مقاله چالش امنیت اجتماعی در فضای مجازی

بخشی از مقاله

چالش امنیت اجتماعی در فضای مجازی

چکیده:

همزمان با پیشرفت تکنولوژیک جوامع و گسترش وسایل ارتباط جمعی، شاهد روند رو به رشد استفاده افراد از فناوری های نوین ارتباطی هستیم. در این برهه دیگر بحث بر سر استفاده یا عدم استفاده از این وسایل، جای خود را به چالش جدید داده است و آن بحث و چالش امنیت در فضای مجازی می باشد چرا که امنیت یکی از دغدغه های اصلی انسان ها از ابتدای بشریت بوده است. در این بین ترس و بیم از هجمه های اخلاقی و فرهنگی و نداشتن امنیت روانی و فرهنگی ناشی از هجوم اطلاعات بی پایه و اساس و بعضا با اهداف تهاجمی و تخریبی کاملا احساس می شود. قابل پیش بینی است که انتشار هر گونه اطلاعات کذب، با محتوای غیر اخلاقی و یا ضد فرهنگی، کیان و اساس اعتقادی و فرهنگی جامعه را با تهدید روبه رو کرده و سلامت و امنیت جامعه را به خطر می اندازد.
تحقیق حاضر با هدف بررسی مفهومی واژه امنیت در ارتباط با فضای مجازی، واکاوی معضلات و آسیب های فضای مجازی در حوزه امنیت و بررسی راهکارهایی جهت مواجهه با آسیب های فضای مجازی در حوزه امنیت و با روش اسنادی ـ کتابخانه ای و فرا تحلیل کیفی انجام شده است و فراتحلیل بدین صورت انجام شد که در گام اول تحقیق با استفاده از جستجوگرهای اینترنتی و مراجعه به پرتال جامع علوم انسانی و پایگاه الکترونیکی نورمگز و، مجیران و ... سعی شد مقالات علمی- پژوهشی با موضوع رسانه و آسیبهای آن تهیه گردد و سپس با مطالعه نتایج تحقیقات آسیب های رسانه ای در جدول تحلیل و در قالب مدل تدوین گردید.

کلید واژگان: امنیت، امنیت اجتماعی، فضای سایبر و فضای مجازی

1

مقدمه:

همزمان با پیشرفت تکنولوژیک جوامع و گسترش وسایل ارتباط جمعی، شاهد روند رو به رشد استفاده افراد از فناوری های نوین ارتباطی هستیم. در این برهه دیگر بحث بر سر استفاده یا عدم استفاده از این وسایل، جای خود را به چالش جدید داده است و آن بحث و چالش امنیت در فضای مجازی می باشد چرا که امنیت یکی از دغدغه های اصلی انسان ها از ابتدای بشریت بوده است. در این بین ترس و بیم از هجمه های اخلاقی و فرهنگی و نداشتن امنیت روانی و فرهنگی ناشی از هجوم اطلاعات بی پایه و اساس و بعضا با اهداف تهاجمی و تخریبی کاملا احساس می شود. قابل پیش بینی است که انتشار هر گونه اطلاعات کذب، با محتوای غیر اخلاقی و یا ضد فرهنگی، کیان و اساس اعتقادی و فرهنگی جامعه را با تهدید روبه رو کرده و سلامت و امنیت جامعه را به خطر می اندازد. از طرف دیگر مهم ترین مزیت و رسالت شبکه های رایانه ای، اشتراک منابع سخت افزاری و نرم افزاری و دست یابی سریع و آسان به اطلاعات است. کنترل دست یابی و نحوه استفاده از منابعی که به اشتراک گذاشته شده اند، از مهم ترین اهداف یک نظام امنیتی در شبکه است. با گسترش شبکه های رایانه ایخصوصاً( اینترنت)، نگرش نسبت به امنیت اطلاعات و سایر منابع به اشتراک گذاشته شده، وارد مرحله جدیدی گردیده است. مقاله حاضر با هدف بررسی معضلات امنیتی در فضای مجازی در صدد یافتن راهکار رهایی از این معضل و ارائه پیشنهادات در این زمینه می باشد.

