بخشی از مقاله
چکیده:
گردشگری عنصری است وابسته به آب و هوا و اقلیم می باشد به نحوی که آب و هوای مناسب و شناخت کافی از شرایط اقلیمی در مقصد یکی از مهم ترین عناصر در بحث گردشگری است و میتواند به عنوان یک عامل جاذب یا دافع برای گردشگران باشد. آب و هوا یکی از عوامل تأثیر گذار بر آسایش انسانی و بطور کلی بر گردشگری است. بطوری که امروزه مطالعه این تأثیرات شاخه ای جدیدی از علم، تحت عنوان زیست اقلیم شناسی انسانی یا زیست هواشناسی انسانی را به وجود آورده است که تأثیرات جوی و اقلیمی روی زندگی انسانها، گیاهان و حیوانات را مطالعه می کند. در این پژوهش جهت ارزیابی اقلیم آسایش از میان شاخص های متعدد، شاخص بیوکلیماتیک انتخاب گردید. مطالعه حاضر به بررسی و ارزیابی اقلیم آسایش 17 ایستگاه شمال شرق ایران برای دوره آماری 1991 تا 2005 می پردازد. داده های مورد نیاز در این مطالعه - میانگین حداکثر دما؛ میانگین دما؛ میانگین حداقل رطوبت نسبی؛ میانگین رطوبت نسبی؛ مجموع بارش ماهانه؛ میانگین ساعات آفتابی؛ میانگین سرعت باد - از داده های موجود در سایت سازمان هواشناسی کشور - - WWW.irimo.net اخذ گردید. در مرحله بعدی با انجام عملیات آماری لازم ضریب نهایی TCI محاسبه گردید. و در نهایت با وارد نمودن داده های موجود در محیط GIS پهنه بندی از اقلیم آسایش شمال شرق ایران ترسیم گردید.
کلیدواژه: تبین فضایی، اقلیم آسایش، شمال شرق ایران، شاخص بیوکلیماتیک - TCI -
مقدمه:
اگرچه آب و هوا یکی از متغیرهایی است که می تواند در گردشگری و مسافرت مؤثر باشد اما بیشتر گردشگران شرایط آب و هوایی را برای مسافرت مد نظر قرار می دهند. گردشگری عنصری است وابسته به آب و هوا و اقلیم می باشد به نحوی که آب و هوای مناسب و شناخت کافی از شرایط اقلیمی در مقصد یکی از مهم ترین عناصر در بحث گردشگری است و میتواند به عنوان یک عامل جاذب یا دافع برای گردشگران باشد. آب و هوا یکی از عوامل تأثیر گذار بر آسایش انسانی و بطور کلی بر گردشگری است. بطوری که امروزه مطالعه این تأثیرات شاخه ای جدیدی از علم، تحت عنوان زیست اقلیم شناسی انسانی یا زیست هواشناسی انسانی را به وجود آورده است که تأثیرات جوی و اقلیمی روی زندگی انسانها، گیاهان و حیوانات را مطالعه می کند - محمدی،. - 1387 زیرا یکی از اطلاعات مورد نیاز توریست ها برای سفر شرایط اقلیمی مقصد است و اکثر توریست ها برای انتخاب مقصد توریستی، ملاحضات اقلیمی را مورد توجه قرار می دهند. برای ارزیابی تأثیر اقلیمی بر روی شرایط آسایش حرارتی انسان، نیاز است که از شاخص های آسایش انسانی استفاده گردد - فرج زاده و احمدآبادی،. - 1388 اقلیم از دیدگاه برنامه ریزی گردشگری بسیار اهمیت دارد و گردشگران معمولاً در جستجوی اقلیم مطلوب یا اقلیم آسایشی هستند که در آن فرد هیچگونه احساس نارضایتی و عدم آسایش حرارتی و اقلیمی ندارد . - Matzarakis,2001 -
شاخص اقلیم آسایش می تواند بهترین اطلاعات لازم را در اختیار گردشگران قرار دهد. آب و هوا و توریسم بعنوان اجزای اصلی یک سیستم به طرق مختلف بر یکدیگر اثر گذاشته و در تعامل با یکدیگر بحث جدیدی بعنوان اقلیم شناسی توریسم را مطرح ساخته است - Lecha and . - shachleford, 1997 مطالعات فراوانی پیرامون اقلیم آسایش با استفاده از روش TCI انجام شده است که در اینجا به بیان تعداد مختصری از آنها می پردازیم. ترجونگ - 1968 - 1 تقسیم بندی بیوکلیمایی را مطرح کرد و طی آزمایش های متعدد که روی انسان ها انجام داد و حاصل آن را به صورت نمودار ارائه کرد. میچوفسکی در سال 1985 برای اولین بار با ارائه روش های TCI و به کمک پارامترهای اقلیمی، شرایط آسایش توریسم 453 ایستگاه هواشناسی را محاسبه نموده و نتایج آن را در 12 ماه سال برای کل جهان تعمیم داده است. اسکات و همکاران - 2004 - 2، اثرات تغییر اقلیم قرن جاری بر توریسم در تعدادی از مقاصد گردشگری آمریکای شمالی شامل کانادا و ایلات متحده، بر اساس شاخص TCI مورد مطالعه قرار دادند. محققان نتیجه گرفته اند که تغییرات اقلیمی مشخص شده بر اساس شاخص مورد استفاده نشانگر پیدایش برخی فرصت های مناسب گردشگری برای عرض های بالاتر در این منطقه است.
