بخشی از مقاله
چکیده
با وجود پیشرفت و کارآمدي تکنولوژي و تغییرات بی شماري که در زندگی بشر به وجود آمده و با صحه گذاشتن بر ساده تر شدن شرایط زندگی انسان، باید پذیرفت که زندگی در دنیاي امروزي پیچیدگی هاي خاص خود را دارد و سازگار شدن با بعضی از این تغییرات براي بسیاري، از جمله دولت ها راحت نیست. در عصر حاضر با تغییري به نام جهانی شدن مواجهیم که همه شرایط آشناي گذشته را تغییر داده و پشت سر می گذارد و انسان را با پیامدهاي خود درگیر می کند. بشر براي سازگاري با محیط پیرامون خود مجبور به پذیرفتن این تغییرات ناخواسته است. بعضی از این تغییرات عمده چندان خوشایند نیستند مانند تغییرات آب و هوایی و آلودگی زیست محیطی که از بدو دخالت انسان در طبیعت به وجود آمد اما جهانی شدن نکات مثبت زیادي نیز دارد که از جمله آنها میتوان به از بین رفتن خط کشی هاي جغرافیایی با اختراع رایانه و اینترنت اشاره کرد.
جهانی شدن در حوزه هاي مختلف اجتماعی، اقتصادي، سیاسی، فرهنگی و حتی جغرافیایی تاثیر خود را نشان می دهد و این تغییرات در بعضی حوزه ها به آرامی و پیوسته اتفاق می افتد ولی در بسیاري از حوزه ها تغییرات بسیار سریع و ناگهانی است. این تغییرات علاوه بر مردم، دولتها را نیز تحت تاثیر قرار داده و حتی وضع و تصویب بعضی از قوانین را با چالشهایی روبرو می کند. جهانی شدن باعث نزدیک شدن فرهنگ ها و نزدیکی ادیان و مذاهب می شود و این قرابت با وجود همه حسنی که دارد، معایبی از جمله بحران هویت در جامعه را به ارمغان می آورد که این تنها یک جنبه کوچک از جهانی شدن است.
-1 مقدمه
هر جامعه اي متشکل از گروه هاي مختلف نژادي، قومی، مذهبی و غیره است. این شهروندان در کنار هم و با همکاري یکدیگر جامعه را هدایت کرده و به جلو می برند و براي بهبود زندگی و شرایط خود و دیگران تلاش می کنند. ایجاد تعادل بین گروه هاي مختلف بر عهده نهادي کارآمد به نام دولت است. همانطور که از نام شهروند هویداست، با تشکیل دولت - ملت، تعریفی ایده آل براي هر عضو جامعه که همان شهروندان هستند پدید آمد. هر شهروند، حقوق و تکالیف تعریف شده اي دارد که این حقوق نه تنها در درون مرزهاي کشور متبوع وي معنا دارند، بلکه در خارج از مرزها و در عرصه بین الملل نیز با تغییرات موجهی به رسمیت شناخته می شود.
با کمرنگ شدن مرزهاي کلاسیک کشورها که یکی از نتایج زندگی در دهکده جهانی است، شهروندان کشورهاي مختلف می توانند بدون داشتن وابستگی و تعلق خاطر، به کشور میزبان وارد شده و از نتایج مثبت جهانی شدن بهره مند شوند ولی با وجود نتایج ایده آلی که جهانی شدن به ارمغان آورده، اثرات منفی هم به دنبال دارد که حقوق شهروندان را تحت تاثیر قرار می دهد. در این مقاله، به مفهوم شهروند و حقوق شهروندي، جهانی شدن و تاثیرات و چالشهاي آن اشاره می شود.
-2 تعریف شهروند و حقوق شهروندي
شهروند فردي است که در ارتباط با یک دولت است و از سویی از حقوق سیاسی و مدنی برخوردار است و از سوي دیگر، در برابر دولت تکلیف هایی به عهده دارد.این رابطه را شهروندي گویند. اساسا کسی شهروند شمرده می شود که تنها فرمان گذار دولت نباشد بلکه از - حقوق فطري - و - طبیعی - ،نیز برخوردارباشد و دولت این حقوق را رعایت و حمایت کند - آشوري، . - 1380 بنابراین حقوق شهروندي عبارت از آن دسته حقوقی است که شخص به جهت تابعیت در یک کشور از آن برخوردار می شود.
به بیانی دیگر، شهروند عضو یک اجتماع سیاسی است که بهره مند از حقوقی است که البته وظایف عضویت نیز براي او محفوظ است. شهروند در نگاه وي داراي حقوق و نیز مسئولیت هایی است. حقوق شامل حقوق فردي، گروهی و اجتماعی است و هر یک تشریح می شود. انسان داراي حقوق، وظیفه و مسئولیت است و به دلیل همین مسئولیت است که بایستی به جامعه هم توجه کند. اینجاست که اجتماعی بودن را باید جزو تفکیک ناپذیر انسان دانست - افروغ، . - 1387 اگر شهروندي را دولت محور تعریف کنیم مشکلات مربوط به اقلیت هاي قومی و بسیاري از حقوق اشخاص، حل نشده باقی می ماند.