پیدایش اینترنت:

پیدایی و پیشرفت اینترنت، در ایجاد شرایط گذر از »جامعه صنعتی« به »جامعه اطلاعاتی« جایگاه برجسته ای پیدا کرده است. شبکه اینترنت که اکنون به قول برخی از محققان ارتباطی، ستون فقرات ارتباطات اطلاعاتی سراسری کره زمین و به عبارت دیگر »شبکه های اطلاع رسانی« جهان شناخته می شود، معرف ساختار تحول یافته یک شبکه اطلاعاتی نظامی زاده شده است. اینترنت نیز مانند بسیاری از محصولات

2

انفورماتیک از بطن فعالیت های نظامی زاده شده است. نقطه آغاز اینترنت به اواخر دهه 1950 بر می گردد که نخستین سفینه اسپوتنیک زنگ خطر را برای مؤسسات تکنولوژی پیشرفته نظامی آمریکا به صدا درآورد . (مانوئل کاستلز، :1380 ج1، (402 پس از ان در سال 1969 اوج جنگ سرد بین دو کشور ایالات متحده آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی بود. پنتاگون که به خوبی از قدرت تخریبی زرادخانه های هسته ای شوروی آگاه بود، به این فکر فرو رفت که در زمان وقوع یک جنگ هسته ای، چگونه می تواند انتقال اطلاعات را در شبکه های رایانه ای تضمین کند تا از حملات رقیب، جان سالم به در برد و اطلاعات به صورت خودکار به هنگام خرابی مدارها یا از کار افتادن رایانه ها، بین پنتاگون و سایر مراکز نظامی و سیاسی انتقال یابد. بدین ترتیب اینترنت در سال 1964 توسط محققی به اسم پائول باران (Pule Baran) در شرکت راند، با اهداف سیاسی و نظامی راه اندازی شد.

اکنون اینترنت در کلیه شئون اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی زندگی مردم نفوذپیدا کرده است به نحوی که در حال حاضر به یکی از تأثیرگذارترین عوامل در جوامع انسانی تبدیل شده است.(وبستر، :1383 (21

تعریف مفاهیم:

فضای سایبر:)) Cyberspace

فضای سایبر در معنا به مجموعه هایی از ارتباطات درونی انسان ها از طریق رایانه و مسائل مخابراتی بدون در نظر گرفتن جغرافیای فیزیکی گفته می شود.

واژه سایبر از لغت یونانی (کابیرنیت) به معنی سکاندار یا راهنما مشتق شده است. نخستین بار اصطلاح سایبرنتیک توسط ریاضیدانی به نام نوربرت وینر در کتابی با عنوان »سایبرنتیک و کنترل در ارتباط بین حیوان و ماشین« در سال 1984 به کار برده شد و فضای سایبر را ویلیام گیبسون در داستانهای علمی ـ تخیلی استفاده نمود. فضای سایبر مجموعه هایی از ارتباطات درونی انسانها از طریق رایانه و مسائل مخابراتی

3

بدون در نظر گرفتن جغرافیای فیزیکی گفته می شود. یک سیستم آنلاین نمونه ای از فضای سایبر است که کاربران آن می توانند از طریق پست الکترونیک با یکدیگر ارتباط برقرار کنند .(Denning, 1989: 3) برخلاف فضاهای واقعی در فضای سایبر نیاز به جابجایی های فیزیکی نیست. در مجموع فضای مجازی را می توان فضایی که در آن فعالیت های گوناگون در ابعاد داده ورزی و اطلاع رسانی، ارتباطات و ارائه خدمات، مدیریت و کنترل از طریق ساز و کارهای الکترونیکی و مجازی انجام می پذیرد، تعریف کرد. (صدری و همکار: (58 :1384 فضای مجازی از مشخصه های بارز جهانی شدن محسوب می شود، در واقع انقلاب اطلاعاتی و ارتباطی و به

