فرآیند رسمی برای ارزیابی و رتبه بندی تامین کنندگان امری ضروری است . در واقع فرآیند گزینش تامین کننده نوعی فرآیند حل مساله ، فرمول کردن معیارها ، ارزیابی بدیل ها و گزینش را پوشش می دهد . بسیاری از مقالات به مراحل ارزیابی بدیل ها و گزینش که تکنیک های مربوط به پژوهش عملیاتی برای آنها سازگار شده است پرداخته اند.[12]
انتخاب عرضه کنندگان نقشی حیاتی در سازمان بازی می کند چرا که به شدت به عملکرد کلی سیستم زنجیره عرضه کمک می کند . ارزیابی عرضه کنندگان و انتخاب موارد مناسب در میان آنها یک مسئله تصمیم گیری حیاتی و پیچیده است که مربوط به ملاحظه چند ضابطهای است مثل کیفیت ، هزینه ، سرویس ، زمان انجام سفارش تولید و تاثیر محیطی. نهایتاً شرکت ها باید مناسب ترین عرضه کنندگان را انتخاب کنند ، چرا که انتخاب تأمین کننده تاثیرگذار هزینه خرید را کاهش داده و رقابت شرکتی را بهبود می دهد در عین حال انتخاب تأمین کننده ناصحیح ممکن است منجر به مشکلات مالی و عملیاتی گردد.[13]
در این میان انتخاب یک مجموعه مناسب از تامین کنندگان برای موفقیت یک کارخانه امری ضروری به نظر می رسد . اگر چه انتخاب تامین کنندگان مناسب همواره وظیفه دشواری برای اغلب مدیران است ، ولی آنها باید بدانند که هیچ تامین کننده ای نمی تواند تمام اهداف یک شرکت را برآورده کند و باید بهترین ترکیب از آنها انتخاب شوند . در سال 1945 برای اولین بار ، لوئیس بیان کرد که میان تمام فعالیت های مربوط به فرآیند خرید ، هیچ مسئولیتی بهتر از یافتن منابع تامین مناسب نیست و در ادامه ی آن مقالات متعددی در این زمینه منتشر شدند. [14]
سازمان های گوناگون تامین کنندگان خود را از طریق معیارهای مختلفی ارزیابی می کنند . برخی از معیارها با توجه به نوع کسب و کار در جدول (1) فهرست وار ذکر شده اند . اطلاعات از تجزیه و تحلیل هفت گونه صنعت بدست آمده است . همچنین قیمت ، کیفیت و تحویل سه معیاری هستند که برای گزینش تامین کنندگان بسیار مورد توجه قرار می گیرند. [15]
-1-3-3معیارهای تامین کننده چابک
سیر صعودی جهانی شدن و افزایش سطح رقابت جهانی در دهه های اخیر تاثیر شگرفی بر صنایع در سراسر جهان داشته است ، به گونه ای که صاحب نظران علوم مدیریت در طول این دهه ها تلاش های خود را حول محور ایجاد ، گسترش و به کار گیری مکانیزم هایی متمرکز کرده اند که به کمک آنها بتوان در بهبود سطح بهره وری و کیفیت محصول و در نتیجه کاهش هزینه ها گام برداشت . به نظر بسیاری از صاحب نظران برای دست پیدا کردن به چنین مقاصدی ، چابک شدن یکی از الزامات اجتناب ناپذیر و ضروری شرکت ها می باشد . امروزه بسیاری از شرکت های تولیدی پیشرو ، تولید چابک را به عنوان یک استراتژی برای افزایش قدرت رقابتی جهانی خود پذیرفته اند . این شرکت ها پیشرفت های قابل ملاحظه ای را با به کارگیری تولید چابک در حوزه تولید خود تجربه کرده اند ، به نحوی که این تجربه برخی از آنها را با بر آن داشت تا اصول چابکی را به سایر حوزه های کاری خود مانند طراحی محصول ، فرآیند های دریافت و تحویل سفارش ، سیستم پرداخت و حتی به سراسر زنجیره تامین خود گسترش دهند.[10] پکیارچگی پویای زنجیره تامین چابک بر تشکیل و فروپاشی سریع دو عنصر بازسازی و تنظیم مبتنی است . یکپارچگی زنجیره تامین چابک می تواند مکانیسم هماهنگی بین شرکتها و رابطه ی تامین- تقاضا را ارتقاء دهد ، اطلاعات مستقیم بازار و کانال های فروش گسترده را تامین کند و کارایی کلی شرکت را ارتقاء دهد.[10]
در زیر برخی از تعاریف چابکی از دیدگاه صاحب نظران ارائه گردیده است :
واژه ی چابکی در فرهنگ لغت به معنای حرکت سریع ، چالاک ، توانایی حرکت سریع و آسان و قادر بودن به تفکر سریع با یک روش هوشمندانه به کار گرفته شده است که برای واکنش نسبت به تغییرات محیط کسب و کار و بهره برداری از آن تغییرات به عنوان فرصت ها معرفی می گردد.
