بخشی از مقاله
چکیده
حوزهی خلیج فارس، منطقهای است که شیعیان عرب را به ایرانیان شیعه و نهادهای دینی شیعه در ایران پیوند می-دهد. بعد از پیروزی انقلاب ایران، شیعیان منطقه خلیج فارس، گرایش بیشتری به شیعیان سیاسی پیدا کردهاند و علت آن نیز ظهور هویت مشترک بوده استبا. فروپاشی رژیم عمدتاً سنی بعث در عراق و تشکیل دولت تحت تسلط شیعیان در این کشور در سال 2003 میلادی و همچنین بحران لبنان در سال 2006 میلادی و نمایش قدرت گروه شیعی حزباالله و تشکیل کابینه شیعی به وسیله این گروه - نجیب میقاتی - در سال 2011 میلادی و قیام مردم شیعی در بحرین، عنصر شیعی و تأثیرگذاری آن بر معادلات منطقهای به یکی از ویژگیهای اصلی سیاست در خاورمیانه تبدیل شده است.
نگرانی جهان عرب از شکلگیری هلال شیعی یا ژئوپلیتیک شیعی از جمله مسایل اساسی در این منطقه است. این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از مابع کتابخانهای و سایتهای اینترنتی به دنبال بررسی نقش مذهب شیعه و اختلافات میان کشورهای حوزهی خلیج فارس میباشد؛ سوال اصلی در این مقاله این است که وضعیت شیعیان در منطقه ژئوپولیتیکی خلیج فارس چگونه است و روابط میان شیعه و سنی در این منطقه در چه وضعیتی قرار دارد؟ نتایج شان میدهد که چالشهایی میان شیعه و سنی در این منطقه وجود دارد و باعث برهم خوردن روابط میان کشورها شده است.
-1 مقدمه
گستره جغرافیایی- ژئوپلیتیکی شیعیان در خاورمیانه ویژه در محدودهی ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیکی خلیج فارس قابل توجه میباشد. بیش از 70 درصد جمعیت کشورهای این منطقه - خلیج فارس - ، شیعه مذهب میباشند. 75 درصد از کارگران صنعت نفت عربستان سعودی شیعه مذهب هستند. ایران قدرتمندترین کشور حاشیهی خلیج فارس بیش از 98 درصد از جمعیتش شیعه مدهب است. »ریشه تاریخی اکثر شیعیان عرب سواحل خلیج فارس اگر نگوییم به دوران حاکمیت اسماعیلیان قرمطی در قرن سوم، حداقل به زمان حکومت آل بویه میرسد.
این مذهب برای تعدادی از کشورها یک عامل ژئوپلیتیک داخلی است، زیرا که امروز جوامع شیعی دیگر نمیپذیرند که یک اقلیت مطرود تلقی شوند و محرومیت بر آنها تحمیل شود. شیعه یک عامل ژئوپلیتیک خارجی نیر به حساب میآید، زیرا که میتواند در بیثبات شدن حرکتهای سنی حاکم بر حوزههای نفتی نقش ایفا کند. این به معنی این است که کمربند شیعی خلیج فارس همچنان حاکمان این منطقه را در بیم و تزلزل نگاه خواهد داشت. - «توال، - 134 :1380 امروزه نقش اختلافات مذهبی و ارزشهای دینی را بیشتر از همه جای دنیا میتوان در محدوده جغرافیایی خاورمیانه مشاهده کرد.
»فهم پدیدهی تشیع از نظر ژئوپلیتیک، مقتضی تفکیک دو وجه یا منظر است. اولین وجه به شکلگیری تشیع مربوط است که پس از رحلت پیامبر، در مدتی نزدیک به یکصد و پنجاه سال، در مقام یک اعتراض سیاسی نسبت به جانشینی پیامبر در رأس امت نوپای اسلامی شکل گرفت.دومین وجه به تعدد فرقهها و چند پاره شدن تشیع مربوط میشود که عمدتاً از اختلاف در تعابیر و برداشتهای مرتبط با آخرین امام شیعه ناشی میشود. ]در حقیقت[ تشیع یک مذهب متکی بر معاد است که بر اهداف والای تاریخ بشر تأکید دارد. همین دلیل هر گاه که به دنیا روی میآورد به مذهبی انقلابی تبدیل میشود.