تبع آن فضای مجازی باعث تسریع روند جهانی شدن می گردد. مهمترین پیامد ظهور جهان مجازی در کنار جهان فیزیکی باز تعریف توسعه اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی است. می توان گفت »کره جدیدی« به جهان ما اضافه شده است که از آن می توان به کره زمین مجازی تعبیر نمود (عاملی، (7 :1385 فضای مجازی یک محیط یا فضای خلق شده تکنولوژیکی است که به »جهان مجازی«معروف است. تقریباً

هر فعالیتی که بتوان در جهان واقعی انجام داد، می توان در فضای مجازی نیز انجام داد. مهمتر اینکه هیچ کشوری نمی تواند ادعا کند قوانین آن در فضای مجازی ساری و قابل اطاعت هستند (صدوقی، (47 :1380

امنیت:

»امنیت)decurity( « در لغت حالت فراغت از هرگونه تهدید یا حمله و یا آمادگی برای رویارویی با هر تهدید و حمله را گویند. این مفهوم در اصطلاح سیاسی و حقوقی به صورت »امنیت فردی«، »امنیت اجتماعی«، »امنیت ملی« و »امنیت بین المللی« به کار برده می شود. (آشوری، (38: 1385 یکی از مسائل اساسی که مکاتب، نظریات و رویکردهای امنیتی معمولا به آن اشاره می کنند، مفهوم پردازی

)conceptu alization( امنیت است. برخی در بیان مفهوم امنیت به بیان تعریف های ساده بسنده می کنند و برخی دیگر با بررسی عمیق تر تلاش کرده اند تا به چارچوب یا قالبی برای بیان مفهوم امنیت دست یابند.

4

به طور مثال، بوزان )Barry Buzan( حداقل سیزده تعریف مختلف از امنیت را در ابتدای کتاب خود با نام »مردم؛ دولت ها و هراس«، آورده است که هر یک از آن ها به دنبال ارائه درکی از امنیت هستند. یکی از اختلاف های مهم در مفهوم امنیت، میزان وسعت مفهوم امنیت از جهت بخش ها و ابعاد آن است. (گروه مطالعاتی امنیت، (49: 1387 یکی از اساسی ترین نیازهای جامعه بشری از آغاز تا کنون امنیت می باشد اما همچون بسیاری از مفاهیم

علوم انسانی از جمله مباحثی است که با فقر ادبیات و معنی مواجه می باشد. (مجردی، (44 :1391 امنیت در لغت شناسی، معنی امن، آرامش خاطر و آرامش نفس و از بین رفتن بیم و هراس است. در بستر

واژگانی، امنیت در خود حامل معنای اطمینان، عدم خوف و در امان بودن و نهراسیدن است، یعنی از احساس امنیت (حالات و موقعیت های ذهنی) تا ایمنی و اطمینان خارجی (موقعیت های عینی و بیرونی) در این واژه نهفته است. دو جزء مهم امنیت، رهایی از نیاز و ترس است، چیزی که در آیه »الذی اطعمهم من جوع و آمنهم من خوف« (سوره قریش: آیه (4 بر آن تکیه دارد.

همچنین در تعریف لغوی، امنیت عبارت از »محافظت در مقابل خطر، احساس ایمنی و رهایی از تردید« است. (بوزان، (52 :1387 در »فرهنگ لغات« امنیت به معنای ایمن شدن، در امان بودن و بدون بیم و ترس بودن آمده است؛ به عنوان مثال در فرهنگ »معین« امنیت به معنای ایمن شدن، در امان بودن و بی بیمی تعریف شده است (فرهنگ معین، (352 :1363 در فرهنگ »عمید« ایمنی، آرامش و آسودگی (فرهنگ عمید، (233 :1379 و در فرهنگ »المنجد« اطمینان و آرامش خاطر معنا شده است (فرهنگ المنجد، (18 :1973 اما در مجموع می توان مفهوم امنیت را به مصونیت از تعرض و تصرف اجباری بدون رضایت و در مورد افراد،

به نبود هراس و بیم نسبت به حقوق و آزادی های مشروع و به مخاطره نیفتادن این حقوق و آزادی ها، و