هین و همکاران - 2009 - 3، از شاخص TCI برای بررسی تغییرات اقلیم کشور اسپانیا، استفاده کردند. آنها معتقد هستند ترکیب این شاخص با مدل گردش عمومی هوا و سناریوهای تغییر اقلیمی می تواند نتایج بهتری ارائه نماید. همچنین آنها در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که فصل تابستان بهترین وضعیت آسایش توریسم را در این کشور دارا است. در سالهای اخیر این روش جهت تعیین شاخص اقلیم گردشگری در مناطقی چون آمریکای شمالی - اسکات و مک بویل4، - 2001 سواحل شمالی اروپا - مورگانو و همکاران، - 2000 استفاده شده و مورد تأکید محققانی همچون ماتزاراکیس - 2001 - 5، و فریتاس - 2008 - 6 قرار گرفته است. همچنین مطالعاتی نیز در ایران با استفاده از روش TCI جهت مطالعه اقلیم آسایش صورت گرفته است که به چند نمونه از آنها اشاره می کنیم. ضیایی و بختیاری - - 1387 به بررسی شاخص اقلیم گردشگری در جزیره کیش پرداختند و به این نتیجه رسیدند ماه مارس بهترین وضعیت اقلیمی برای گردشگران را دارد. بساط زاده - 1387 - در بررسی زیست اقلیم استان چهارمحال بختیاری به این نتیجه رسید که اکثر ایستگاه های استان در ماه های اردبیهشت، شهریور و مهر در محدوده آسایش اقلیمی است. فرج زاده و احمدآبادی - 1389 - در تحقیقی با استفاده از شاخص اقلیم گردشگری - - TCI به ارزیابی اقلیم گردشگری ایران پرداختند، در این تحقیق آمار 15 ساله 144 ایستگاه سینوپتیک کشور - 1990- 2004 - محاسبه شد. بر اساس خوشه بندی به دست آمده برای این شاخص، 6 منطقه گردشگری برای ایران قابل تشخیص بود. حسنوند و همکاران - 1390 - در تحقیقی با استفاده از TCI و داده های 9 ایستگاه سینوپتیکی استان لرستان، به این نتیجه رسیدند که شاخص مذکور برای استان لرستان در تمام سال دارای تنوع زیادی است به گونه ای که بهترین ماهها از نظر اقلیم آسایش ماه آوریل با سه درجه ایده آل، عالی و بسیار خوب، ماه می و اکتبر با دو درجه عالی و خیلی خوب می باشند. در تحقیقات دیگری افرادی همچون ذوالفقاری، - 1386 - ؛ شایان و همکاران، - - 1388 ؛ ساری صراف و همکاران، - 1389 - ؛ اسماعیلی و همکاران، - 1389 - و فرج زاده و ماتزارکیس، - 2009 - به نحوی موضوع ارتباط اقلیم و گردشگری را مورد بررسی قرار داده اند.
مواد و روش کار
منطقه مورد مطالعه
خراسان بزرگ با مساحتی برابر 295524 کیلومترمربع یک پنجم وسعت کشور ایران را در بر می گیرد. خراسان بزرگ بین عرض جغرافیایی 32 درجه و 52 دقیقه شمالی تا 37 درجه و 28 دقیقه و طول جغرافیایی از 57 درجه و 19 دقیقه شرقی تا 61 درجه و 10 دقیقه قرار گرفته است. خراسان بزرگ با مصوبه ی دولت در سال 1383 به سه استان تقسیم گردید.
