بخشی از مقاله
چکیده
در هر جامعه ای، انتظار بر این است که آموزش و اشتغال به عنوان بخش های مکمل و متجانس عمل نمایند . این مقاله به بررسی چالشهای ساختاری آموزش عالی و اشتغال در ایران پرداخته است. با توجه به ماهیت موضوع مطالعه، در این بررسی از روش اسنادی و کتابخانهای استفاده شده است. آمارها و دادههای مربوط به آموزش عالی و اشتغال در ده های گذشته در ایران در کنار منابع پژوهشی مرتبط با این دو حوزه از مهمترین اطلاعاتی است که در این پژوهش مورد بررسی و بهره برداری قرار گرفته است. بررسی منابع و آمارهای موجود نشان میدهد که آموزش عالی در ایران در پیوند و تجانس با حوزه اشتغال توسعه نیافته است .
این گسست و نداشتن تجانس خود معلول ویژگی ها و چالشهای گوناگونی از جمله چالشهای ساختاری و کلان اجتماعی و اقتصادی است. چالشهای ساختاری در چند دسته قرار میگیرند: رویکرد مدیریتی به ویژه مدیریت کلان جامعه که مبتنی بر بهره گیری از منابع موجود بوده، رویکرد فرهنگی- اجتماعی »دولت-اتکائی« شهروندان و کم توجهی به کارآفرینی و خلاقیت شهروندان به عنوان کنشگران خلاق، کمی گرائی و ظاهر گرایی در آموزش، فرهنگ کار مبتنی بر روزمرگی، بیتوجهی به نیازها و اقتضائات منطقه ای در قالب آمایش سرزمین، ضعف پیوند بین دانشگاه و جامعه - به ویژه صنعت - ، نگاه منزلتی به دانش به جای رویکرد داناییمحورانه به آن و .... نمونههایی از چالشهای موجود در آموزش عالی و اشتغال در ایران هستند.
واژگان کلیدی: آموزش عالی، اشتغال، چالشها، ایران.
مقدمه
جامعه ایران در طی دو دهه گذشته با سیر روزافزون گسترش تعداد دانشگاه ها و دانشجویان روبرو بوده است، به گونهای که در طی کمتر از دو دهه تعداد دانشجویان بیش از چهار برابشده است. در قرن بیست و یکم، اهمیت آموزش عالی در فرایند توسعه افزایش یافته است . - UNESCO, 1996 - در این میان، برخی از علوم همچون علوم انسانی با وجود اهمیّت بنیادینی که برای مدیریت کلان اجتماعی دارند، در ایران از گسترش کیفی برخوردار نبودهاند. شارپ در مقاله ای به نقش موضوعاتی چون بهداشت و آموزش - درون داده های آموزشی - 2 در پایداری سرمایه انسانی پرداخته است. وی همچنین ارتباطات بین سرمایه انسانی3 و سرمایه طبیعی4، سرمایه انسانی و سرمایه اقتصادی را مورد توجه قرار داده است , - Sharpe .1999 - سازمان یونسکو، در کتاب "بعد فرهنگی توسعه"، جنبه های فرهنگی توسعه را مورد بررسی قرار داده است که آموزش نیز یکی از جنبه ها می باشد . - UNESCO, 1995 -
در جامعه ایران به عنوان یک جامعه در حال توسعه و تأثیرپذیر از تحولات علمی جهان مدرن، آموزش عالی اگرچه به لحاط کمی توسعه قابل توجهی پیدا کرده اند ولی از بعد کیفی تحول زیادی را تجربه ننموده است. اجتهادی در بررسی خود در مورد توانمندی ها و کاستی های نظام آموزش عالی در جمهوری اسلامی ایران نشان داده است که آموزش عالی در ایران فاقد دو کارآیی اصلی یعنی پژوهش و گسترش دانش است - اجتهادی، ٌَْْ - . توسعه پایدار از مباحث محوری در رویکردهای اقتصادی و اجتماعی مرتبط با توسعه میباشد. در دهههای آغازین قرن بیستم، توسعه بیشتر از منظر اقتصادی مورد توجه قرار می گرفت و به ابعاد دیگر جامعه انسانی به ویژه ابعاد فرهنگی و اجتماعی توجه کافی نمی شد.پس از نقدهای وارده به دیدگاههای کلاسیک توسعه و همچنین دیدگاههای مبتنی بر بهرهوری محض اقتصادی، توجه به نیازهای جامع انسانی در تبیین مفاهیم، نظریهها، اهداف و برنامههای توسعهای گسترش یافت.
