بخشی از مقاله
چکیده
مبحث جهانیشدن با فروپاشی نظام دو قطبی و پایان دوران موسوم به جنگ سرد میان قدرتهاي برتر یعنی ایالات متحده آمریکا و اتحاد جماهیرشوروي سابق به صورت جدي مطرح و جایگاه ویژهاي در میان مباحث مربوط به سیاست، روابط بینالملل، ژئوپلیتیک و جامعهشناسی پیدا کرد.پدیده جهانیشدن به دنبال ایجاد جهانی یکدست با حاکمیت الگویی خاص در زمینههاي مختلف اقتصادي، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی با محوریت تفکر لیبرال دموکراسی غرب است. در این راستا قدرتهاي مسلط، براي ترویج و نهادینه کردن این پدیده، از ابزارهاي تبلیغی مختلفی بهره میگیرند که از جمله مهمترین آنها فضاي سایبر است .
فضاي سایبر با در اختیار نهادن امکانات ارتباطی پر سرعت، مرزهاي جغرافیایی را در نوردیده و با ترویج فرهنگ مورد نظر در راستاي اهداف جهانیشدن جاي خود را در میان جوامع مختلف باز کرده و با سرعتی بالا در حال گسترش است.در همین حال اسلام به عنوان یک هویت مستقل فرهنگی - تاریخی، جهانی شدن را چالشی مهم از جانب غرب براي خود میداند و درصدد است تا در مقابل تاثیرات آن مقاومت کرده و مانع از نفوذ آن بر جوامع خود شود . مقاله حاضر با روش تحلیلی – توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانهاي و اینترنتی، درصدد بررسی و تبیین ابعاد گوناگون جهانی شدن و نقش فضاي سایبر به عنوان ابزار مهم آن در تاثیرگذاري بر جهان اسلام از دیدگاه ژئوپلیتیک میباشد. در این چارچوب، سوال اصلی این است که جهانیشدن چه تاثیراتی بر فرهنگ جهان اسلام داشته است؟
واژگان کلیدي: جهانی شدن – فضاي سایبر – جهان اسلام – فرهنگ و ژئوپلیتیک.
مقدمه
اصطلاح جهانی شدن، پس از دوران جنگ سرد در بین اندیشههاي ژئوپلیتیک جایگاه ویژهاي یافت و به صورت گفتمان مسلط در تبیین و تشریح تحولات و مناسبات جهانی تجلی پیدا کرد. ریشههاي روند جهانی شدن را باید در وضعیت نوین اقتصادي ناشی از صلح پس از سال 1945، فتح بازارهاي بینالمللی توسط آلمان و ژاپن از فرداي جنگ جهانی دوم، ظهور قدرت ژئواستراتژیک شوروي و نیز سلطه ایالات متحده آمریکا بر جهان جستجو کرد. جهانی شدن نظام اقتصادي بازار آزاد که از دهه 1980 آغاز شد، با فروپاشی شوروي و سقوط نظام جهانی دوقطبی در دهه 90 به اوج خود رسید. این حرکت در سایه ایجاد جهانی واحد و یا یک GLOBE در ساختار نظام سلسله مراتب جهان و از سوي ایالات متحده رهبري میشود.توسعه تجارت و اقتصاد، رقابتهاي جهانی را از بعد ایدئولوژیک خارج و به آن جنبهاي ژئواکونومیک بخشید. رقابتهاي اقتصادي و جهانی شدن اقتصاد، اثرگذاريهاي فرهنگی، سیاسی و اجتماعی نیز در سطح جوامع جهان در پی داشت که ابعاد جهانی شدن را به شکل پیچیدهاي مطرح کرد.