چابکی ، ارتباط واسط میان شرکت ها و بازار می باشد که چابکی به عنوان محور بهبود و افزایش مزیت رقابتی و چشم انداز تجارت اقدام می کند .
چابکی عبارت است از توانایی سازمان برای درک تغییرات محیطی و پاسخ اثربخش و کارا بر آن تغییرات.[10]
واکنش سریع به نیازهای مشتریان ، شرایط رقابتی بسیار سخت در بازار و افزایش سطح تحولات محیطی ، مسائلی است که امروزه سازمان ها با آن رو به رو هستند . در چنین محیطی نمی توان سازمان ها را به صورت سنتی و با روش های گذشته هدایت و کنترل نمود . لازمه واکنش موثر و مفید به این تغییرات و کسب مزیت رقابتی از مزیتهای حاصل از آنها ، دستیابی به چابکی سازمانی است . از آنجا که موفقیت سازمان ها در چنین شرایطی به تنهایی به دست نمی آید بلکه زنجیره تامین سهم زیادی در این موفقیت دارد ، اهمیت ورود چابکی به زنجیره تامین بیشتر نمود می یابد ، زیرا چنین زنجیره ای می تواند به سرعت و به طور موثری به تغییرات بازار واکنش نشان دهد.[18]
یک زنجیره تامین چابک به دنبال آن است تا مشتریان و کارکنان را غنی و ارضا کند . لذا ، یک زنجیره تامین چابک قادر است تا به صورت مناسبی به تغییراتی که در محیط کاری اش روی می دهند ، پاسخ دهد . پس ، چابکی در زنجیره تامین ممکن است اینگونه تعریف شود : توانایی یک زنجیره تامین برای واکنش سریع به تغییرات موجود در بازار و نیازهای مشتریان.[19] سازمان چابک ، فرآیند ها و افراد سازمان را با تکنولوژی پیشرفته همگام ساخته و نیازهای مشتریان را بر اساس محصولات و خدمات با کیفیت خود و در یک قالب زمانی نسبتا کوتاه رفع می کند . البته این وضعیت زمانی روی می دهد که چابکی یک ارزش سازمانی نظام مند و یک استراتژی رقابتی برای رهبران تلقی می شود.[27]
-2-3-3معیارهای تامین کننده ناب
یکی از مهم ترین مفاهیمی که در جهت کمک به شرکتها برای دستیابی به مزیت رقابتی در بازار های جهانی مطرح شده است ، استفاده از فلسفه تولید ناب در بنگاه ها است . یک عامل مهم برای کمک به موفقیت در پیاده سازی تولید ناب در سازمان ها تامین کنندگان آنها می باشند. [21] امروزه تکنولوژی به سرعت در حال تغییر و پیشرفت است و بالطبع سلایق مشتریان و رفتار رقبا تغییر می کند . در چنین محیطی رساندن کالا درست با قیمت مناسب در کوتاه ترین زمان به مصرف کننده مهم ترین عامل برای موفقیت در رقابت است . با توجه به این تغییرات مدیریت زنجیره تامین نیز با چالش های متعددی مواجه است . در نتیجه تلاش های زیادی در زمینه بهبود زنجیره تامین انجام شده است.[22] شرکتهای تجاری زیادی در کشور هندوستان و سایر نقاط جهان برای ارائه عملکرد بهتر در این زمینه برای یکپارچه سازی تامین کنندگان در تلاش بوده اند.[21]