5

مصون بودن از تهدید و خطر مرگ، بیماری، فقر و حوادث غیر مترقبه و در کل هر عاملی که آرامش انسان را از بین ببرد، تعریف نمود. (Wyne jones, 9111: 102 - 104)

امنیت اجتماعی:

»امنیت جامعه ای معطوف است به رهایی افراد انسانی از قتل، حملات خشونت آمیز و سایر تهدیدات مستقیم که سلامت جسمی (physical well-being) آنها را هدف قرار داده استBrimmer 2007: ) «

(53 از این منظر، راه عملی برای تأمین امنیت جامعه ای عبارت است:

- حمایت از حاکمیت قانون (Supporting the rule of low)

- وجود پلیس منصف (fair police) و مسلط به حد جرم

- نظام قضایی به هنگام و صالح (نصری، (56 :1390

اما امنیت اجتماعی عبارت است از : »آرامش و آسودگی خاطری که جامعه و نظام سیاسی برای اعضاء خود ایجاد می کند« (صدیق سروستانی، (116 :1389 به طور کلی امنیت اجتماعی به قلمروهایی از حفظ حریم فرد مربوط می شود که به نحوی در ارتباط با دیگر افراد جامعه هستند و به نظام سیاسی و دولت مربوط می شود. این قلمروها می توانند زبان، نژاد، قومیت، اعتبار، نقش اجتماعی، کار، درآمد، رفاه، مشارکت سیاسی، آزادی، اعتقاد و ... باشند.

امنیت سایبر:

به امنیت فناوری اطلاعات، وابسته به سیاست دولت ها، امنیت سایبر می گوئیم . این اصطلاحعموماً توسط مؤسسه های دولتی و سیاستگذاران ملی در اسناد، قوانین و پروژه های تحقیقاتی استفاده می شود و کمابیش مترادف با " امنیت اینترنت" است. هر دو عبارت به جوانب امنیت شبکه و اصول سیاستگذاری شبکه ها مثل تعریف حریم خصوصی، جرائم سایبر، تجارت و ارتباطات جهانی اشاره دارند.

امنیت اطلاعات:

6

»امنیت اطلاعات« به حفاظت از اطلاعات و به حداقل رساندن خطر افشای اطلاعات در بخش های غیرمجاز

اشاره دارد. امنیت اطلاعات مجموعه ای از ابزارها برای جلوگیری از سرقت، حمله، جنایت، جاسوسی و خرابکاری و علم مطالعه روش های حفاظت از داده ها در رایانه ها و نظام های ارتباطی در برابر دسترسی و تغییرات غیرمجاز است. با توجه به تعاریف ارائه شده، امنیت به مجموعه ای از تدابیر، روش ها و ابزارها برای جلوگیری از دسترسی و تغییرات غیرمجاز در نظام های رایانه ای و ارتباطی اطلاق می شود.

»فن آوری« به کاربرد علم،خصوصاًبرای اهداف صنعتی و تجاری یا به دانش و روش های مورد استفاده برای تولید یک محصول گفته می شود.

بنابراین »فناوری امنیت اطلاعات « Information Security به بهره گیری مناسب از تمام فناوری های امنیتی پیشرفته برای حفاظت از تمام اطلاعات احتمالی روی اینترنت اشاره دارد.

تهدید:

از دیدگاه علوم سیاسی و روابط بین الملل، تهدید و امنیت به وسیله یکدیگر تعریف می شوند. امنیت در واقع، نبود تهدید است و با وجود تهدید، امنیت مخدوش بوده و کاهش می یابد. (جمعی از نویسندگان، (42 :1387 در واقع امنیت باید در برابر مقوله و امری محافظت گردد که از آن با عنوان تهدید یاد می شود. (همان، (41 بنابراین برای دستیابی به شناخت مناسبی از مفهوم امنیت باید با مفهوم »تهدید)Threat( «

آشنا شد.