بدون شک ابزار اصلی این تاثیرگذاريها، استفاده از فضاي مجازي یا فضاي سایبر است. فضایی که از دهه 90 میلادي، همزمان با آغاز جهانی شدن، وارد زندگی بشر شد. فضاي سایبر با در اختیار نهادن امکانات ارتباطی پر سرعت، مرزهاي جغرافیایی را در نوردیده و به انتقال آزاد اطلاعات و سهولت دسترسی به آنها از سوي بشر کمک کرد. تاثیرگذاري این روند بر جوامع بشري به حدي گسترده است که امروز، از کم رنگ شدن مرزهاي جغرافیایی، تغییر فرهنگها و آداب و رسوم در نقاط مختلف جهان، سخن به میان میآید که واکنش منفی جوامع فرهنگی در کشورهاي با ساختار ایدئولوژیک براي مقابله با این پدیده نوظهور و تاثیرگذار را برانگیخته است.جهان اسلام به عنوان یک هویت مستقل فرهنگی – تاریخی، جهانی شدن اقتصادي را پذیرفته است اما در مقابل تاثیر این پدیده بر فرهنگ و به تبع آن، سیاست و اجتماع خود مقاومت میکند و آن را چالشی از جانب غرب براي خود میداند. هرچند که عدهاي معتقدند جهانی شدن، فرآیندي طبیعی و اجتناب ناپذیر در زندگی بشر امروز است و مقاومت در مقابل آن، بیفایده است.
روش تحقیق
این مقاله با روش تحلیلی – توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانهاي و اینترنتی، در صدد بررسی و تبیین ابعاد گوناگون جهانی شدن و نقش فضاي سایبر به عنوان ابزار مهم آن در تاثیرگذاري بر جهان اسلام از دیدگاه ژئوپلیتیک میباشد. سوال اصلی تحقیق این است که جهانیشدن چه تاثیراتی بر فرهنگ جهان اسلام داشته است؟
مبانی نظري جهانی اندیشی از دیدگاه ژئوپلیتیک
در برخوردي کلی ژئوپلیتیک به مطالعه روابط ساختاري قدرتها با هم و در دو راستاي افقی - روابط قدرتهاي همتراز - و عمودي - روابط قدرتهاي بزرگتر و کوچکتر - میپردازد. این ساختار، نظام جهانی عنوان میگیرد که محتواي اصلی مباحث ژئوپلیتیک را شامل میشود - مجتهدزاده،. - 127 :1381حافظنیا ژئوپلیتیک را علم مطالعه روابط متقابل جغرافیا، قدرت و سیاست و کنشهاي ناشی از ترکیب آنها با یکدیگر تعریف میکند - حافظنیا،. - 37 :1385 در تعریفی از مجتهدزاده، ژئوپلیتیک دانشی است که اثر محیط و اشکال و یا پدیدههاي محیطی بر تصمیمگیريهاي سیاسی، بویژه در سطوح گسترده منطقهاي و جهانی را مطالعه و بررسی میکند - مجتهدزاده 1381، . - 128
با توجه به تعاریف ارائه شده قدرت و بازيهاي قدرتی در نظام جهانی موضوع اصلی ژئوپلیتیک است که حاصل آن ایجاد نظام سلسله مراتبی در جهان و در بین قدرتهاست. بدین ترتیب، ژئوپلیتیک از جهتی عبارت است از جهانی اندیشی یا مطالعه اثرگذاريهاي متقابل قدرتها و ترتیب و توالی قدرت در جهان سیاسی از هم گسیخته و تقسیم شده میان کشورها، قدرتها و منطقهها؛ مطالعهاي که هم شکل جهانی سیاست و ترتیب و توالی قدرتها را در نظر دارد و هم اشکال منطقهاي آن را بررسی میکند - همان، . - 129بشر متمدن از هنگام پیدایش امپراتوريهاي جهانگیر با نظام ژئوپلیتیک جهانی سروکار داشته است. از دیدگاه تاریخی تردیدي نیست که گرایشهاي ژئوپلیتیک از هنگامی آغاز گردید که قدرتهاي بزرگ با گرایشهاي جهانی پدید آمدند و باز هم تردیدي نیست که نظام سیاسی هخامنشیان در ایران، نخستین پدیده قدرتی در تاریخ تمدن بود که گرایشهاي جهانی را به معناي امروزي آن نشان داد - همان، . - 132
