بخشی از مقاله
چکیده
قزلآلایرنگینکمان، تنها گونه از ماهیان سردآبی در کشور است که در مقیاس تجاری برای تأمین نیاز پروتئین داده میشود. در طی دهه گذشته روند تولید این گونه همواره صعودی بوده و از حدود نه هزار تن در سال 1379 به بیش از یک صد و بیست و شش هزار تن در سال 1393 رسید. امروزه قزلآلایرنگینکمان در تمامی استانهای کشور - به جز هرمزگان - در مقیاس تجاری پرورش داده میشود و استانهای چهارمحال و بختیاری، مازندران و لرستان مهمترین تولیدکنندگان این گونه در کشور هستند. توسعه فراگیر صنعت در اقصی نقاط کشور، بازار وسیع مصرف، دانشآموختگان و سرمایه گذاران علاقهمند به صنعت پرورش قزلآلا از جمله مهمترین نقاط قوت و اتکا به منابع آبی شیرین، بازده اندک مزارع پرورش، شیوع گسترده بیماریها و استفاده از ترکیبات غیرمجاز در تولید از جمله مهمترین چالشهای فراروی این صنعت است. در این مقاله ضمن بررسی روند تولید این گونه در استان اصفهان و کشور، نقاط قوت و ضعف صنعت تشریح می شود.
کلمات کلیدی: قزلآلایرنگینکمان Oncorhynchus mykiss، پرورش، ایران.
مقدمه
آبزیپروری یکی مهمترین صنایع زیربخش کشاورزی در کشور است. این صنعت از بیشترین نرخ رشد توسعه در طی دهه اخیر در سراسر جهان برخوردار بوده است - درافشان، . - 1385 در سال 1393، مطابق با آخرین آمار رسمی سازمان شیلات کشور، ایران با تولید حدود 945 هزار تن انواع آبزی، جزء بیست کشور برتر دنیا در این زمینه قرار داشته است. از این میزان حدود 575 هزار تن مربوط به صید از آبهای شمال - دریای خزر - و جنوب - خلیجفارس و دریای عمان - و مابقی حدود 370 هزار تن مربوط به آبزیپروری است. در بین انواع گونههای هدف در صنعت آبزیپروری، قزلآلای رنگینکمان Oncorhynchus mykiss از جایگاه ویژه و ممتازی از نظر کمیت تولید و نیز گردش مالی صنعت شیلات کشور دارد. به طوری که از حدود 370 هزار تن آبزی پرورشی، حدود 126 هزار تن آن در آمار سال 1393 منحصرا مربوط به قزلآلایرنگینکمان است که از نظر کمی بیش از یک سوم کل تولید آبزیان حاصل از آبزیپروری را به خود اختصاص میدهد - بی نام، 1391و قربانزاده، - 1394 از نظر ارزش با احتساب، قیمت خرده فروشی متوسط هر کیلوگرم قزلآلایرنگینکمان پرواری، مبلغ 128000 ریال، گردش مالی حاصل از فروش ماهی پرواری در این بخش از صنعت شیلات کشور بالغ بر 1612800000000 تومان در سال 1393بود - قربانزاده،. - 1394
صرفنظر از فعالیتهای شیلات در زمینه بازسازی ذخایر دریایی در شمال کشور که به نوبه خود میتواند از جمله فعالیتهای شیلاتی محسوب شود، پرورش قزلآلای رنگینکمان، قدیمیترین فعالیت آبزیپروری درکشور است و قدمت آن به دهه 1340 خورشیدی باز میگردد. در آن سالها، مرحوم دکتر معتمد در اولین مزرعه پرورش ماهی قزلآلای کشور تحت نام ماهیسرای کرج با مشارکت کارشناس دانمارکی اقدام به واردات این گونه به کشور و پرورش آن نمود. با این وجود، رشد انفجاری این صنعت در سالهای پس از الحاق شیلات به جهاد کشاورزی و خصوصاً در سالهای اخیر، 1379 الی 1393 پدیدار شد. بهطوری که امروزه ایران با تولید بیش از 126 هزار تن قزلآلای رنگینکمان، مقام اول تولید در آب شیرین در جهان را به خود اختصاص میدهد. در این نوشتار سعی میشود تا با نگاهی اجمالی به آمار رسمی تولید در طی سالهای 1379 الی 1393، نقاط قوت و ضعف این صنعت تا حدودی تشریح شود.
پراکنش جغرافیایی تولید:
مطابق آمار رسمی سازمان شیلات ایران، در سال 1393، میزان تولید قزلآلای رنگینکمان در کشور بالغ بر 126515 تن بود. به طور کلی پرورش قزلآلای رنگینکمان در تمامی استانهای کشور - بجز استان هرمزگان - در این سال در مقیاس تجاری صورت گرفت. استانهای مازندران 19737 - تن - ، لرستان 12456 - تن - ، کهگیلویه و بویر احمد 11045 - تن - ، چهارمحال و بختیاری 10743 - تن - در مجموع بیش از 42 درصد از کل تولید را به خود اختصاص دادهاند. در مقابل استانهای سیستان و لوچستان 11 - تن - ، خراسان جنوبی 341 - تن - و یزد 425 - تن - کمترین میزان تولید را به خود اختصاص دادهاند. استان اصفهان با تولید 3089 تن در سال 1393 در این زمینه بسیار برتر از استانهای دارای پتانسیل طبیعی پرورش قزلآلای رنگینکمان نظیر ایلام 1676 - تن - و گلستان 635 - تن - بوده است - قربانزاده،. - 1394
ارزیابی پراکندگی جغرافیایی تولید نشان میدهد که پرورش قزلآلای رنگینکمان در تمامی مناطق کشور حتی مناطق کویری و کمآبی نظیر سمنان 549 - تن - ، یزد 425 - تن - و قم 720 - تن - توسعه یافته است و از این منظر پراکنش مناسبی در سطح کشور دارد. اگرچه استانهای پیشرو در این زمینه به مدد موقعیت جغرافیایی خاص و دسترسی به منابع آب شیرین با کمیت بالا به این جایگاه رسیدهاند، اما عدم توسعه مطلوب این صنعت در مناطق مستعد جغرافیایی نظیر استانهای ایلام و گلستان جای تأمل دارد.
-3 ارزیابی روند توسعه پرورش قزلآلای رنگینکمان در استان اصفهان و کشور:
مطابق آمار رسمی، میزان تولید این گونه در استان اصفهان در طی دهه 1379-1393 از 456 تن به 3089 تن رسید که رشدی معادل 650 درصد را نشان میدهد - شکل . - 2 روند افزایش تولید در طی سالهای 85-89 با شیب کمتری مواجه بوده که شاید بیانگر عدم امکان توسعه فیزیکی بیشتر به دلیل محدودیت دسترسی به منابع آبی مناسب باشد. از این رو به نظر میرسد در سالهای آتی، پرورش قزلآلای رنگینکمان در استان مبتنی بر استفاده از منابع آبی خرد، نظیر استخرهای ذخیره آب در نیمه دوم سال و نیز بهبود مدیریت تولید به منظور افزایش تولید در واحد سطح خواهد بود.روند توسعه پرورش در کشور در طی دهه مذکور نیز همواره صعودی بوده و در طی یک دهه رشد 10 برابری را نشان میدهد - شکل . - 3 این امر بیانگر توسعه کمی و کیفی صنعت پرورش قزلآلای رنگینکمان در کشور است. در سال 1393، در مجموع
