بخشی از مقاله
چکيده
براي ارزيابي تاثير عناصر اقليمي بر روي شرايط آسايش حرارتي انسان نياز است که از شاخص آسـايش انسـاني استفاده گردد.
در همين زمينه مي توان از شاخص اقليم توريسمي ((TCI)) استفاده کرد.اين شاخص به طور سيستماتيک تـاثير عناصر اقليمي را بر توريسم مشخص مي نمايد. امتياز مهم اين روش نسبت به ديگر روش ها اين اسـت کـه کليـه متغير هاي مهم اقليمي يعني ،دما ،رطوبت ،بارش ،بادوساعات آفتابي در آن استفاده شده است که مجموعه شـرايط حرارتي بدن انسان را در ارتباط با فعاليت هاي توريستي کنترل مي کنند.
منطقه مورد مطالعه استان لرستان با وسعتي حدود ٢٨٥٥٩کيلومتر ميباشد،هدف از تحقيـق پهنـه بنـدي اقلـيم توريسمي ((TCI))استان در مقياس ماهانه براي هر دوره آماري مي باشد،که براي محاسبه ايـن شـاخص از داده هاي ٩ايستگاه هواشناسي استفاده شد.سپس داده هاي ماهانه به دست آمده در فرمول خطـي TCI بـه صـورت نقشه هاي GISبراي هر ماه پهنه بندي شد ودر نهايت طبق رتبه بندي TCI شرايط اقليم توريسمي حاکم بـراي مناطق مورد نظر بدست آمد که طبق نتايج تحقيق مي توان گفت که :ميانگين TCI استان لرسـتان داراي مـوجي بهاره و پائيزه مي باشد،به طوريکه در ماه هاي ارديبهشت و مهر رتبه TCI بالاي٨٠ است ،کـه در ايـن مقـاطع از سال استان لرستان بيشترين پتانسيل و بهترين شرايط اقليم توريسمي را داراست و همچنـين در اواسـط فصـل هاي تابستان و زمستان دو ماه مرداد ودي کمترين نمره TCIقابل مشاهده است ،به طوريکه امتيـاز زيـر ٦٠ ديـده ميشود که حاکي از بدترين شرايط اقليم توريستي استان مي باشد.
کلمات کليدي :اقليم ،توريسم ،شاخص اقليم توريسميTCI،لرستان .
١-مقدمه
توسعه صنعت توريسم به عنوان بخشي از ابعاد توسعه اجتماعي و فرهنگي هر کشور در کنار توجه به درآمـدزايي، اشتغال زايي بسيار حائز اهميت ميباشد اکثر دولتها در تلاش هستند تا بخش مهمي از درآمد سرانه ملي خـويش را از اين صنعت تامين کنند چرا که درآمد زايي اين صنعت نسبت به هزينه هاي ناچيز آن بسيار بالاست . تـاثيرات شگرف توريسم در کاهش نرخ بيکاري ،افزايش سطح درآمد، و رونق بازار صنايع دستي قابل ملاحظه است .توريسم بخش عمده اقتصاد جهاني را تشکيل مي دهد و يکي از بزرگترين صنايع جهـان مـي باشـد World Tourism .(١٩٩٩,Organization) و پيش بيني مي شود که تا سال ٢٠٢٠، توريسم بين المللي به تعداد 6/1 ميليـارد نفـر برسد و گردش مالي ناشي از آن بيش از ٢ تريلون دلار در سراسر دنيا باشد.يکي از اطلاعات مورد نيـاز توريسـتها براي سفر شرايط اقليمي مقصد مي باشد و اکثر توريستهاي براي انتخاب مقصد توريسـتي، ملاحظـات اقليمـي را مورد توجه قرار مي دهند. براي ارزيابي اثر عناصر اقليمي بر روي شرايط آسايش حرارتي انسان نياز اسـت کـه از شاخص هاي آسايش انساني استفاده کرد. بدن انسان به طور متوسط در دمـاي ٣٧ درجـه سـانتيگراد بيشـترين کارايي را دارد و تاثير کلي اقليم بر آسايش فيزيولوژيکي و جسماني انسان بر کسي پوشيده نيست . عکس العمـل انسان نسبت به گرماي محيط تنها به دماي هوا بستگي ندارد. بدون ترديد ثابت شده است که دماي هوا، رطوبـت ، تابش و جريان هوا با هم شرايط حرارتي را به وجود مي آورند و در رابطه با عکس العمل انسان نسـبت بـه شـرايط حرارتي محيط بايد تمام اين عوامل را يکجا مورد توجه قرار داد. شاخص هاي آسايش ، دياگرامها و جداولي هستند که تاثير جمعي همزمان کليه عوامل موثر بر احساس آسايش را يکجا نشان مي دهند(احمدآبادي،١٣٨٦).
