بخشی از مقاله
چکیده
با عنایت بر اینکه طراحی مکان مستلزم بیان الزامات شکلی آرمان هاي سیاسی- اجتماعی است، اما طراحان مدرنیته تلاش کافی و وافی در جهت سامان دادن به این الزامات را از خود نشان ندادند. آنها با وجود تعهد بسیار نسبت به پشتیبانی از آرمان ها، بر این باورند که شکل ها نمی توانند به طور کامل کانون عینیت سازي و ساماندهی آرمان هاي اجتماعی و سیاسی قرار بگیرند و باید محصول فرعی دیدگاه هاي سیاسی و اجتماعی پیشرو باشند.
طراحان باید این آرمان گرایی ها را با تلفیق اشکال در بافت محیط مصنوع مجسم سازند که این مهم از طریق توجه به مفاهیم و تصورات مناسب طراحانه از قبیل: نفوذپذیري، گوناگونی، خوانایی، انعطاف پذیري، تناسبات بصري، غناي حسی و رنگ تعلق، صورت می گیرد. در نتیجه محیطی دمکراتیک براي استفاده کنندگان فراهم می شود که ناشی از تقویت فرصت هاي مناسب از طریق به حد اعلا رساندن گستره ي گزینه هاي قابل عرضه به مردم می باشد.
واژگان کلیدي: مکان ، نفوذپذیري ، گوناگونی ، خوانایی ، انعطاف پذیري
مقدمه
طراحی یک مکان می تواند از جنبه هاي متفاوتی بر قدرت یا نحوه ي انتخاب مردم تأثیر بگذارد: می تواند بر امکان رفتن و نرفتن مردم به مکانی تأثیر بگذارد ؛ کیفیتی که نفوذپذیري نامیده می شود. از آنجا که نفوذپذیري یک عامل اساسی و محوري در دستیابی به مطلوبیت است ، باید در اولین مراحل طراحی مورد توجه قرار گیرد. می تواند بر تنوع قابلیتی که به مردم عرضه می گردد تأثیر بگذارد کیفیتی که گوناگونی نامیده می شود.
نفوذپذیري به تنهایی نمی تواند واجد کارایی زیادي باشد. مکان هاي با دسترسی آسان زمانی مفید واقع می شوند که به حق انتخاب و جریان اعمال تجربه ها سمت و سو بدهند. می تواند بر چگونگی و سهولت درك مردم از فرصت ها و موقعیت هایی که محیط به آنان عرضه می دارد تأثیر بگذارد ؛ کیفیتی که خوانایی نامیده میشود. در عمل بخشی از درجات حق انتخابی که به وسیله ي یک مکان عرضه می گردد ، به میزان خوانایی آن ارتباط پیدا می کند. این بدان مفهوم است که مردم تا چه حد می توانند به فهم یا درك آن مکان نائل شوند.
می تواند بر ابعاد توانمندي محیطی معلوم جهت پاسخگویی به استفاده هاي مختلفی که با اهداف مختلف مردم سازگار باشد تأثیر بگذارد ؛ کیفیتی که انعطاف پذیري نامیده میشود. ترکیب توانمند مکان هایی که بتوانند براي منظورهاي مختلفی استفاده شوند در مقایسه با مکان هایی که فقط براي یک نوع استفاده طراحی شده اند به استفاده کنندگان خود حق انتخاب هاي بیشتري می دهند. محیط هایی که واجد چنین شرایطی باشند ، کیفیت انعطاف پذیري را عرضه میکنند.
می تواند بر جزئیات ظاهري یک مکان ، آنگونه که مردم را از گزینه هاي قابل عرضه به خودشان آگاه کند ، تأثیر بگذارد ؛کیفیتی که » تناسبات بصري نامیده میشود. چه طراحان مایل باشند چه نباشند ، مردم از جزئیات برتافته از ابنیه براي تفسیر خود نسبت به مکان وام می گیرند. همینکه یک مکان بتواند به وسیله ي کیفیات ظاهري خویش مفاهیمی را به مردم منتقل کند که آنها را با حق انتخاب هایشان آشنا کند ، آن مکان داراي تناسبات بصري است.
می تواند بر قوام گزینه هاي مربوط به تجربیات حسی مردم تأثیر بگذارد ؛ کیفیتی که غناي حسی نامیده میشود. تصمیمات باید به طریقی اتخاذ شود که تجربیات حسی استفاده کنندگان را ، آن هم به ترتیبی که موجبات لذت آنان را فراهم نماید ، ارتقا بخشد. این کیفیت را که موجب بالاتر بردن قدرت انتخاب مردم می گردد غناي حسی است. می تواند بر حد و اندازه اي که مردم امکان زدن مهر و نشان خویش را بر مکان پیدا می کنند تأثیر بگذارد ؛ کیفیتی که رنگ تعلق نامیده میشود. این امر بسیار مهم است که شرایطی فراهم گردد تا استفاده کنندگان بتوانند به مکان هاي خود رنگ تعلق بدهند ، این تنها راهی است که مردم می توانند مهر خویش را بر محیط زندگی خویش بزنند.