تهدید در لغت به معنای ترساندن و بیم دادن است. (عمید: (645 :1382 امنیت ملی در شرایط و فضایی تحقق می یابد که یک ملت در آن شرایط می تواند ارزش های حیاتی خود را حفظ کرده و اهداف ملی خود در ابعاد داخلی، منطقه ای و بین المللی را تحقق بخشد. تمامیت ارضی، اندیشه و الگوهای رفتاری یک نظام سیاسی در حوزه های مختلف سیاسی، اقتصادی و فرهنگی و همچنین حاکمیت و ساختار سیاسی در یک

7

کشور، در ردیف مهم ترین ارزش های حیاتی یک ملت قرار دارد. بنابراین در تعریف اولیه، تهدید؛ عنصر، عامل یا وضعیت هایی است که اهداف و ارزش های حیاتی مذکور را به خطر اندازد (جمعی از نویسندگان، (1387:42

ضرورت و اهمیت موضوع:

امنیت مجازی شاید به شکل قابل توجه آن، موضوع حیاتی برای کشورها باشد. چرا که شرط لازم برای تهدیدپذیری از دنیای مجازی، استفاده گسترده و اتصال به شبکه های الکترونیکی اطلاعات است و شرط کافی، دیجیتالی شدن تمامی سیستم ها و زیرساخت های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی یک جامعه می باشد. در عین حال نباید فراموش کرد که گسترش ارتباطات و انقلاب تکنولوژیکی، بسیاری از مسائل امنیتی را جهانی ساخته و شمال و جنوب در این زمینه دارای مسائل مشترکی هستند. (هاتف، (1388 از طرفی دیگر تهدید، مفهومی نسبی و ذهنی است و درک آن به مؤلفه های گوناگونی بستگی دارد. تهدید در مفهوم گذشته دارای ویژگی های مشخصی بوده که می توان آن ها را این گونه برشمرد:

1 -عمدتاً با منشأ خارجی تصور می شد؛

- 2 مبتنی بر قدرت نظامی بود؛

- 3 متکی بر حضور فیزیکی دشمن بود؛

- 4 آگاهی از تهدیدات، گسترده نبود؛

- 5 دامنه تهدیدات محدود بود؛

- 6 تهدیدات به راحتی قابل تشخیص بود؛ - 7 در اکثر تهدیدات، دولت ها نقش مؤثری را ایفا می کردند .

اما در جهان امروز و در عصر جهانی شدن، به واسطه تغییرات تکنولوژی ، مفاهیم نیز دستخوش تغییر و تحول شده اند. در شرایط نوین ویژگی تهدیدات به شرح زیر است:

8

- اکثر تهدیدات دولت محور نیستند. (این قبیل مخاطرات از عوامل و بازیگران ملی یا فرا ملی نشأت می گیرد.)
- این چالش ها، فضای جغرافیایی خاصی ندارند و تهدیدات متنوع، چندسویه و چندجهتی است و در سه سطح جهانی، منطقه ای و محلی قابل بررسی است.

- این تهدیدات را نمی توان تنها با اتکا به سیاست های دفاعی سنتی مدیریت کرد و مدیریت مؤثر مستلزم طیفی از رهیافت های غیرنظامی است.

مسلماًترسیم یک گفتمان امنیتی خارج از مدار و حریم مفاهیمی چون قدرت، منافع، اهداف، مصالح، ارزش ها، تهدیدات و... دور از دسترس است.

به نظر می رسد لازم باشد در فضای مجازی این مفاهیم ابتدا مورد باز تعریف قرار گیرند و سپس به گفتمان امنیتی وابسته بدان پرداخته شود. اما در شرایطی که تمامی این مفاهیم خود بر ماهیت و شکلی دگرگون شونده و متلون اصرار می ورزند و بر مصداق های گوناگونی دلالت دارند این امر به راحتی امکان پذیر نیست. (هاتف، (1388

اهداف پژوهش:

Ü بررسی مفهومی واژه امنیت در ارتباط با فضای مجازی

Ü واکاوی معضلات و آسیب های فضای مجازی در حوزه امنیت

Ü بررسی راهکارهایی جهت مواجهه با آسیب های فضای مجازی در حوزه امنیت

روش پژوهش:

روش تحقیق حاضر اسنادی ـ کتابخانه ای و فرا تحلیل کیفی بوده است و در راستای مسئله منابع مرتبط مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

9

روش کتابخانهای در تمام تحقیقات علمی مورد استفاده قرار می گیرد و در بعضی از آنها موضوع تحقیق از نظر روش، از آغاز تا انتها متکی بر یافتههای تحقیق کتابخانه ای است .

