بخشی از مقاله
چكيده
گزاره هاي توصيفي برآمده از نظريه هاي علوم انساني، بودن، چيستي و رابطة ميان فعل و انفعالات انسان را بيان ميكنند و هيچ دلالتي بر معرفت دستوري و انشاء طلبيِ الزامي ندارند. نظريهپردازي قرآنبنيان در نهايت به دنبال دستيابي به دستورالعمل هايي بر اساس نظريه است كه از آن به رسالتهاي قرآني يا معرفت فقهي تعبير مي شود. پرسش اين است كه كدام سازوكار در علم اصول، پيوند ميان نظرية قرآني علوم انساني را با معرفت فقهي برقرار ميكند؟ براي پاسخ به اين پرسش، سازوكارهاي دلالت گزارههاي توصيفي بر گزاره هاي دستوري در علم اصول بررسي و كاربرد آنها در اين باره امكانسنجي مي شود. در نهايت نشان داده مي شود كه از ميان سازوكارهاي هشت گانه تنها سازوكار اندراج و انطباق قادر به پيوند دادن معرفت توصيفي نظريه و معرفت فقهي و در نتيجه حل »چالش نظريه پردازي قرآن بنيان و معرفت فقهي« است.
مسألة تحقيق
برخي قرآن پژوهان كه بر نظريه پردازي قرآن بنيان تأكيد داشته و دستيابي به رسالت اسلامي را هدف غايي آن مي دانند دستيابي به رسالتهاي قرآني در بارة مسأله را از جمله اهداف اصلي نظريهپردازي قرآن بنيان برمي شمارند . - الصدر١٤٢١، ج٥، ٢٣ - با اين وصف، روش عبور از نظريه و رسيدن به رسالتها را بيان نشده است. بديهي است، مراد از رسالت قرآني مجموعة الزامات عملي برآمده از نظريه است. الزاماتي كه ماهيتي دستوري دارند و وجه كاربردي نظريه اند. اين امر يكي از حلقات مفقوده در پيشبرد نظريه پردازي قرآن بنيان است.
براي مثال، معلوم نيست با استفاده از نظرية قرآني سنت هاي تاريخي اگر به دستهاي از گزارههاي توصيفي در بارة سنت هاي تاريخي آگاهي يافتيم چگونه ميتوانيم با استفاده از آن به دستورالعمل هايي برسيم كه تكليف انسان را نسبت به نظريه يادشده بيان مي كند. طبعا اين دستورها ماهيتي انشائي داشته و از سنخ احكام تكليفي و معرفت فقهي خواهند بود. به بياني ديگر، فهم رسالت از نظريه يعني فهم بايد از هست بيانشده به وسيلة قرآن. عبور از هست قرآني به بايدها يعني استنباط احكام شرعي از معرفت توصيفي موجود در جمله هاي خبري. جملة خبريه براي حكايت از واقعيت وضع شده است نه طلب واقعيت. با اين وصف، در اصول فقه سازوكارهايي دلالي براي استنباط فقهي از جمله هاي خبريه وجود دارد. در اين مقاله از طريق بررسي سازوكارهاي يادشده دستيابي به معرفت فقهي از معرفت توصيفي برآمده از نظريه هاي قرآني امكانسنجي ميشود.
موقعيت مسأله در مبحث نظامسازي
اين پژوهش، يكي از مسائل نظريهپردازي قرآنبنيان در علوم انساني را بررسي ميشود . مسأله مورد بحث در مرحلة نظريه قرار دارد. نمودار زير موقعيت مسألة مورد بحث را در الگوي يادشده نشان ميدهد. موقعيت مسأله در مدل مفهومي نظريهپردازي قرآنبنيان نگارنده با مطالعه در آثار شهيد صدر كه بر نظريه پردازي قرآن بنيان تأكيد دارد مدل مفهومي وي در اين باره را استخراج كرده است. مدل يادشده در ارديبهشت سال ١٣٩٥ در پيش نشست همايش علوم انساني قرآن بنيان ارائه و مقاله آن در مجموعه مقالات يادشده در دست انتشار است.