نفوذپذیري
فقط فضاهایی می توانند به مردم قدرت انتخاب بدهند که برایشان قابل دسترسی باشند. بنابراین حدي از قدرت انتخاب که که یک محیط به مردم می دهد تا بدان طریق از مکانی به مکان دیگر بروند، یک معرف کلیدي جهت ارزیابی پاسخدهندگی آن محیط تلقی میگردد. این کیفیت نفوذپذیري نامیده میشود یک نوع دسته بندي، نفوذپذیري بافت شهري را به بصري و حرکتی تقسیم میکند. استمپس در تحقیقات خود نشان می دهد نفوذپذیري بصري بافت هاي شهري در ارتباط با حس محصوریت قرار می گیرد و نفوذپذیري حرکتی در ارتباط با امنیت.
دسته بندي دیگري در زمینه ي نفوذپذیري ارائه شده است که به نوعی به پالایش شدن - جداشدن - و یا پالایش نشدن نظام هاي حرکتی در بافت هاي شهري اشاره دارد. ترکیب و یا جدا نمودن حرکت پیاده، دوچرخه و وسایل نقلیه و یا محدود نمودن هر کدام از نظر میزان نفوذپذیري در بافت مصداقی از آن است.
اتصال و نفوذپذیري
مفهوم اتصال گرچه در پاره اي از متون با نفوذپذیري معادل پنداشته می شود اما » در اتصال، ارتباط به تعداد پیوندها از و به یک مکان خاص معمولاً - تقاطع ها - متکی است، در حالی که نفوذپذیري به ظرفیت این پیوندها - اتصال ها - در انتقال و یا تسهیل سیستمی از حرکت بستگی دارد. براي مثال تعریض معابر - در یک بافت شهري - ممکن است نفوذپذیري را در مقابل نظامی از حرکت افزایش دهد، اما کیفیت اتصال را تغییر نمی دهد.
شاخص هاي اتصال و نفوذپذیري
برنامه ریزان شهري به واسطه ي مسائلی چون امنیت، کاهش زمان پاسخگویی به خدمات اضطراري و کاهش اضطراب ناشی از سرگشتگی و نگرانی از عدم امکان دسترسی به خدمات، به نفوذپذیري بافت هاي شهري به عنوان معیاري کمی توجه خاصی دارند. در این زمینه شاخص هاي متنوعی مورد استفاده قرار می گیرد. بسیاري از اینشاخص ها عمدتاً کیفیت اتصال در بافت هاي شهري را برآورد می کند. اتصال و نفوذپذیري از جهتی به هم وابسته اند. به نظر می رسد براي تعریف شاخص نفوذپذیري بازبینی شاخص هاي اتصال ضروري است.
گوناگونی
مکان هاي قابل دسترسی و نفوذپذیر فقط زمانی ارزشمند تلقی میگردند که بتوانند تنوعی از تجربیات را عرضه بدارند. بنابراین گوناگونی دومین کیفیت کلیدي است که مورد بررسی قرار میگیرد. براي رسیدن به گوناگونی ابتدا میزان اهمیت و مقدار تقاضا براي انواع مختلف کاربري ها در سایت تعیین می شود، سپس از نظر عملکردي و اقتصادي، طرز قرارگیري انواع کاربري ها در کنار هم بررسی می گردد که توجیه پذیر باشد و در مرحله ي آخر ضمن جادادن انواع کاربري ها - کهقبلاً با توجه به برخورداري از یک پاسخدهی فضایی انتخاب شده بودند - در حجم هاي ساختمانی به آزمون و جانمایی عوامل و عناصر قابل استقرار به صورت سه بعدي پرداخته میشود و سپس در صورت نیاز طرح گسترش بیشتري پیدا میکند.
چگونه می توان گوناگونی را به بالاترین حد ممکن رساند
گوناگونی کاربري هایی که یک پروژه می تواند پشتیبانی کند به سه عامل اساسی زیر بستگی پیدا میکند:درجه ي تغییرات و گستره ي انواع فعالیت هایی که می خواهند درآنجا جاي بگیرند - تقاضا - .
امکانات عرضه ي فضاي توانمندي که بتواند این گستره از فعالیت ها را در خود جاي دهد. میزانی از اندرکنش مثبت بین این دو، که به وسیله ي طرح ترغیب یا تشویق می گردد.
