بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این پژوهش بررسی اثر هدفمند کردن یارانهها بر انتقال قیمت بازار ماهی قزلآلای ایران با استفاده از الگوی هوک است. برای انجام این مطالعه الگوهای انتقال قیمت مربوط به قبل و بعد از اجرای این طرح برآورد شده و با هم مقایسه شدند. نتایج نشان داد که بعد از هدفمندی یارانهها، سرعت انتقال کاهشهای قیمت تندتر شده است در حالی که سرعت انتقال افزایشهای قیمت کندتر شده است. مقایسه کششهای کوتاهمدت نشان داد که بعد از هدفمندی یارانهها مقدار انتقال کششهای کاهش قیمت و افزایش قیمت کمتر شده است. همچنین کششهای بلندمدت بعد از هدفمندی یارانهها نسبت به قبل از آن کمتر شده است. در نهایت مقایسه آزمونهای تقارن انتقال قیمت نشان داد که هدفمندی یارانهها اثری بر تغییر سرعت و بزرگی انتقال قیمت بازار ماهی قزلآلای ایران نداشته است.
کلمات کلیدی: انتقال قیمت، الگوی هوک، ایران، ماهی قزلآلا، هدفمند کردن یارانهها
.1 مقدمه
موضوع حاشیه بازار و انتقال قیمت در طول زنجیره مواد غذایی در طی مدت طولانی در زمینه تحلیلهای اجرا، هدایت و ساختار مورد ملاحظه قرار گرفته است .[15] نحوه انتقال قیمت و وجود احتمالی انتقال قیمت نامتقارن از اهمیت و کاربردهای ویژهای برخوردار است. انتقال نامتقارن قیمت نه تنها به این دلیل اهمیت دارد که ممکن است به شکاف موجود در تئوریهای اقتصادی دلالت کند، بلکه به عنوان شاهدی از شکست بازار، در اهداف سیاسی مورد توجه قرار گیرد .[12] انتقال قیمت نامتقارن میتواند کاربردهای رفاهی و در نتیجه کاربردهای سیاستی داشته باشد. یک کاربرد محتمل از انتقال قیمت نامتقارن این است که مصرفکننده از کاهش قیمت در سطح تولیدکننده، و تولیدکننده از افزایش در سطح خرده فروشی سودی نمیبرند.
بنابراین، در حالت انتقال قیمت نامتقارن، توزیع اثرات رفاه در سطوح و در میان عاملان اقتصادی در زمان وقوع شوکها به یک بازار، به تناسب موضوع انتقال قیمت نامتقارن، تغییر خواهد کرد. از اینرو، انتقال قیمت نامتقارن بر توزیع مجددی از امکانات رفاهی و خدمات اجتماعی اشاره دارد که این توزیع با امکانات بدست آمده تحت شرایط تقارن تفاوت دارد .[13]آبزیان و به ویژه ماهی یکی از مهمترین منابع تأمین پروتئین حیوانی محسوب میشود که نقش مهمی در سبد غذایی خانوارها بازی میکند و میتواند به عنوان جایگزینی مناسب برای تأمین نیازهای غذایی و پروتئینی منظور شود .[1] امروزه ماهی به طور متوسط 16 درصد از پروتئین مورد نیاز جهان را تأمین میکند که در واقع بهرهگیری از بخش کوچکی از منابع عظیم دریایی است ولی همین مقدار معادل پروتئین حاصله از 600 میلیون رأس گاو میباشد .[5]
علاوه بر این، ارزش بیشتر گوشت ماهی در مقایسه با گوشت قرمز باعث شده تا مصرف سرانه ماهی در کشورهای جهان بعنوان یک شاخص درمانی و بهداشتی و نیز رفاهی تلقی گردد .[7] در حال حاضر مسئولان کشور به مقوله امنیت غذایی و ایمنی غذا توجه خاصی دارند و در سند چشم انداز توسعه نیز به آن پرداخته شده است به طوری که با توجه به قانون برنامه چهارم توسعه کشور، بایستی تا سال 1399 سهم آبزیان از کل میزان پروتئین دریافتی افراد 16 درصد باشد. این موضوع اهمیت شیلات و آبزیان را در امنیت غذایی دو چندان میکند .[6] در حال حاضر بازار شیلات ایران دارای نوسانات قیمتی زیادی است و بازار مناسبی برای تنظیم قیمت شیلات ایران وجود ندارد .[2] همچنین بسیاری از کارشناسان بر این باورند که اجرای طرح هدفمندی یارانهها آثار تورمی برجای خواهد گذاشت [4] و این امر بازار شیلات ایران را تحت تأثیر قرار میدهد. بنابراین به با توجه به اینکه مصرف عمده خانوارهای ایرانی ماهی قزلآلاست، هدف از این مطالعه بررسی اثر هدفمندی یارانهها بر روی انتقال قیمت بازار ماهی قزلآلای ایران میباشد.