در مدیریت زنجیره تامین رضایت مشتری و شناخت بازار از عناصر حیاتی و ضروری است . از این رو شیوه ها و ایده های بهبود عملکرد زنجیره تامین و تلاش برای هماهنگی عرضه و تقاضا که خود باعث کاهش هزینه ها ، اتلاف ها و ارتقا ی سطح رضایت مشتری می باشد ، ضروری است . تولید ناب در حقیقت روشی برای کاهش هزینه های مختلف تولید است . امروزه تاثیر تولید ناب را در کسب و کار نمی توان نادیده گرفت : اصول ناب سازی شرکت ها را قادر می سازد تا بیش از پیش منعطف تر و سود آور تر شوند . متخصصان زنجیره تامین ، کاهش اتلاف ها ، افزایش سود آوری و ایجاد انعطاف های بیشتر در زنجیره تامین را به عنوان نکات کلیدی ذکر کرده اند که برخی از این حوزه های ذکر شده با مبانی ناب مشترک می باشد[22] .هدف نهایی تولید ناب استفاده از منابع موجود در جهت ارائه محصولات و خدمات بدون اتلاف به مصرف کنندگان نهایی است . تولید ناب یک روش مدیریتی چند بعدی شامل تولید به موقع ، سیستم های کیفیت ، تیم های کاری ، ایجاد تکنولوژی ، مدیریت تامین کننده و ... در یک سیستم یکپارچه عنوان شده است((Singel et al,2010توسعه یک سازمان به عنوان سازمانی ناب مستلزم مشارکت عرضه کنندگان می باشد که باید اطلاعات را در هر مرحله از ادغام به اشتراک بگذارند.[21]
-3-3-3معیارهای تامین کننده سبز
فعالیتهای اقتصادی اعم از فعالیت های صنعتی ، کشاورزی و خدماتی از یک سو از منابع طبیعی استفاده می کنند و به آن ها وابستگی دارند و از سوی دیگر ، ماهیت فرآیند آن ها به گونه ای است که به طور بالقوه محیط زیست را آلوده می کنند . بنابراین چنانچه به پیامدها و مسائل زیست محیطی انجام این گونه فعالیت ها توجه نشود ، باید هزینه های کلانی برای رفع خسارت و ضایعات ناشی از عدم توجه به این موضوع صرف شود . افزایش هزینه های ناشی از آسیب های زیست محیطی ، افزایش دانش و آگاهی و نگرانی شرکت ها در مورد اثرات سوء فعالیت های اقتصادی بر روی منابع طبیعی و به تبع آن بدتر
شدن کیفیت زندگی ، این شرکت ها را بر آن داشته است که در راه کارهای رشد و توسعه اقتصادی خود بازنگری داشته
باشد.[23] مدیریت زنجیره تامین تمامی فعالیت های زنجیره تامین را با هم هماهنگ می کند . توسعه تامین کنندگان عامل مهمی در مدیریت زنجیره تامین سبز می باشد . رشد و توسعه برای مدیریت موثر زنجیره تامین سبز ضروری است( Bai and.[24] (Sarkis,2010
سبز کردن زنجیره تامین هم در سطح فردی و هم در سطح ملی برای شرکتها مزایایی دارد . در سطح فردی ، برنامه های زنجیره تامین سبز باعث مزایایی رقابتی معینی می شود ؛ نظیر هزینه های کمتر ، محصولات سبزتر و ادغام بهتر با تامین کنندگان . در سطح ملی ، زنجیره تامین سبز می تواند بازارهایی را برای محصولات سبز ایجاد کند ، همچنین باعث تطبیق بهتر تامین کنندگان با مسائل محیطی می گردد.