امروزه این موضوع در حال آشکار شدن است که ایده ملت به گونه اي فزاینده، نه تنها مبناي حمایت کننده شهروندي نیست، بلکه به مانعی براي حمایت از انسان ها تبدیل شده است. در فرایند جهانی شدن، از تأثیر محدودیت هاي جغرافیایی بر نظم سیاسی اجتماعی کاسته می شود و مردم به طور روزافزون از رفع شدن این محدودیت ها آگاهی می یابند. جهانی شدن داراي مزایا و معایبی است. به نظر می رسد که برداشت جدید و همگانی تري از شهروندي ظهور کرده است که اصول آن بر اساس شخصیت جهانی و جهان شمول شخص است نه بر اساس تعلق ملی - فالکس،. - 1381
-3 تعریف جهانی شدن
جهانی شدن در زبان فارسی معادل Globalization در زبان انگلیسی درنظر گرفته شده است. در رابطه با ارائه تعریفی جامع و مانع از پدیده جهانی شدن میان صاحبنظران و اندیشمندان اجماع نظر حاصل نشده و هر دسته از آنان به تناسب برداشتی که از این پدیده دارند و پیش زمینههاي ذهنی و ایدئولوژي سیاسی که بدان تعلق دارند تعریف خاصی از این پدیده ارائه دادهاند. در برخی ازاین تعاریف، جنبه اقتصادي جهانی شدن غلبه دارد و در برخی دیگر ابعاد سیاسی، فرهنگی یا ارتباطی آن بیشتر مدنظر قرار میگیرد - میرمحمدي، . - 1381 جهانی شدن از دیدگاه کارشناسان امور بینالملل، فرایند یکپارچگی مردم جهان در زمین واحد است.
به نحوي که هیچ حادثه و رخدادي در هیچ نقطهاي از سیاره زمین نمیتواند محلی و کماهمیت تلقی شود. طبق برخی دیدگاههاي موافق با جهانی شدن، این اتفاق در صورت انسجام میتواند سبب گسترش پیوندها و ارتباطات متقابل فراتر از حد دولتها شود و اهمیت محلات و قومیتگرایی را به حداقل برساند - زیرك، . - 1387 جهانی شدن به معنی متراکم شدن جهان و انباشت آگاهی در دنیا است و در تفکر و عمل جهان به مشابه یک مکان واحد قلمداد می گردد که در آن جوامع ملی، به ویژه افراد مجبورند موجودیت خود را به عنوان بخشی از یک مجموعه بزرگ تر بپذیرند.
گرچه پدیده جهانی شدن در حوزه اقتصاد مطرح شده ولی همه نظام هاي جمعیتی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی، و فرم فیزیکی شهرها را دستخوش تغییرکرده و این نظام ها نیز به نوبه خود جهانی شدن در حوزه اقتصاد را تقویت نموده اند .بنابراین جهانی شدن استفاده هرچه مطلوب تر از منابع و امکانات جهان براي رفاه حال افراد بشر و مبارزه با بی عدالتی است و براي دستیابی به این اهداف همکاري سازمان هاي دولتی و غیر دولتی ضروري است - نصیري،. - 1380 جهانی شدن از رایج ترین اصطلاحات عصر حاضر و پدیده اي جدي در عرصه ي کنونی و دهه هاي آینده است. واژه اي که در میان سیاست مداران، مدیران تعاریف فرهنگی، دانشگاهیان، مطبوعات متداول است.
قدمت این واژه به سال هاي آخر دهه پنجاه و سال هاي اولیه ي دهه ي شصت میلادي می رسد - تابلی و همکاران، . - 1390 جهانی شدن داراي ویژگی هاي گوناگون و عدیده اي است که یکی از مهم ترین آن، اصالت داشتن تنوع ها و تفاوت ها از منظر نظریه مزبور است .در عصر جهانی شدن، تفاوت ها و تنوع ها در قالب هویت هاي مختلف، امکان بروز و ظهور می یابند .هویت ها دیگر تصلب سابق را نداشته و خاصیت متحول شوندگی و سیالیت پیدا می کنند .چنان که کاستلز معتقد است، تمام هویت ها برساخته می شوند - کاستلز، . - 1380 مهم تر این که در عصر جهانی شدن به واسطه ي گسترش تعاملات و ارتباطات میان کنشگران اجتماعی، امکان برساخته شدن هویت هاي فردي و جمعی به طور همزمان توسعه یافته و به طور مداوم در حال دگرگونی اند.