براي ارزيابي تأثير عناصر اقليمي بر روي شرايط آسايش حرارتي انسان نياز است که از شاخص هاي آسايش انساني استفاده شود. براي شناخت محدوده اقليم آسايش (اقليم مطلوب و بهينه ) نميتوان بـه صـرف توصـيف عناصـر اقليمي منطقه اعم از دما، رطوبت ، باد و تابش اکتفا کرد. بلکه بايد به شکل کمي در غالـب يـک شـاخص کلـي و ترکيب تمامي اين عناصر اقليمي، نوع اقليم را از نظر آسايش يا عدم آسايش حرارتي و اقليمي مشخص نمـود. بـا پاره اي تغييرات و اصلاحات در روشهاي برآورد آسايش دمايي(گرمايي)( بخصوص از شـاخص هـايي کـه از تعـادل حرارتي بدن انسان استفاده کرده اند) و بيوکليماي انساني مي توان از آنها در ارزيـابي اقلـيم شناسـي توريسـتي استفاده کرد .(٢٠٠١ ,Matzarakis ) . شاخص CIT و PET توسط ماتزار کيس يوناني به ترتيب بـه عنـوان دماي معادل فيزيولوژيکي براي تعيين شرايط آسايش بدني و شاخص اقليمي براي توريسم ابداع شد .
TCI شاخص ديگري است که اولين بار ميسزکوفسکي (١٩٨٥)آن را معرفي نمود. مفهوم شاخص اقليمي توريسم از بعد بيو کليماتيک واثر زيست اقليمي بر گردشگري مطرح مي شود که داراي مولفه هاي دما ي هوا،تعداد ساعات آفتابي،بارندگي،سرعت باد ،درصد رطوبت نسبي مي باشد. اين شاخص ترکيبي از ٧پـارامتر بـوده کـه در معادلـه پيشنهادي توسط ميسزکوفسکي ٣ مورد از آنها بصورت مستقل و٢تاي ديگر بصورت ترکيبي بيوکليماتيکي مطرح گرديده اند. با توجه به حدود اين شاخص براي مقادير محاسبه شده (با توجه به آمار موجود براي منطقه )،وضـعيت آب وهواي منطقه در ارتباط با تقاضاي گردشگري ورضايت گردشگران از وضعيت آب وهوايي مشخص مي گردد.
چنين به نظر مي رسد که استان لرستان درجهت جذب وتوسعه صنعت توريسم نياز به ارزيابي اقلـيم بـه عنـوان يکي از اصلي ترين منابع توريسمي دارد به همين جهت از شاخص اقليم توريسمي (TCI) استفاده شد، تـا نقـاط قوت وپتانسيل هاي آن مشخص شود واز آنجايي که نتايج به دست آمده از شاخص فوق در اين تحقيق با استفاده ازGIS پهنه بندي مي شود مي تواند براي ارائه هر چه بهتر نتايج مورد استفاده قرار گيرد .
٢-اهداف تحقيق
امروزه توريسم بزرگترين صنعت جهان است ونقش اساسي در توسعه کشورها بازي مي کند . هوا واقليم مهمتـرين فا کتور در صنعت توريسم محسوب مي گردد. اقليم در برنامه ريزي هاي توريسمي خصوصـا سـرمايه گـذاريها در منطقه نقش بسزايي دارد. شاخص اقليم توريسمي (TCI) شاخصي است که به طور سيسـتماتيک تـأثير عناصـر اقليمي را بر توريسم مشخص مي نمايد و مي توان شرايط اقليم توريسمي مناطق را بـا آن تبيـين کـرد. هـدف از استفاده اين شاخص در نگارش مقاله ،در درجه اول پهنه بندي اقليم توريسمي استان لرستان بـا توجـه بـه رتبـه اقليمي TCI ،سپس مشخص نمودن شرايط مناسب اقليم توريسم طي ماه ها و فصول مختلف سال مي باشند.