[23] در محیط تجاری جدید خرید ، فعالیتی حیاتی در ایجاد ارزش افزوده برای محصولات و عاملی تعیین کننده برای بقا و سودآوری است . با توجه به مسائل زیست محیطی ، فرآیند خرید پیچیده تر می شود چرا که در خرید سبز باید علاوه بر معیارهای سنتی مانند هزینه ، کیفیت ، زمان تدارک و انعطاف پذیری ، مسئولیت زیست محیطی تامین کننده نیز مد نظر قرار گیرد . در نتیجه این امر بر اهمیت عملکرد زیست محیطی تامین کنندگان بیش از پیش افزوده شده و شناسایی مجموعه ای از معیارهای سبز و انتخاب تامین کنندگان بر آن اساس به امری ضروری در طی زنجیره تامین تبدیل شده است.[25] امروزه تضمین توسعه پایدار کشور وابسته به حفظ و استفاده بهینه از منابع محدود و غیر قابل جایگزین در آن کشور شده است و اقدامات گوناگونی برای مواجهه با این مسئله توسط دولت ها انجام گرفته است که از جمله آن ها اعمال قوانین و اصول سبز مانند استفاده از مواد خام سازگار با محیط زیست در مراکز تولیدی و استفاده مجدد ضایعات در شرکت ها و سازمان های بخش دولتی و خصوصی است . تسری مقررات دولتی جهت اخذ استاندارد های زیست محیطی و تقاضای رو به رشد مصرف کنندگان برای عرضه محصولات سبز به زنجیره تامین که تمام فعالیت های مرتبط با جریان کالا از مرحله ماده خام تا تحویل کالا به مصرف کننده نهایی ، به انضمام جریان اطلاعات در سرتاسر زنجیره را در بر می گیرد ، موجب ظهور مفهوم جدید در ( مدیریت زنجیره تامین سبز ) یا GSCM شده است که در بر گیرنده مراحل چرخه عمر محصول از طراحی تا بازیافت است.[20]
-4-3-3معیارهای تامین کننده پایدار
انجمن حرفه ای مدیریت زنجیره تامین ، مدیریت زنجیره تامین را به این صورت تعریف کرده است : مدیریت زنجیره تامین شامل برنامه ریزی و مدیریت کلیه ی فعالیت های منبع یابی و تدارک ، تبدیل کالاها از مرحله ی ماده خام (استخراج) تا تحویل به مصرف کننده نهایی ، فعالیت های لجستیک و تهیه ی فعالیت های هماهنگی و همکاری میان تامین کنندگان ، واسطه ها ، خرده فروش و مشتریان است.[20]
مفهوم کلی که از تعاریف مختلف در زمینه پایداری استنتاج می گردد این است که در مفهوم پایداری ، سازمان مراقب استفاده از تمام منابع خود ( اقتصادی ، اجتماعی و محیطی ) است و همزمان به کاهش اثرات اجتماعی و محیطی کسب و کار و افزایش سود آوری اقتصادی خود می پردازد . پایداری سازمانی در سطح کلان خود از سه جز اصلی محیط طبیعی ، اجتماعی و عملکرد اقتصادی تشکیل شده است . در تعامل عوامل زیست محیطی اجتماعی و عملکرد اقتصادی ، فعالیت هایی وجود دارند که نه تنها باعث ایجاد تاثیرات مثبت در محیط زیست و اجتماع می شود ، بلکه به سود آوری بلند مدت فعالیتهای اقتصادی سازمان نیز کمک می نمایند . در کنار سه بعد اصلی ذکر شده برای پایداری ، عوامل دیگری نیز برای پایداری بر شمرده شده است که در تعاریف مربوط به پایداری به شکل روشن و دقیقی ذکر شده است . مدیریت ریسک ، شفافیت ، استراتژی و فرهنگ از عوامل پشتیبان پایداری به شمار می آیند.[28]
3-4 معرفی روش های ریاضی در انتخاب تامین کننده
وبر و همکارانش رویکردهای، کمّی برای انتخاب تأمینکننده را در 3 طبقه گروه بندی کردند : مدلهای وزنی خطی ، مدلهای برنامهریزی ریاضی ، و رویکردهای آماری/ احتمالی .
