بخشی از مقاله
چکیده
توسعه و توسعه اسلامی چیست؟ چه ضرورت، اهمیت، هدف، کارکرد و جایگاهی در جامعه اسلامی دارد؟ در این نوشتار تلاش شده است تا به این پرسشهای بنیادین در مورد نقش زنان در روند توسعه جامعه پاسخ داده شود. بحث نقش زنان در روند پیشرفت جامعه، یکی از مباحث تخصصی و جزیی میباشد که پرداختن به آن نیاز مبرم جامعه میباشد. همچنین، اصطلاح »توسعه« و »پیشرفت« اصطلاح جدیدی نیست، با اینحال ابتدا باید به این پرداخت که در قرائت اسلامی این اصطلاح چگونه معنا مییابد.
از آنجا که آبشخور تمامی رویکردهای اسلامی، دین مبین اسلام و قرآن کریم می باشد لذا با بهرهگیری از دستورات قرآنی و نیز نظرات حضرت امام خمینی - ره - و مقام معظم رهبری جهت راهگشایی هر چه بهتر در این زمینه بهره گرفته شد. بنابراین با بهرهگیری از دو پدیده وحیانی و عقلانی تلاش گردید که مقوله مشارکت زنان در روند پیشرفت تبیین گردد. پدیده وحیانی خود را در قالب آیات قرآن به صورت پیام و دستورات الهی نشان می-دهد و پدیده عقلانی در قالب برنامهریزی و محاسبه برای آینده نشان میدهد.لذا نخستین و مهمترین نکته تشخیص مسأله پیشرفت است و در گام بعدی اینکه زنان چگونه میتوانند در این مسیر، ایفای نقش نمایند.
مقدمه و بیان مسأله
اصطلاح توسعه به معنای جدید آن پس از جنگ جهانی دوم فراگیر شد و نزدیک به سه دهه است که به مطالعات سیاسی جهان سوم راه یافته است. اگر چه خاستگاه مباحث و تئورهای توسعه، غرب است و برخی از صاحبنظران غربی بر توسعه سیاسی به سبک غرب تأکید دارند اما این واژه صرفاً بر تئوریها و نظریات غربی توسعه دلالت ندارد و عمدتاً بر تحولات سیاسی، اجتماعی دلالت میکند. و این گونه تحولات در همه ادوار تاریخی و در تمام نقاط جهان مورد عنایت اندیشمندان و حاکمان جوامع بوده اند.
در پژوهش پیشرو تلاش گردیده است تا آن معنا و مفهومی از توسعه در نظر گرفته شود که اصول دیدگاه اسلامی از جمله هدفداری آفرینش زندگی و وسیله بودن اقتصاد و نه هدف بودن آن را برآورده سازد. پر واضح است، کشورهایی که خواهان توسعه واقعی هستند باید بیشترین و اصولیترین تکیهگاهشان، نیروی انسانی باشد که با برنامهریزی صحیح آموزشی، فرهنگی، علمی و تخصصی از این سرمایه عظیم بهره گیرند. هنگامی که از نیروی انسانی صحبت میشود، باید توجه داشت که نیمی از نیروی انسانی زنان هستند و در جهت توسعه و تحقق آن، بایدبه طور صحیح و اصولی و با نگرش درست به جایگاه زنان نگریست و با ایجاد بسترهای حقیقی و متوازن با قرار گرفتن هر یک از نیروهای انسانی در جایگاه واقعی خود، زمینه را برای تحقق آن فراهم نمود.
از آنجا که طبق فرمایشات مقاممعظمرهبری...»مسأله زن مسأله مهمی است، ما اگر در مسأله زن در کشور خودمان خوب کار کنیم این خدمت به جامعه زنان در همه دنیاست. خدمت حقیقی به مجموعه زنان در همه عالم...« به-همین دلیل، ضرورت انجام پژوهشی که به شکلی اسلامی ایرانی به بررسی نقش زنان در فرآیند توسعه جمهوری اسلامی ایران بپردازد، لازم و ضروری به نظر میرسد. در واقع از آنجا که انقلاب اسلامی ایران بر مبنای جهان بینی اسلامی شکل گرفته است و در خودآگاهی و رشد زنان ایرانی و روگردانی آنان از جاهلیت غرب، نقش بسزایی داشته است.
با این وجود مسایل زنان و بویژه نقش و مشارکت زنان در توسعه ایران خصوصاً از منظر نظری و عملی بسیار کم مورد کاوش و بررسی قرار گرفته است. به همین دلیل، یافتن کتابها و مقالاتی که مستقیماً به این امر اشاره نموده باشند و با رویکرد مقایسهای و انتقادی به تحلیل فرآیند توسعه پرداخته باشند، بسیار دشوار و گاه ناممکن است. بر این اساس، سؤال اصلی پژوهش پیشرو عبارت است از اینکه»تعامل زنان در فرایند توسعه اسلامی چگونه قابل تحلیل و ارزیابی میباشد؟«و مفروض پژوهش این است:»دین مبین اسلام بر نقش زنان در فرایند توسعه جامعه تأکید دارد.»و در راستای اثبات فرضیه پژوهش از دیدگاههای اسلامی بزرگان و کلام الهی بهره گرفته شده است.
مبانی نظری
در ابتدای سخن باید مطرح نمود که در زبان سنّتی اسلامی واژهای که مترادف با واژه »توسعه« باشد وجود ندارد، همچنانکه معنای جدید این اصطلاح فقط در قرون 18 و 19 میلادی در زبانهای غربی پیدا شد. کاربرد فینفسه این واژه، نشاندهنده این امر است که اندیشه توسعه نخست به وسیله متفکّران غربی به صورت مفهوم در آمد. - چیتیک - از لحاظ لغوی، توسعه معادل لغت انگلیسی Development بوده و »توسعه« در ادبیات عرب بر وزن تفعله - مصدر باب تفعیل است مانند: تغذیه و تزکیه که معنی فعل متعدی در آن ملحوظ است. ماضی آن وسع و مضاری آن یوسع و مصدر آن توسعه است به معنی »وسعت بخشیدن« است.
- صدیق اورعی - اگر بخواهیم در منابع دینی معادل معنای توسعه را استخراج نماییم، میتوانیم از مفاهیمی همچون عمران، احیاء زمین، تعلیم و تربیت نیروی انسانی، سرمایهگذاری، کشاورزی، صنعت، تجارت و...به عنوان عوامل لازم برای توسعه و از مفاهیمی همچون رفاه،گشایش در معیشت زندگی، افزرونی درآمدها، توزیع عادلانه ثروت،...به عنوان آثار توسعه استفاده کنیم. شیخ طوسی در تفسیر تبیان در خصوص آیه 61 سوره هود آورده است :وَاستَعْمَرَکمْ»قوله:» فِیهَا« ای جعلکم قادرین علی عماره الارض و مکنّکم من عمارتها و الحاجه الی سکناها« خدا فرموده است:»شما را به آبادانی در آن گماشت« یعنی بر آبادانی زمین توانا کرد و نسبت به آبادانی آن شمارا متمکن و نیرومند ساخت و نیازمند سکونت در زمین قرار داد. - «طوسی، ج6، - 16