٣-طرح مسئله
اقليم روي انسان تاثير بسزايي دارد، به طور کلي احساس راحتي، آسايش و سلامتي انسان به شرايط اقليمي بستگي دارد. اقليم از ديدگاه برنامه ريزي جهانگردي بسيار اهميت دارد و جهانگردان و توريست ها معمولا در جستجوي اقليم مطلوب يا اقليم آسايش هستند که در آن فرد هيچ گونه احساس نارضايتي و عدم آسايش حرارتي و اقليمي ندارد و اين عامل مهمي در تصميم گيري براي مقصد گردشگري مي باشد. استان لرستان به واسطه ي وضعيت خاص جغرافيايي وتنوع آب وهوايي در تمام فصول سـال مـي توانـد پـذيراي گردشگران بي شماري از سراسر کشور با مقاصد مختلف و زمينه هـاي متعـدد گردشـگري باشـد. وجـود چشـم اندازهاي بي نظير واستثنايي همانند: آثاروبناهاي باستاني وتاريخي باارزش جهـاني، آبشـارهاي متعـدد، درياچـه وتالاب ها، سراب ها وچشمه سارهاي فراوان ، جنگل هاي انبوه وار تفاعات زيبا وبرف گبـر ونيـز فرهنـگ ، رسـوم ومراسم ،آيين مختلف ومتنوع تنها قسمتي از قابليت هاي توريستي استان لرستان اسـت کـه درصـورت فـراهم نمودن زمينه ها وايجاد زير ساختهاي لازم گردشگري مي تواند موجبات گسيل خيل عظيمي از گردشگران داخلي وحتي خارجي را فراهم آورد. براي پي بردن به وضعيت توريسم مي بايست شاخص هاي زيـادي را مـورد بررسـي وارزيابي قرار داد. در اين پژوهش با استفاده از روش TCI شاخص اقليم - توريسم به عنوان يکي از شاخص هـاي موثر در توسعه صنعت گردشگري استان لرستان مورد ارزيابي و بررسي قرار مي گيرد. تا با استفاده از اين شاخص نقاط قوت وپتانسيل هاي توريستي استان به لحاظ شاخص هاي اقليمي آن مشخص شود.چنين به نظر مي رسد که استان لرستان درجهت جذب وتوسعه صنعت توريسم نياز به ارزيابي اقليم به عنوان يکـي از اصـلي تـرين منـابع توريسمي دارد به همين جهت از شاخص اقليم توريسميTCI استفاده شد، تـا نقـاط قـوت وپتانسـيل هـاي آن مشخص شود ،در اينجاست که اين سؤالات پيش مي آيد که آيا با افزايش عرض جغرافيايي وارتفـاع رتبـه بنـدي اقليميTCIدر منطقه کاهش مي يابد؟در دو مقطع بهار وپائيزاز نظر رتبه بنـدي اقليمـي TCI منـاطق مرکـزي و غربي استان لرستان شرايط مناسبي را براي توريسم دارد؟که دراين تحقيق به آنها پاسخ داده شده است .
٤-معرفي محدوده مورد مطالعه
استان لرستان سرزميني زيبا با آب و هواي دلپذير و محصوردرکوههاي مرتفع و صعب العبور است که بين ٤٦درجه و٥١دقيقه تا ٥٠ درجه و٢٢ دقيقه عرض شمالي درسلسله جبال زاگرس مياني واقع شده است . اين استان از شمال به استانهاي مرکزي و همدان ,از شرق به استان اصفهان ,از جنوب شرقي به چهار محال وبختياري ,از جنوب به استان خوزستان و از غرب به استان کرمانشاه و ايلام محدود است .استان لرستان به لحاظ دارا بودن جاذبه هاي مختلف گردشگري از مناطق پربار کشور مي باشد. تاريخ کهن اين سرزمين و يادمانهاي بجاي مانده از آن مانند قلعه ها، پل ها، سنگ نوشته ها، غارهاي مسکوني پيش از تاريخ ، غارهاي منقوش و . . . همگي جزء بهترين جاذبه هاي توريستي به شمار مي روند. استان لرستان داراي آب و هواي متنوع است . در زمستان ، هنگامي که در شمال لرستان برف و کولاک و سرماي شديد جريان دارد، قسمتهاي جنوبي آن از هواي مطبوع و باراني برخوردار است .
بررسيهاي اقليمي نشان ميدهند، خرم آباد داراي زمستاني معتدل و تابستاني گرم است و بروجرد زمستاني سرد و تابستاني معتدل دارد. اليگودرز نيز زمستاني بسيار سرد و تابستاني معتدل دارد.