الف) مدلهای وزنی خطی
در این مدلها ، یک وزن (که معمولا ذهنی تعیین میگردد) به هر معیار داده میشود که بیشـترین وزن ، نشـاندهنده بـالاترین اهمیت است . رتبه هر معیار در وزن آن ضرب میشود و سپس برای رسیدن به یک شکل واحد برای هر تأمینکننـده ، نتـایج بـا یکـدیگر جمع میشوند . در نتیجه ، تأمینکننده با بالاترین رتبه کلی انتخاب میشـود . ایـن مـدلهـا شـامل روشهـایی همچـون ANP , AHPو multi-attributeutility approach هستند .
ب) مدلهای برنامهریزی ریاضی
مدلهای برنامهریزی ریاضی ، امکان تنظیم مسأله تصمیم را برحسب تابع هدف ریاضی برای تصمیمگیرنـدگان فـراهم میسازد . بر اساس تعداد توابع هدف ، فرایند انتخاب تأمینکننده میتواند به دو گـروه تقسـیم گـردد : -1 مـدل برنامـهریـزی ریاضی یک هدفه -2 مدل برنامهریزی ریاضی چندهدفه .
اکثر محققین از تکنیکهای یک هدفه همچون برنامهریزی عدد صحیح مختلط یا خطی استفاده میکنند کـه در آنهـا یک معیار ـ معمولا هزینه ـ به عنوان تابع هدف در نظر گرفته میشود و سایر معیارها به عنوان محدودیتها محسوب میشـوند
. اغلب مدلهای یک هدفه برای حداقل کردن جمع هزینههای خرید ، هزینههای موجودی و هزینههای سفارش به کار میروند اما در مدلهای چندهدفه ، محققین به دنبال دستیابی همزمان به چند معیار هستند که بـدین ترتیـب ، چنـد تـابع هـدف بـه صورت حداکثر شدن و یا حداقل شدن ارائه میگردند .
ج) مدلهای آماری
این مدلها در شرایط عدم اطمینان تصادفی در گزینش به کار میروند . بیشتر مدلهای آماری موجود ، در هر زمـان ، تنها عدم اطمینان مربوط به یک معیار را در نظر میگیرند و گزینهای برگزیده میشود که بیشترین اثربخشی مـورد انتظـار را دارد. [29]
اگر چه هم فرآیند تحلیل شبکه ای و هم فرآیند تحلیل سلسله مراتبی اولویت ها را با انجام مقایسات زوجی اتخاذ می کنند ، تفاوتهایی میان آنها وجود دارد . اولین تفاوت آن است که فرآیند تحلیل سلسله مراتبی حالت خاصی از فرآیند تحلیل شبکه است ، چرا که فرآیند تحلیل شبکه ای ، وابستگی درون خوشه ای (وابستگی درونی) و میان خوشه ای (وابستگی برونی) را در نظر می گیرد . دومین تفاوت آن است که فرآیند تحلیل شبکه ای ساختاری غیر خطی دارد . به طور کلی مدل فرآیند تحلیل سلسه مراتبی چهارچوب تصمیم گیری است که رابطه ای یک سویه و سلسله مراتبی را میان سطوح تصمیم در نظر می گیرد . در عوض ، فرآیند تحلیل شبکه ای نیازی به این ساختار اکیدا سلسله مراتبی و عمودی ندارد . شکل((2 تفاوت ساختار سلسله مراتبی(خطی) با ساختار شبکه(غیر خطی) را نشان می دهد. [37]
1-3-4 مراحل فرایند FANP
مرحله (1 ساختن مدل و ساختار بندی مسئله
در مرحله اول مسئله را باید به طور شفاف بیان کرده و به یک سیستم منطقی برای ایجاد یک شبکه تجزیه کرد . [31] بنابراین برای اینکه ANP مقایسات را به گونه ای انجام دهد که نتایج مورد نیاز ما به درستی حاصل شود ، کیفیت داده های استفاده شده و ساختار شبکه ای ایجاد شده اهمیت فراوانی دارد . ساختار مذکور را می توان با استفاده از نظر تصمیم گیرندگان و از طریق روش هایی چون طوفان مغزی یا روش های دیگر بدست آورد. [32]
مرحله (2 ماتریس مقایسه ای زوجی و بردار های اولویت