-4 مفهوم شهروند جهانی
منظور از شهروند جهانی مجموعه مختلفی از تعاریف است که تشابه زیادي با هم دارند معموملاً. مفهوم شهروند جهانی به فردي گفته میشود تعهد به هر گونه تقسیمات مبتنی بر جغرافیا را که بر شهروندي ملی تأکید دارد، رد می کند .این وضعیت تبیین کننده وضعیتی از حقوق و تکالیف است که در گسترهاي جهانی و بر همه ابناء بشر قابلیت اجرا دارد - دیلم صالحی، . - 1393 شهروندي در یک جامعه جهانی نیازمند تفسیر جدیدي از مرز دولت است. به طور کلی دولتها با وجود رقت جایگاهشان نسبت به گذشته، اما هنوز هم مهمترین بازیگران عرصه بینالمللی هستند.
با این حال آنها همچنان مهمترین حامیان، مجریان و ناقضان حقوق بشر و حتی حقوق شهروندي بودهاند. در فرایند جهانی شدن، فرایندي که هنوز چشمانداز مشخصی نمیتوان از روندهاي آن ارائه داد، دولتها باز هم ادامه حیات خواهند داد، اگرچه به واسطه تحرك ذاتی در مدرنیته و جهانشمولی تغییراتی را تجربه خواهند نمود - کاستلز و دیویدسون، . - 1382 شهروندي جهانی قابلیت اتحاد دارد. چرا که این نوع شهروندي بر هیچ تمایزي ابتناء ندارد. تعریف هویت در یک فرایند ذهنی سلبی انجام میشود. اما در جهانی شدن هویت هیچگونه تمایز نوعی ظهور نمیکند و از اینرو پیوند دهنده است. بدیهی است که هر چقدر جوامع به یکدیگر نزدیکتر میشوند اثرپذیري آنها از یکدیگر هم بیشتر میشود. بدین سبب است که وقوع بحرانی در گوشهاي از جهان تأثیرات بارز و محدود خود را بر همه جهان خواهد گذارد - گل محمدي، . - 1381
-5 پیامدهاي جهانی شدن
جهانی شدن داراي پیامدهاي اقتصادي، سیاسی و فرهنگی است : در بعد اقتصادي، گسترش فعالیتهاي شرکتهاي چند ملیتی و گرایش جهان کالا و سرمایه ضرورت یکسان سازي قوانین تجارت در سطح جهانی قابل تامل است. در عرصه سیاسی، تغییر جایگاه دولت به عنوان مهمترین سازمان سیاسی در جوامع انسانی بیش از هر موضوع دیگري مورد توجه قرار می گیرد. در بعد فرهنگی جریان جهانی شدن، نهادهاي فرهنگی به واسطه تکنولوژي ارتباطی - رسانه هاي جمعی الکترونیکی و غیر الکترونیکی جریان هاي مهاجرت توریسم و جنبشهاي اجتماعی جهانی و غیره محتواي زندگی افراد را در سطح جهانی متحول ساخته است .جهانی شدن به معناي یکی شدن فرهنگها با فرهنگ غربی نیست. غرب یک ساختار تاریخی است نه یک ساختار جغرافیاي. غرب جامعه اي توسعه یافته، صنعتی مدنی ،سرمایه داري سکولار و مدرن است.
فرآیند جهانی شدن، دست کم در حوزه ي تعامل میان فرهنگ قومی و بومی با فرهنگ ملی و فرهنگ جهانی، می تواند تأثیر دوگانه اي داشته باشد، یعنی هم می تواند موجب همگرایی و هم باعث واگرایی شود .چنانچه در سطح ملی و در چارچوب نظریه هاي جهانی شدن، اصالت تکثرگرایی مورد تاکید این نظریه را بپذیریم، می توان به تحقق الگوي تکثرگرایی و در نتیجه ایجاد همگرایی و انسجام میان گروه هاي قومی و محلی با فرهنگ ملی کمک کرد، و از فرصتی که جهانی شدن در این حوزه ایجاد می کند، بهره گیري لازم را نمود - آریامنش، . - 1390
اکثر متفکران جهانی شدن را فرایندي نسبتا طولانی می دانند که مجموعه سه عضوي حد و مرز زدایی - منطقه زدایی - ، ارتباط متقابل و سرعت ، خصوصیات آن را تشکیل می دهد و در دهه هاي اخیر نیز به دلیل رشد چشمگیر تکنولوژي هاي ارتباطی ، حمل و نقل و اطلاع رسانی ، شکلی حاد به خود گرفته است. جهانی شدن اما جنبشی دوگانه است و بر همه جنبه هاي زندگی بشر به صورت مثبت و منفی تاثیر می گذارد هر چند تاثیرات سو جهانی شدن بر زندگی فردي و اجتماعی غیر قابل اغماض است لکن از جنبه هاي مثبت آن نیز نباید غفلت کرد از جمله امکان گفت و گو و تعامل با جهان و جهانیان است که خود فرصتی است که می توان هوشمندانه از آن سود جست . هم چنین جهانی شدن موجب گردیده که مسائلی جدي و نو فراروي اندیشمندان علوم انسانی در همه حوزه ها قرار بگیرد و نیز نیاز به تجزیه و تحلیل موضوعات کهن با رویکردي جدید و متناسب با نیازهاي زمانه اهمیت یابد - مصطفوي،
