بخشی از مقاله
چکیده:
همانطور که می دانید اطلاعات برای افراد مهمترین منبع تصمیم گیری می باشد و همچنین محرز است که پرسشنامه از ابزارهای اصلی جمع آوری اطلاعات در تحقیقات می باشد که نقش کلیدی در فرآیند جمع آوری داده دارد.که از طریق این ابزار اطلاعات تفصیلی - کمی و کیفی - مناسبی در اختیار پژوهشگر قرار می گیرد. در این مقاله بر آنیم تا ابزار پرسش نامه را در جمع آوری داده ها بررسی کنیم.
کلمات کلیدی: روش تحقیق، پرسش نامه، جمع آوری داده ها
مقدمه
یکی از ابزار های گرد آوری اطلاعات که بیش تر در پژوهش های توصیفی ، پیمایشی ، همبستگی و علمی B مقایسه ای استفاده می شود " پرسش نامه " است . پرسشنامه ، مجموعه ای از سوالات مکتوب است که با هدف کسب اطلاعات تهیه و توزیع و جمع آوری می شود . محقق انتظار دارد از طریق پرسش نامه اطلاعات مورد نیاز را درباره ی افراد مورد بررسی به دست آورد . در واقع تبدیل هدف های تحقیق ، فرضیه ها و متغیر ها به "پرسش" یکی از مهم ترین مراحل تحقیق است که باید مورد توجه دقیق قرار گیرد . - سنجری، - 171 : 1381 در تحقیقات توصیفی و تحقیقاتی که دامنه ی جغرافیایی زیادی برخورار باشند یا تعداد افراد جامعه و نمونه ی آماری آن زیاد باشند معمولا از روش پرسش نامه ای استفاده می شود . عناصر و عواملی که در این روش وجود دارد عبارتند از : .1 پرسش نامه .2 عوامل اجرای پرسش نامه مانند پرسش گران .3 برنامه ریزی برای اجرا و جمع آوری داده ها . 4 پاسخ گویان - رضوانی ، - 134 : 1392 پرسش نامه مجموعه ای است از سوالات کتبی و غالبا مبتنی بر گزینه های مشخص که پاسخ دهنده جوابهای خود را بر آن درج می کند .
به هنگامی که پژوهشگر دقیقا می داند در پی چیست و چگونه باید متغیرهای خود را اندازه گیری کند پرسش نامه ابزاری کارآمد برای گردآوری اطلاعات به شمار می رود . پرسش نامه را می توان به طور حضوری یا از طریق پست میان پاسخ دهندگان توزیع کرد . همچنین ، می توان با اجرای آن به طور الکترونیکی داده های لازم را گردآوری کرد . - سکاران، - 260 : 1380 در تهیه و تنظیم پرسش نامه ، محقق سعی می نماید که از طریق طرح تعدادی سوال ، اطلاعات مورد لزوم را از گروه پاسخ گو دریافت نماید . اطلاعاتی که بدین طریق جمع آوری می گردد ، می تواند در زمینه های مختلفی چون عقاید ، عواطف ، حالات روانی ، اطلاعات فردی ، دینی ، سیاسی ، فرهنگی و سایر خصوصیات افراد مورد مطالعه بکار آید . - نبوی، - 104 : 1371 مبنای تمام پرسشنامه ها سوال است . پرسشنامه باید هدفهای تحقیق را به سوالات مشخص تبدیل کند . پاسخ به چنین سوالاتی اطلاعات لازم را برای آزمون فرضیه فراهم می سازد . همچنین سوال باید پاسخ دهنده را به گونه ای تشویق کند که اطلاعات لازم را در اختیار بگذارد. - ایران نژاد ، - 156 :1378
پرسشنامه «Quistionnaire»
پرسش نامه یکی از مرسوم ترین روشهای گرد آوری اطلاعات است . مدیرانی که پرسش نامه ای را اجرا می کنند یا درباره ی اجرای آنها اظهار نظر می کنند یا کسانی که در انواع بررسی های سازمانی به عنوان پاسخ دهنده شرکت می جویند نیک می دانند تفاوت میان پرسش نامه خوب و بد چیست اصول طراحی پرسش نامه مشتمل است بر چگونگی جمله بندی ، اندازه گیری و سازماندهی آن . برای آنکه سوگیریهای پاسخ دهنده و خطاهای اندازه گیری به حداقل برسد باید از همه اصول پیروی کرد . پرسش نامه از آن نظر مرسوم ترین ابزار گردآوری اطلاعات به شمار می آید که اجرای آن تا حدودی ساده است و استخراج پاسخ ها نیز به راحتی صورت می پذیرد . هنگامی که ابزار به کار رفته از روایی خوبی برخوردار باشد یافته های پژوهش از آن جهت که تجدیدپذیر است و بر بنیان های نظری می افزاید به جامعه علمی کمک می کند . - سکاران، - 1380:277 تعداد و مشخصات پرسش های مورد توجه بستگی به موضوع مورد بررسی ، فرضیه ها ، مفاهیم و متغیرهای مورد نظر در تحقیق دارد.