در تحقیق حاضر نیز منابع فارسی که شامل کتابهایی با محتوای ارتباطی بوده است مورد بازخوانی و بررسی قرار گرفتند و برای دستیابی به اطلاعات بخش های مرتبط مورد بررسی قرار گرفته است.

فراتحلیل بدین صورت انجام شد که در گام اول تحقیق با استفاده از جستجوگرهای اینترنتی و مراجعه به پرتال جامع علوم انسانی و پایگاه الکترونیکی نورمگز و، مجیران و ... سعی شد مقالات علمی- پژوهشی با موضوع رسانه و آسیبهای آن تهیه گردید و سپس با مطالعه نتایج تحقیقات آسیب های رسانه ای در جدول تحلیل تدوین گردید.

یافته ها:

جهان امروز جهانی است که جامعه انسانی را با دو جهان موازی نموده است؛ جهان اول؛ جهان واقعی و جهان دوم؛ جهان مجازی است. (عاملی، 1382، (144 فرایند جهانی شدن این امکان را فراهم ساخته تا انسان ها از سلطه مرزهای مکانی رهایی یابند و با ظهور اینترنت به عنوان رسانه ای قدرتمند در سال های اخیر مجددا باب گفتگوهایی جدید را در خصوص نقش اینترنت و فضای مجازی در جامعه گشوده است. (مهدیزاده، (45 :1389

آسیب های فضای مجازی :

با مطالعه مقالات مربوط به فضای مجازی رسانه های نوین ارتباطی به نتایج زیر رسیدیم: جدول شماره :1 شناسنامه مقالات علمی پژوهشی

توضیح: همانطورکه در جدول ملاحظه می شود تعداد 22 مقاله با موضوع رسانه و فضای مجازی به روش نمونه گیری انتخاب هدفمند از فصلنامه های علمی پژوهشی جمع آوری گردیده است تا با مطالعه این مقالات به آسیب های احتمالی فضای مجازی پی ببریم نتایج این تحلیل در جدول شماره دو قابل مشاهده است:

جدول شماره :2 آسیب های فضای مجازی

ردیف آسیب رسانهای


1 تغییر الگوهای رفتاری
2 اعتیاد اینترنتی
3 مصرف گرایی
4 مصرف گرایی
5 اعتیاد اینترنتی
6 اعتیاد اینترنتی
7 جرم قوادی و هرزه نگاری
8 رسانه و اخلاق
9 رسانه و اخلاق
10 رسانه و اخلاق
11 تغییرات هویتی
12 موانع و آسیبهای زمینه سازی در عرصه رسانه
13 اعتیاد اینترنتی
14 آسیب شناسی مخاطب پنداری
15 آسیب های ارتباطی (دوستی های آسیب زا و فریب آلود)
16 اعتیاد اینترنتی و اضطراب
17 آسیب های اخلاقی
18 اثر تخریبی بر افکار عمومی
19 گرایش به جرائم
20 تصویر سازی های غیرایرانی
21 فقدان نظریه بومی
22 تغییرات هویتی

توضیح جدول:

از تحلیل آسیب های مطرح در مقالات علمی پژوهشی به این نتیجه رسیدیم که تعداد 7 مقاله (% 32) به

آسیب های اخلاقی و تعداد 5 مقاله (% 23) به اعتیاد اینترنتی کاربران اشاره کرده اند. نتایج در جدول

فقدان نظریه بومی موانع و آسیبهای زمینه سازی در عرصه رسانه

آسیب شناسی مخاطب پنداری اثر تخریبی بر افکار عمومی تصویر سازی های غیرایرانی جمع

بدین ترتیب با وجود آسیب های متعددی که افراد در فضای مجازی با آن روبه رو هستند، لزوم ارائه

راهکارهایی جهت ممانعت و یا کاهش این آسیب ها و موارد دیگری که در این لیست لحاظ نشده است

توسط خود کاربران و همچنین برنامه ریزان امور فرهنگی کشور وجود دارد.