٥- روش تحقيق
نوع تحقيق کاربردي- توسعه اي و روش بررسي آن تحليلي- کمـي اسـت ، محـدوده جغرافيـايي مـورد بررسـي ايستگاههاي سينوپتيک استان لرستان مي باشد، در اين پژوهش داده هـاي اقليمـي ايسـتگاههاي سـينوپتيک استان ( اليگودرز،بروجرد و خرم آباد و...) استخراج شده و بر اساس شاخص اقليم توريسم (TCI) شـرايط اقلـيم توريسمي استان لرستان مورد ارزيابي قرار گرفت . اين مطالعه سعي کرده جاذبه هاي نهفته در اقلـيم لرسـتان را از نقطه نظر توريستي آشکار نمايد و شرايط اقليم آسايش در تمامي ماه هاي سال براي استان لرستان مورد ارزيـابي واقع شده است که ميتواند به عنوان راهنماي کاملا کاربردي از شرايط اقليمي در طول سال براي مسافرت به نقاط مختلف گردشگري استان لرستان استفاده شود.
موقعيت ايستگاه هاي هواشناسي سينوپتيک استان لرستان
٦-شرح مدل
روشي ديگر براي محاسبه اقليم توريسم ، روشي است که توسط ميسز کوفسکي ابداع شده ، ايـن شـاخص ، ارزش کمي اقليم جهاني را براي اهداف توريسم بين المللي نشان مي دهد . شاخص اقاليم توريسمي براي انـدازه گيـري ترکيب رفاه اقليمي توريستها است .هرچند اقليم فقط يکي از متغير هايي است که باعـث جـا بجـايي توريسـتها ميشود ،.بسياري از توريستها با ملاحظات اقليمي وبخاطر آن انگيزه مسافرت را به دست مي آورند.حتي کسـانيکه بطور مشخصي (غير اقليمي)به مسافرت ميروند(مثل توريستم فرهنگي يا آموزشي) به انتخاب زمانهايي از سال که رفاه اقليمي دربهترين شرايط است علاقه نشان ميدهنـد.يک TCI مـي توانـداين اطلاعـات را بـه ويـژه بـراي توريستهاي بين المللي که ممکن است چيزي درباره شرايط اقليمي که با آن در بخشهاي مختلف جهـان در زمـان هاي مختلفي از سال مواجه شوند ندانند,تهيه مي کند.اگر توريستها بخواهند از يک منطقه خاص بازديد کنند،مي توانند زماني از سال را که شرايط اقليمي در حد بهينه است انتخاب کنند.در ساختار چنين فرمولي دو شرط بايـد وجود داشته باشد:اول ،متغيرهاي مناسب تعيين شود.روشي که به يک ارزيابي عناصر اقليمي در مفاهيم توريستي احتياج دارد. دما،رطوبت ,بارش ،ساعات آفتابي وباد عناصر اساسي هستند که بايد براي اين منظور تهيـه شـوند.اما مهمتر از آن اين است که هر عنصر منفردي،پارامتر پيچيده اي به نام آسايش حرارتي اسـت .اين امـر يـک تـاثير قطعي بر جريانهاي توريست ملي وبين المللي دارد و دوره فصلي توريستي را به ويژه در عـرض هـاي ميانـه وبـالا کنترل مي کند. دوم ،سيستم طبقه بندي استانداردي بايد تهيه شود تا يک انـدازه گيـري اساسـي بـراي راحتـي آماري،يک ارزش (٥ )در شرايط ايده آل در هر موردي در نظر گرفته شده است که تا(٠) نزول ميکند(وبعضي اوقات پايينتر)متغير هاي انتخاب شده در اهميتشان براي توريست با هم متفاوتند و بنابر اين وزن دهي خواهند شد.و اما روش محاسبه TCI به اين صورت است که :
TCI=2(4CID+CIA+2P+ 2S+W)
CID شاخص آسايش روزانه ترکيب شده از Tحداکثر روزانه ،DBT و RH حداقل رطوبت نسبي روزانه . شـاخص آسايش شبانه روزيCID ترکيب شده از Tميانگين روزانه ،DBT وRH ميانگين روزانه رطوبت نسبي
R بارش به ميلي متر، S ساعات آفتابي روزانه و W سرعت باد به متر بر ثانيه يا کيلومتر در ساعت همه متغيرهـا ميانگينها يا نرمالهاي ماهانه هستند که شامل :
١- حداکثر دماي روزانه
٢- ميانگين دماي روزانه
٣- حداقل رطوبت نسبي روزانه (درصد)
٤- رطوبت نسبي روزانه (درصد)
٥- بارش (mm)
٦- طول زمان آفتابي(ساعت )
٧- سرعت باد(m/s يا km/h )