.2 پیشینه تحقیق
مطالعات بسیاری انتقال قیمت برای محصولات مختلف را مورد بررسی قرار دادهاند. بررسی انتقال قیمت در بازار کالاهای کشاورزی، به ویژه در زمینه بازار گوشت مورد توجه بسیاری از پژوهشگران قرار گرفته است. گیلن و فرانکوزا [11] انتقال قیمت دوازده گونه ماهیان مصرفی در بازار اسپانیا را مورد بررسی قرار دادند. نتایج نشان داد که کشش انتقال قیمت بین دو بازار عمدهفروشی و سرتور نسبت به دیگر بازارها بزرگتر است و کششهای کوتاهمدت کوچکتر از کششهای بلندمدت است. پولسن [14]در مطالعه خود انتقال قیمت خردهفروشی- مزرعه برای صادرات ماهی قزلآلای نروژ به فرانسه را آزمون کرده است. نتایج نشان داد که پیوند قیمتهای صادرات- مزرعه قویتر از پیوند قیمتهای صادرات خردهفروشی است. همچنین در زنجیره ارزش انتقال قیمت نامتقارن است و واکنش تغییرات قیمت صادرات نسبت به کاهش قیمت سطح مزرعه در مقابل افزایش آن بیشتر است. حسینی و سراییشاد [6] در مطالعه خود آزمون انتقال قیمت در بازار قزلآلای پرورشی در استان فارس از سطح مزرعه تا خردهفروشی را تحقیق نمودند نتایج نشان داد که انتقال قیمت در کوتاهمدت نامتقارن است و افزایش در قیمت سرمزرعه تأثیری بزرگتر بر تغییر قیمت خردهفروشی دارد
.3 مواد و روشها
هر چند انتقال نامتقارن قیمت در پژوهشهای زیادی بررسی شده است، توضیح درباره علت بروز این پدیده بیشتر مبنای تجربی دارد تا نظری و از نظر پایه تئوریکی هنوز از غنای کافی برخوردار نیست. الگوهای به کار گرفته شده در پژوهشهای گذشته را میتوان با سه عنوان کلی الگوی هوک، الگوی تصحیح خطا و الگوی آستانهای تقسیمبندی کرد. در میان این سه الگو، الگوهای هوک و تصحیح خطا بیشترین کاربرد را داشتهاند .[9] اولین قدم در آنالیز نحوه انتقال قیمت، آزمون ایستایی متغیرها میباشد. فرض مدل رگرسیون کلاسیک ایجاب میکند که سریهای زمانی مانا باشند و جزء خطا میانگین صفر و واریانس محدود داشته باشد.در این مطالعه بررسی مانایی سریهای زمانی به وسیله آزمون دیکی- فولر تعمیمیافته انجام میشود. علاوه بر آزمون ریشه واحد، جهت اطمینان از وجود رابطه تعادلی بلندمدت بین سریهای قیمت از آزمون حداکثر درستنمایی جوهانسن-جوسلیوس - 1990 - استفاده میشود. این روش انجام آزمون اثر و آزمون حداکثر مقدار ویژه را برای تعیین تعداد بردارهای همگرایی فراهم میکند. روش یوهانسن دارای سه مرحله میباشد.
الف - مرحله اول: تعیین درجه همگرایی متغیرهای الگو که با استفاده از آزمون دیکی- فولر انجام میشود.
ب - مرحله دوم: تعیین تعداد وقفه بهینه است که با استفاده از مدل VAR صورت میگیرد.