دو برداشت میتوان از توسعه پایدار ارائه داد: الف: برداشت خاص از توسعه پایدار که همان رویکرد توجه به منافع زیستمحیطی نسلهای آینده در توسعه می باشد به گونه ای که برنامه های کنونی توسعه منجر به تخریب و تهدید منافع نسلهای آینده نشود و ب- برداشت عام که توسعه همه جانبه را مد نظر دارد که رمز پایداری و ماندگاریتوسعه همین جامعنگری و توجه به ابعاد گوناگون اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، بومشناختی و .... توسعه میباشد. پایداری در معنای وسیع خود به"توانایی جامعه ، اکوسیستم یا هرسیستم جاری برای تداومکارکرد در آینده نامحدود اطلاق می شود ، بدون اینکه به طور اجبار در نتیجه تحلیل رفتن منابعی کهسیستم بهآن وابسته است یا به دلیل تحمیل بار بیش از حد روی آنها ، به ضعف کشیده شود - Gilman,." - 1996: 1 در این مقاله برداشت دوم از توسعه پایدار که همان توسعه جامع و ماندگار میباشد؛ مد نظر قرار گرفته است. پیرامون علم و توسعه، اندیشمندان مختلف هر یک به گونه ای به رابطه دوس ویه ای دو پرداخته اند. طرفداران رویکرد مخزن دانش معتقدند که زیاد شدن افرادی به عنوان مخزن و انبار دانش علمی و اطلاعات در ایجاد نوآوری مؤثر است و ایجاد و بسط نوآوری به همراه گسترش فن آؤری بر رشد اقتصادی تأثیر مثبت می گذارد. دنیسون مدافع اصلی این رویکرد است - ودادهیر، ٌَُْ - .
مبنا قرار دادن برداشت جامعنگری و ماندگاری برنامههای توسعه برای مفهوم توسعه پایدار، و با توجه به اهمیت آموزش برای توسعه پایدار و جامع؛ مجموعهای از الزامات آموزشی برای توسعه پایدار وجود دارند که توزیع موسسات آموزشی و دانشگاهی بر اساس نیازهای زمانی و مکانی با بهره مندی از الگوی آمایش سرزمین، کیفیسازی و چابکسازی آموزش عالی برای افزایش اثربخشی آن در برنامه های توسعه ای، توجه به آموزشهای عملی و حرفهای برای پوشش دادن به نیازهای گوناگون جامعه، تغییر نگاه به آموزش عالی به عنوان یک سرمایه فرهنگی لوکس به یک مسیر توانمندسازی افراد جامعه برای مشارکت و نقش پذیری در برنامههای توسعهای، دوری از موازیکاری در آموزش عالی به منظور پوشش دادن به نیازهای متنوع جامعه، افزایش نظارت کیفی بر فعالیتهای آموزشی به ویژه آموزش عالی، افزایش پیوند بین نهادهای آموزش عالی و جامعه به ویژه صنعت، تقویت آموزش های کارآفرینانه و گرایش به سمت دانشگاه های نسل سوم، گسترش و تقویت روحیه نوآوری و خلاقیت در آموزش و افزایش تبادلات علمی با عرصه های علمی جهانی از آن جملهاند. به بررسی چالشهای ساختاری آموزش عالی و اشتغال در ایران پرداخته است. هدف اصلی از این مقاله، شناسایی چالشهای فراروی نظام آموزش عالی کشور متناظر با شرایط اشتغال در کشور بوده است.با توجه به ماهیت موضوع مطالعه، در این بررسی عمدتاً از روش اسنادی و کتابخانه ا ی استفاده شده است و افزون بر منابع نظری و مفهومی، برخی ا سناد و آمارهای آموزش عالی و اشتغال در ایران مورد بررسی قرار گرفته است.
یافتهها
ایران یکی از کشورهای جوان دنیا است و تا سال ٌََِ، حدود ٌَ میلیون نفر دانش آموز در مقاطع سه گانه در آن مشغول به تحصیل بودهاند. در آن سال بیش از ِّ/ٌ میلیون نفر در مقطع آموزش عالی تحصیل می کردن. تعداد مراکز تحقیقاتی کشور ٍِّّ واحد است و نفت بیشترین سهم را از تولید ناخالص داخلی دارد - دفتر امور توسعه علوم و فناوری، ٌََِ - .در کنار مسائل فراروی همه علوم در ایران، علوم انسانی نیز با مسائل و مشکلات خاص خود روبرو می باشند. نگاهی به روند اقتباس آموزش نوین از غرب و به ویژه مدرسه دارالفنون، نشان می دهد که علوم تجربی و ریاضی طلیعه دار ورود علوم جدید به ایران بودند.
این باور غلط که علم یعنی علوم تجربی، زیان های جبران ناپذبری را متوجه علوم انسانی ساخته است. به عبارت دیگر، حتی برخی از افراد با تحصیلات دانشگاهی هنوز بر این باورند که رشته های علوم انسانی قالب و شکل علمی ندارند . در طی چنددهه گذشته آموزش عالی ایران بارشد فزاینده ای از دانشجویان، دانش آموختگان و اعضای هیأت علمی دانشگاه ها مواجه بوده است. جدول زیر این وضعیت را به خوبی نشان می دهد.علوم انسانی در دو بعد کمی و کیفی جایگاه متفاوتی در زمینه های آموزشی در کشور دارد در. بعد کمّی، علوم انسانی افزایش رشته های تحصیلی، مقاطع تحصیلی ، مراکزدانشگاهی و تعداد دانشجویان در