پس هرچه موضوع تحقیق ، فرضیه ها ، مفاهیم و متغیرهای مربوط به آن دقیق تر باشند ، تبدیل آنها به پرسش نامه ساده تر خواهد بود . در طرح پرسش ها باید کلیه ی متغیرهای مستقل ، متغیر وابسته و روابط مورد توجه در بین آن ها - فرضیه ها - را در نظر گرفت وسعی نمود در رابطه با هریک از آن ها پرسش یا پرسش هایی مطرح گردد که اطلاعات لازم را برای آزمایش هر فرضیه فراهم نماید. - سنجری ، - 171: 1381
طرح های مختلف پرسش نامه
پرسش نامه به یکی از صورت های زیر طراحی می شود :
الف: پرسش نامه عادی : بهترین طریقه طراحی پرسشنامه است که به این صورت است که تعدادی سؤال به دنبال هم طرحی می شود و جاب آنها نیز به دوصورت است یا جواب بسته که پاسخگو جواب صحیح را انتخاب می کند و یا جواب باز است و پاسخگو در جای خالی وضع شده جواب را می نویسد . حسن بزرگ سوالات بسته ، تسهیل در جواب دادن و نیز سهولت در استخراج و تجزیه و تحلیل نتایج مکتسبه است . البته باید توجه داشت که گاهی اوقات ، طبیعت سوالات ایجاب می نماید که با وجود سادگی سوالات بسته از سوالات باز استفاده شود و این در مواردی است که نتوان جوابهای احتمالی سوالات را قبلا پیش بینی نمود. پرسشنامه عادی خود به دو صورت است :
-1 پرسشنامه با نام
-2 پرسشنامه بی نام پرسشنامه با نام: در این نوع پرسشنامه ها ، جوابگو موظف است که نام و مدرس و سایر مشخصات خود را دقیقا بنویسد . بهترین نمونه برای پرسشنامه های بانام ، پرسشنامه های آماری ، بخصوص پرسشنامه سرشماری است. پرسشنامه بی نام: چناکه نام و مشخصات پاسخگو مورد نیاز نباشد دربالای پرسشنامه قید میگردد که از ذکر نام و نشان خودداری شود . حسن بزرگ این نوع پرسشنامه در اینست که پاسخ گو با آزادی تمام به کلیه سوالات پاسخ میگوید و هیچ گونه نگرانی در بیان عقایدش ندارد . معمولا در مطالعات اجتماعی برای کسب عقاید و افکار عامه از پرسشنامه بی نام استفاده میشود. - نبوی ، - 106 : 1371 ب : فهرست سؤالات :
مبنای تمام پرسشنامه ها سوال است . پرسشنامه باید هدفهای تحقیق را به سوالات مشخص تبدیل کند . پاسخ به چنین سوالاتی اطلاعات لازم را برای آزمون فرضیه فراهم می سازد . همچنین سوال باید پاسخ دهنده را به گونه ای تشویق کند که اطلاعات لازم را در اختیار بگذراد . ملاحظات عمده ای که در تهیه سوالات مورد توجه قرار میگیرد عبارتند از : محتوای سوال ، ساخت ، شکل و توالی - ایران نژاد، - 156 : 1378 در پرسشنامه عادی ، همانطور که اشاره شد برای جواب دادن به هر یک از سوالات جای معینی منظور شده است و کار پاسخ گو تنها به پر کردن محلهای خالی یا انتخاب سوال صحیح محدود است .