14

تهدید در فضای مجازی (جنگ نرم) و سربازان مجازی

جوزف نای اولین فردی است که اصطلاح جنگ نرم (soft war) را به کار برده است. او جنگ نرم را »شکل دهی ترجیحات دیگران« توصیف می کند و قدرت نرم را توانایی شکل دهی به ترجیحات می داند. هدف از جنگ نرم همانند جنگ سخت، براندازی است اما در این براندازی به جای اقدام جهت تغییر حاکمان، اهداف حکومت ها را مورد هدف قرار می دهند .(Nye, 2004: 18)

جنگ نرم در برابر جنگ سخت (Hard war) در حقیقت شامل هرگونه اقدام روانی و تبلیغات رسانه ای است که جامعه هدف یا گروه هدف را نشانه می گیرد و بدون درگیری نظامی و گشوده شدن آتش رقیب را به انفعال و شکست وا می دارد. (افتخاری، .(14 :1378

می توان گفت: جنگ نرم عبارت است از هرگونه اقدام غیر خشونت آمیز که ارزشها و هنجارها را مورد هجوم قرار داده و در حد نهایی منجر به تغییر در الگوهای رفتاری نظام حاکم متعارض داشته باشد. هدف در جنگ نرم را می توان صدمه زدن به مشروعیت نظام سیاسی، اعتماد ملی، وفاق ملی ـ سیاسی که نظر سرمایه های مهم اجتماعی هستند، دانست.

نقاط افتراق جنگ سخت با جنگ نرم را در موارد زیر می توان خلاصه نمود:

Ü حوزه و ابعاد جنگ نرم؛ اجتماعی، فرهنگی و سیاسی است در حالی که حوزه تهدید سخت نظامی می باشد.

Ü جنگ نرم پیچیده و اندازه گیری آن مشکل است، حال آنکه جنگ سخت عینی، واقعی و محسوس است و می توان آن را با ارائه برخی معیارها اندازه گیری کرد.

Ü روش اعمال جنگ سخت استفاده از زور و اجبار (نیروی نظامی) است، در حالی که جنگ نرم، از روش ارضا برای برای تصرف قلوب و اقناع برای تصرف ذهن بهره گیری می شود.

15

Ü در جنگ سخت، با تخریب و حذف فیزیکی حریف و تصرف و اشتغال سرزمین، اهداف تامین و اراده تحمیل می شود. در جنگ نرم با تاثیرگذاری بر انتخاب ها، فرآیند تصمیم گیری و الگوهای رفتاری و در نهایت تغییر هویت، اهداف محقق می شود (ماه پیشانیان، (31 :1389 امروزه تهدیدها به سمت تهدیدهای نرم سوق یافته است. تهدیدهای نرم به دلیل کم هزینهتر بودن، تاثیر بر

عوامل نرم افزارانه حوزه اقتدار ملی، استفاده نکردن از روشهای خشونت آمیز و ... بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. این تهدیدها در فضای مجازی از سوی 5 گروه اعمال می شود (حسن بیگی، (99 :1384

Ü عوامل خارجی

Ü جنایتکاران عوامل و گروه های جنایی

Ü تروریست ها و گروه های افراطی

Ü هکرها و کارمندان و نیروهای داخلی (ناراضی)

در جهان امروز و در عصر جهانی شدن به واسطه تغییرات تکنولوژی مفاهیم زیر دستخوش تعییر و تحول

شده اند. در شرایط نوین ویژگی تهدیدات به شرح زیر است:

Ü اکثر تهدیدات دولت محور نیستند (این قبیل مخاطرات از عوامل و بازیگران ملی یا فراملی نشات می گیرد)

Ü این چالش ها فضای جغرافیایی خاصی ندارند و تهدیدات متنوع، چندسویه و چند جهتی است.