ترکیب این دو وضعیت- در اقلیت بودن شیعهها، جهانبینی بالقوه پیامبرانه و انقلابی- موجب میشود که تجدید حیات شیعه، به صورت یک وسیلهی انفجاری در آید. روی هم رفته ژئوپلیتیک تشیع تنها به جهان اسلام، با همهی وسعت آن، مربوط نمیشود. ژان پییرشه ونمان، وزیر سابق دفاع فرانسه، در کتاب خود به نام سبز و سیاه، خاطر نشان میکند که مرکز ثقل جهان عرب در 20 سال گذشته، از مدیترانه به سوی خلیج فارس جابهجا شده است. اگر کمی جسورتر باشیم خواهیم گفت که منطقهی ثقل دنیای عرب از نواحی کاملاً سنی به سوی نواحی شیعی- سنی تغییر مکان داده است. در این مفهوم، تکانهای ناشی از علاقهی تشیع به گسترش یا مقاومتهای علیه آن کاملاً به ماورای جهان مسلمان گسترش مییابند و به این ترتیب به مجموعه نظام ورابط بینالمللی مربوط میشوند. - «توال، - 5 -11 :1380
-2 روش تحقیق
در این پژوهش سعی شده است با روش تحلیلی- توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانهای و سایتهای ایترنتی به بررسی وضعیت مذهب شیعه در کشورهای حاشیه خلیج فارس پرداخته است. سوال اصلی در این مقاله این است که وضعیت شیعیان در منطقه ژئوپولیتیکی خلیج فارس چگونه است و روابط میان شیعه و سنی در این منطقه در چه وضعیتی قرار دارد؟ نتایج شان میدهد که چالشهایی میان شیعه و سنی در این منطقه وجود دارد و باعث برهم خوردن روابط میان کشورها شده است.
-3 یافته های تحقیق
-3-1 گستره جغرافیایی- ژئوپلیتیکی شیعیان در جهان
گستردگی جغرافیایی- ژئوپلیتیکی مذهب شیعه در میان کشورهای خاورمیانه به عنوان یک موقعیت استراتژیکی و تقویت کنندهی روابط مستحکم، برای پیروان این مذهب به حساب میآید. امروزه مذهب شیعه در بیش از 16 کشور به طور رسمی دارای پیروانی میباشد. در کشورهای آذربایجان، بحرین بیش از 75 درصد و در ایران بیش از 90 درصد مردم آنها، پیرو مذهب شیعه هستند. علاوه بر کشورهایی که به عنوان کانون سنتی شیعیان به شمار میآید.
در اروپا، کشور آلمان بیش از 600 هزار نفر از علویهای ترکتبار را در خود جای داده است؛ در کشور انگلستان حدود یکصد هزار نفر از شیعیان که از شبه قاره - هند- پاکستان - به آن کشور مهاجرت کردهاند زندگی میکنند. در فرانسه در حدود 100 هزار نفر از شیعیان ایرانی تبار و ترک تبار زندگی میکنند. در رئونیون و جزایر کاراییب چندین هزار شیعه وجود دارد. در آفریقا در کشورهایی مانند تانزانیا، کنیا، سنگال و ساحل عاج جوامع شیعی هندی تبار و لبنانی تبار زندگی میکنند. در آمریکای شمالی و جنوبی، شیعیانی با تبار ایرانی و لبنانی که بیش از یک میلیون نفر میباشند نیز زندگی میکنند. - توال، - 146 -147 :1380