در فهرست سوالات ، محل معینی برای جوابها پیش بینی نشده است و پرسشگر پس از طرح هر سوال جواب پاسخ گو را به سلیقه خود روی کاغذ میاورد سوالات این گونه پرسشنامه را سوالات باز میگویند . در جوابگویی به سوالات باز ، پاسخگو آزادی کامل دارد که هر چه میخواهد بگوید تا توسط پرسشگر یا خودش به روی کاغذ آید . بدیهی است تجزیه و تحلیل جوابها در اینگونه پرسشنامه ها بسیار مشکل خواهد بود و بهمین دلیل پرسشگر غالبا سعی مینماید که فقط خلاصه ای از مطالب را به نحوی که قابل بررسی و تجزیه و تحلیل باشد در پرسشنامه منعکس نماید . استخراج مطالب و تجزیه و تحلیل نتایج این نوع سوالات در مقایسه با سوالات بسته به مهارت بیشتری نیاز دارد . بهمین دلیل محققان به دقت و صحت نتایج سوالات بسته اطمینان بیشتری دارند و غالبا آن را ترجیح میدهند. - نبوی، - 106 : 1371 محتوای سوال فقط یک جنبه مهم تهیه پرسشنامه را تشکیل می دهد محقق باید ساختار سوال و شکل طبقه بندیهای جواب هر سوال را نیز در
نظر داشته باشد . سه نوع ساختار سوال وجود دارد :
1. سوالات بسته
2. سوالات باز
3. سوالات اقتضایی در سوالات بسته مجموعه ای از جوابها ارائه می شوند و از پاسخ دهنده می خواهیم جوابی را که با نظر وی بیشر تطبیق دارد انتخاب کند . طرح سوالات بسته و پاسخ دادن به آنها ساده است . زیرا به نوشتن توسط مصاحبه کننده و یا پاسخ دهنده نیاز ندارد و تجزیه و تحلیل آنها چندان مشکل نیست . نکته عمده ای که باید مورد توجه باشد این است که ممکن است جهت گیری داشته باشند چون پاسخ دهنده خواسته می شود که از میان شقوق مختلف جوابها یکی را انتخاب کند . در سوالات باز انتخاب پاسخ وجود ندارد و جوابهای پاسخ دهندگان به وسیله خود آنها یا مصاحبه کننده یادداشت می شود در این نوع سوالات پاسخ دهنده مجبور نیست که خود را با جواب خاصی تطبیق دهد و با درک هدف تحقیق می تواند افکار خود را آزادانه و با زبان خودش بیان کند اگر پاسخ سوالات هنگام مصاحبه روشن نباشد مصاحبه کننده با سوال دیگر مطلب را تشریح می کند و از او می خواهد بیشتر توضیح دهد.
سوالات اقتضایی غالبا سوالاتی که به بعضی از پاسخ دهندگان مربوط می شوند ممکن است برای دیگران نامربوط باشند . در این صورت پرسشنامه باید به صورتی تنظیم شود که این قبیل پاسخ دهندگان سوالات نامربوط به خودشان را رها کنند و به سوالاتی بپردازند که با وضعیتشان تطبیق دارند - ایران نژاد، - 159 : 1378 سوالات باز سوالاتی هستند که پاسخ گو را محدود به انتخاب گزینه های از پیش تهیه شده نمی کند بلکه محقق دست پاسخ گو را باز می گذارد تا هر چه در مورد پاسخ لازم می داند ارائه دهد . سوالات بسته سوالاتی هستند که در آنها پاسخ گو باید از بین گزینه های از پیش تعیین شده یک گزینه را انتخاب کند . این سوالات ، سوالاتی هستند که با استفاده از مقیاس های کمی و کیفی و بر اساس پاسخ های فرضی توسط محقق