ج - مرحله سوم: تعیین بردارهای همجمعی است .[8]
همچنین لازم است رابطه علیت بین سریهای قیمت مشخص شود. بدین منظور از رابطه علیت گرنجری استفاده میشود. این آزمون، آزموننسبتاً سادهای است که در ارتباط با علیت متغیرها توسط گرنجر ارائه شده است. اساس مدل هوک، مدل توسعه داده شده توسط ولفرام - 1971 - است که از طریق تقسیم کردن متغیرها با برگشتناپذیری سروکار دارد. در این مدل، هوک فرض کرد که متغیر Pr - قیمت خردهفروشی - به ارزشی که به متغیر Pw - قیمت عمدهفروشی - وابسته است و هر دو متغیر سری زمانی هستند. فرضیهای که او مورد بررسی قرارداد این است که یک واحد افزایش در Pw از یک دوره به دوره دیگر، اثر مستقل متفارتی روی Pr دارد نسبت به یک واحد کاهش در .[14] Pw با فرض این که تغییر در قیمتهای خردهفروشی از تغییرات قیمت عمدهفروشی ناشی میشود، آنگاه بر اساس مدل هوک میتوان ارتباط میان قیمتهای Pr و Pw را به صورت زیر نوشت:
در معادله فوق، Pr تغییرات قیمت ماهی قزلآلا در سطح خردهفروشی، شوکهای مثبت یا افزایش قیمت درسطح عمدهفروشی، - شوکهای منفی یا کاهش قیمت در سطح عمدهفروشی و m و n نیز طول وقفهها میباشند. در مدل هوک امکان انجام آزمون ارزیابی بزرگی انتقال قیمت و آزمون ارزیابی سرعت انتقال قیمت وجود دارد. برای ارزیابی سرعت انتقال قیمت از ضرایب برآورد شده الگوی 1 به صورت زیر استفاده میشود.در این آزمون فرضیه برابری تک تک ضرایب متغیرهای افزایش و کاهش سرعت در زمان t و وقفه های آنها بررسی میشود .[13] جهت بررسی بزرگی تقارن انتقال شوکهای مثبت یا منفی قیمت بین دو سطح بازار مورد نظر از آزمون فرضیه برابری ضرایب متغیرها استفاده میشود. این فرض به صورت زیر بیان میشود:
اگر فرضیه صفر مبنی بر برابری مجموع ضرایب افزایش قیمت در وقفههای مختلف با مجموع ضرایب کاهش قیمت پذیرفته شود در این صورت انتقال قیمت بین بازارها متقارن خواهد بود و در صورت رد فرضیه صفر، انتقال قیمت نامتقارن است. یکی از شاخصهای مهم در تحلیل الگوی انتقال قیمت، کشش قیمت است. کشش انتقال قیمت در سطوح مختلف بازار نشان میدهد که با تغییر درصد مشخصی در قیمت یک سطح از بازار، قیمت در سطح دیگر چه میزان تغییر خواهد کرد .[10] برای محاسبه کششهای انتقال قیمت بین خردهفروشی و عمدهفروشی میتوان از ضرایب حاصل از برآورد الگوهای انتقال قیمت و میانگین افزایشها و کاهشهای قیمت در سطح عمدهفروشی و میانگین تغییرات قیمت در سطح خرده فروشی استفاده کرد.
به عنوان مثال رابطه - 4 - کشش انتقال افزایش و کاهشهای قیمت را از عمدهفروشی به خردهفروشی نشان میدهد.که در آن و به ترتیب کشش انتقال افزایش و کاهش قیمت، وبه ترتیب میانگین افزایش و کاهش قیمت عمدهفروشی ماهی قزلآلا ومیانگین تغییرات قیمت خردهفروشی میباشد .[9] دادههای مورد استفاده در این مطالعه دادههای هفتگی قیمتهای عمدهفروشی و خردهفروشی ماهی قزلآلای ایران از هفته اول بهمن ماه 1388 تا هفته آخر آبانماه 1390 میباشد که از سازمان شیلات ایران أخذ گردیده است.[3] برای بررسی اثر هدفمند کردن یارانهها بر انتقال قیمت هفتگی بازار ماهی قزلآلای ایران، با توجه به اجرا شدن طرح هدفمندی
