بخشی از مقاله
چکیده
زنان به عنوان بخش قابل توجهی از جمعیت انسانی تشکیل دهنده پیکره جامعه به انحاي گوناگون، خواهند توانست در پیشرفت جامعه نقش خود را ایفا نمایند. از آنجا که جمهوري اسلامی ایران، مفهوم توسعه و پیشرفت را در حوزه زنان، نه بر پایه موازین غربی بلکه بر ایدئولوژي اسلامی استوار ساخته است لازم است راهیرهایی در این مسیر تبیین و تدوین گردد. از این رو در این مقاله کوشش شده است تا با بهرهگیري از روش توصیفی تحلیلی توسعه از منظر اسلامی مورد واکاوي قرار گیرد تا از این طریق نقش زنان در مسیر توسعه جامعه تبیین گردد.
واژگان کلیدي: نقش زنان، اسلام، توسعه، قرآن، پیشرفت جامعه
مقدمه
در چند سال اخیر در کشورها مباحث توسعه جزو عمومی ترین مباحث علوم اجتماعی بودهاند. موضوع توسعه نیز بحث میان رشته اي، شاخههاي مختلف علوم اجتماعی بوده است.در سطح منطقهاي و جهانی، مباحث مربوط به توسعه پایدار، عمده وقت و نیروي بسیاري از نخبگان ابزاري و نخبگان فکري را در بر گرفته است. در کشور ما، مسایل توسعه و توسعه یافتگی در مراحل بنیادي نظري می باشند. عدم وجود اجماع نظر پیرامون مبانی و جهتگیري توسعه یافتگی، مهمترین مانع علمی در مسیر توسعه پایدار جامعه میباشد.2از اینرو، امروزه توسعه علمی، صنعتی و اقتصادي به عنوان یکی از اساسیترین اهداف دولتها و ملتها محسوب می شود، در عصري که در آن زندگی می کنیم اعتبار یک ملت بر مبناي اطلاعات علمی، آگاهیها و ارتقاي فرهنگ آن جامعه می باشد. لذا تربیت نیروي انسانی ماهر و متخصص و استفاده از آنها در بخشهاي اقتصادي و صنعتی از ضروریاتدستیابی به اهداف توسعه میباشد.
کنفسیوس می گوید: »اگر برنامه یکساله دارید برنج بکارید. اگر برنامه ده ساله دارید درخت بکارید و اگر براي صد سال آینده خود برنامهریزي می کنید انسان تربیت کنید.3«بنابراین، توسعه و توسعه یافتگی از جمله مباحثی است که همواره ذهن سیاستگذاران و برنامهریزان را به خود مشغول کرده است. کشورهاي مختلف و حتی مناطق تشکیل دهنده آنها خواهان دستیابی به سطحی از توسعه معتدل و پایدار هستند که بتوانند به بهبود زندگی تمامی مردمان بینجامد. اما این که توسعه چیست و انتظار مردم و جامعه از این فرآیند چیست، اصلیترین سوالی است که شاید پاسخ واحدي به آن داده نشده است.تعاریف مختلف و متعددي از توسعه ارائه شده است که به رغم متفاوت بودن آنها، همگی بر گستردگی و چندبعدي بودن توسعه اتفاق نظر داشته و غایت آن را بهبود شرایط زندگی و یا به عبارتی زندگی بهتر و برتر براي تمامی نسلها می دانند.4 این نوشتار بر آن است تا به واکاوي مفهوم توسعه از دیدگاه اسلامی پرداخته و سپس به نقش زن در توسعه جامعه اسلامی اشاره نماید.
بررسی مفهومی توسعه در اسلام
در ابتداي سخن باید مطرح نمود که در زبان سنّتی اسلامی واژهاي که مترادف با واژه»توسعه« باشد وجود ندارد، همچنانکه معناي جدید این اصطلاح فقط در قرون 18 و 19
میلادي در زبانهاي غربی پیدا شد. کاربرد فی نفسه این واژه یا تعریف مجدد واژگان در زبانهاي اسلامی که رساننده مفهوم آن باشد نشان دهنده این امر است که اندیشه توسعه نخست به وسیله متفکّران غربی به صورت مفهوم در آمد.5از لحاظ لغوي، توسعه معادل لغت انگلیسی صغکعژپئکهکخ بوده و لفظ »توسعه« در ادبیات عرب بر وزن تفعله - مصدر باب تفعیل است - مانند: تغذیه و تزکیه که معنی فعل متعدي در آن ملحوظ است. ماضی آن وسع و مضاري آن یوسع و مصدر آن توسعه است به معنی »وسعت بخشیدن« است.6
اگر بخواهیم در منابع دینی معادل معناي توسعه را استخراج نماییم، میتوانیم از مفاهیمی همچون عمران، احیاء زمین، تعلیم و تربیت نیروي انسانی، سرمایهگذاري، کشاورزي، صنعت، تجارت و... به عنوان عوامل لازم براي توسعه و از مفاهیمی همچون رفاه،گشایش در معیشت زندگی، افزرونی درآمدها، توزیع عادلانه ثروت، ... به عنوان آثار توسعه استفاده کنیم. واژه عمران به معناي آبادي است.در قرآن به صراحت بیان شده است که حضرت صالح به قوم ثمود گفت: »هو أَنشأَکُم مَن الاَرضِو استَعمرَکمفیها» 7«او است که شما را از زمین - از مواد زمینی - ایجاد کرد و با تربیت تدریجی و هدایت فطرى به کمالتان رسانید، تا با تصرف در زمین آن را قابل بهره بردارى کنید8«
شیخ طوسی در تفسیر تبیان در راستاي آیه مذکور 61 - سوره هود - آورده است: »قوله: »و استَعمرَکمفیها« اي جعلکم قادرین علی عمارة الارض و مکنّکم من عمارتهاو الحاجه الی سکناها« خدا فرموده است: »شما را به آبادانی در آن گماشت« یعنی بر آبادانی زمین توانا کرد و نسبت به آبادانی آن شمارا متمکن و نیرومند ساخت و نیازمند سکونت در زمین قرار داد.9« بنابراین، اسلام بر آباد کردن زمینها و شهرها و تعطیل نگذاردن اراضی تأکید فراوان دارد که از عوامل مهم رشد تولید میشود.10در این جا لازم است جهت روشن شدن اهمیت هر چه بیشتر مطلب به نمونههایی از سرچشمه هاي توسعه اشاره نماییم؛ حضرت آدم - ع - اولین شخصی بود که به تعلیم خداوند، به کشاورزي و کشت گندم دست زد و هابیل فرزند صالح او این کار را توسعه داد. سایر انبیا