Ü تهدیدات را نمی توان تنها با اتکا به سیاستهای دفاعی سنتی مدیریت کرد و مدیریت موثر مستلزم طیفی از رهیافتهای غیر نظامی است. (هاتف، (96 :1388

الف) تهدیدهای نرم داخلی

تهدیدهای داخلی همواره در سخنان امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری بیشتر از تهدیدهای خارجی موردتأکید قرار گرفته شده است. بنیانگذار جمهوری اسلامی تهدیدهای داخلی را همیشه بزرگتر از

16

تهدیدهای خارجی تلقی می کردند: »آسیب از داخل خود آدم است، داخل خو د ملت و کشور بر ما وارد می شود و بر شما. از خارج هیچ ترسی نداشته باشید، از داخل خودمان بترسید.« (صحیفه نور، ج(95: 12 …» ا زخارج نترسید تا داخل آسیبی نبیند، از خارج نباید ترسید، از داخل بترسید… آن ها می دانند که از

چه راه باید یک کشوری را به تباهی کشانند. آن ها می دانند که باید از راه خود حکومت، از راه خود دولت، از راه خود مجلس، از راه خود این ها، این کارها را انجام بدهند.« (همان، ج (446 :16 »نسل امروز، ملت، کشور، مسئولان، حکومت و نظام خود را همیشه آزاد، سربلند، مستقل و عزیز می بیند؛

همه نمادهای کشور را دارای نشانه های استقلال دیده و به خود می بالد؛ این نسلی است که از تهدید دشمن نمی هراسد. لذا این تهدیدها برای کشور خطر جدی است. خطر جدی برای کشور عبارت است از آن مسائل که ما به دست خودمان به وجود آوریم. ایجا داختلاف، ایجاد بی ایمانی، ایجاد ناامیدی نسبت به آینده، القای وجود اختلاف و دوئیت، القای احساس ضعف در مقابل دشمن- که بعضی ها متأسفانه از روی نادانی یا غرض ورزی این کارها را می کنند- احساس ناتوانی در مسئولان کشور- که بعضی این احساس را

عملاًو بعضیقولاًترویج می کنند- برای کشور منشأ خطر است.« (مقام معظم رهبری، 9 فروردین (1381

(1 اپوزیسیون های غیرقانونی داخلی:

اپوزیسیون داخلی را می توان به دو نوع اپوزیسیون قانونی و غیرقانونی تقسیم کرد. اپوزیسیون قانونی در برخی از مواقع با هیئت حاکمه همراهی ندارد و نسبت به رفتار و عملکرد آن در بخش های مختلف انتقاداتی (که گاهی بسیار جدی و گسترده است)، دارد اما اپوزیسیون غیرقانونی با اصل نظام مخالفت دارد و تلاش های خود را برمخالفت با آن قرار می دهد، بنابراین از این نوع گروه ها و احزاب (اپوزیسیون های غیرقانونی) می توان به عنوان تهدیدی برای امنیت نظام یاد کرد.

این نوع اپوزیسیون ها شامل احزاب و گروهک های ترد شده و یا نفی شده می شوند (مانند نهضت آزادی، سازمان مجاهدین خلق (منافقین)، گروه های سلطنت طلب و.(… از جمله فعالیت های نرم این اپوزیسیون

17

ها می توان به نافرمانی مدنی، اعتراضات و راهپیمایی های بدون مجوز، پخش شبنامه ها و…اشاره کرد. این نوع فعالیت ها در انتخابات دهم ریاست جمهوری نمود بارزی داشت.

باید توجه داشت که برخی از اقدامات نرم این اپوزیسیون ها، ممکن است به رفتارهای خشونت آمیز کشیده شود اما باتوجه به این که پیامدهای آن غیرخشونت آمیز است (ابطال انتخابات، ایجاد تردید درمورد شخصیت های نظام، از بین بردن اعتماد مردم به نظام و(…، در زمره تهدیدهای نرم قرار می گیرد. (عبداله خانی، (69 :1386 باتوجه به سخنانی که در ابتدای این قسمت آمد، حضرت امام(ره) مجراهای بروز تهدید را »از راه خود