بخشی از مقاله
کارکرد ابزارها و نهادهاي مالي در تأمين مالي پروژه هاي شهري
چکيده
در سال هاي اخير رشد سريع جمعيت شهري ، مهاجرتهاي بي رويه به کلان شهرها، توسعه شهري ، نوسازي و ترميم بافت هاي فرسوده شهري ضرورت انجام پروژه هاي زيربنايي و زيرساختي مانند ساخت بزرگراه ها، پل ها، جاده ها، بهبود سيستم حمل و نقل عمومي را پيش از پيش نمايان ساخته است . آنچه مسلم است انجام چنين پروژه هايي مستلزم بکارگيري سرمايه بسيار کلاني است .
با توجه به بروکراسي پي يچده و سيکل هاي اداري طولاني مدت، عدم حضور بخش خصوصي قوي ، وابستگي مالي شهرداريها به دولت و فقدان ابزارهاي تأمين مالي نوين را مي توان اساسي ترين چالش پيشروي شهرداري ها در انجام پروژه هاي زيربنايي و توسعه شهري ، تصميم گيري در مورد ساختار سرمايه ، شناسايي و انتخاب بهترين روش تأمين مالي و بهره گيري مناسب از منابع دانست . لذا اين مقاله بر اين است که ضمن معرفي ابزارهاي تأمين مالي به بررسي پيش نيازها و الزامات براي موفقيت اين ابزارها در جهت تأمين مالي پروژه هاي شهرداري بپردازد.
نتايج بررسي حاضر بيانگر اين واقعيت است که توسعه شهري مستلزم اقدامات اساسي در زمينه تأمين مالي سرمايه ميباشد اما ابزارهاي نوين تأمين مالي به تنهايي راهگشاي اين امر نمي باشد بلکه دستيابي به درآمد پايدار نيازمند پيش نيازها و بسترهايي چون رعايت استانداردهاي حاکميت شرکتي و حضور بازارهاي سرمايه و پول کارآمد و دسترسي به آسان به اين دو بازار و ترغيب بخش خصوصي براي سرمايه گذاري در پروژه ها ميباشد.
واژگان کليدي : تأمين مالي ، حاکميت شرکتي ، بازار سهام
١. مقدمه
از ديدگاه اقتصاد شهري ، شهرداري ها يکي از انواع دولت هاي محلي و در حقيقت بازوي اصلي دولت مرکزي در انجام يکي از وظايف اصلي اش يعني تخصيص بهينه و کاراي منابع و کالاهاي عمومي ميباشند، زيرا آنها در مق يسه با دولت مرکزي توانايي پاسخگويي مناسب تر به سليقه مردم در نقاط مختلف را دارند.
ميتوان عنوان نمود که مهمترين هدف مديريت شهري تجهيز امکانات لازم براي پاسخگويي به مسائل شهري و نيازهاي روزافزون ناشي از رشد سريع شهرها ميباشد. بنابراين شهرداري ها نقش عمده و اساسي را در توسعه شهري و اقتصادي بازي مي نم يند.
سازمان شهرداري هاي کشور در سال ١٣٨١ تاسيس شد. و اهادف اصلي اين سازمان عبارتند از:
· انجام اقدامات اصولي براي بهبود شرايط شهرداري ها در کل کشور و سازمانهاي وابسته به آنها از طريق آموزش و بهبود مديريت و ايجاد هماهنگي در زمينه هاي مختلف
· ايجاد هماهنگي ميان شهرداري هاي مختلف کشور و فراهم نمودن زمينه هاي هماهنگي شهرداري ها با کليه سازمانهاي مرتبط کشور و سازمان هاي مشابه بين المللي
· انجام مطالعات و تحقيقات در کليه امور
· اعمال نظارت هايي در خصوص حسن اجراي وظايف شهرداري ها
· اهتمام در تحقق خودکفايي نسبي شهرداري ها
اما به دليل اتکاي شهرداري ها به منابع درآمدي دولت و مخصوصا درآمدهاي نفتي و عدم توانايي در تأمين منابع مالي مورد نياز بطور مستقلانه نه تنها اهداف فوق بطور کامل تحقق نيافتند بلکه منجر به عدم
موفقيت توسعه شهري ، بروز فاصله عميق ميان شهرداري ها و مسائل شهري و از بين رفتن خصلت محلي و غير دولتي بودن و استقلال شهرداري ها گرديدهاند.
نوسانات شديد در درآمدهاي دولت به دليل نوسانات قيمت نفت تاثير بسيار منفي را بر عملکرد شهرداري بر جاي نهاده است ، لذا طي سال هاي اخير اين مشکلات و معضلات باعث گرديده که شهرداري بدنبال راههاي جديد براي تأمين مالي بصورت مستقل از دولت باشد در اين بين طراحي و بکارگيري ابزارهايي که بتوانند با تجميع و هدايت و تلفيق وجوه سرگردان جامعه به بخش هاي مولد و زيرساختي شهرداري کمک نمايند ضروري مي نمايد. اما سوال اساسي اين است که آيا معرفي ابزارهاي تأمين مالي به تنهايي مي توانند شهرداري ها را در تأمين مالي ياري رساند؟ يا اينکه موفقيت ابزارها منوط به فراهم نمودن شرايط و بسترهايي ميباشد.
براي اين منظور، به بررسي روشهاي تأمين مالي مي پردازيم . در مرحله بعد به بررسي چالش ها و مشکلات موجود در جذب منابع مالي مي پردازيم . در پي آن به ارائه راهکارها و پيشنهادداتي براي رفع مشکل تأمين مالي مي پردازيم و در نه يت مقاله با بخش نتيجه گيري به پايان ميرسد.
٢. روش هاي تأمين مالي
يکي از مهمترين گام هاي اجرايي و در واقع پيشنياز اصلي اجراي پروژهها تأمين مالي و تصميمات در اين زمينه ميباشد. اين تصميمات مربوط به ساختار سرمايه و همچنين تعيين و انتخاب بهترين شيوه تأمين مالي و ترکيب آنها ميباشد. عواملي چون ريسک ، سودآوري ، مدت زمان بر انتخاب روش ها و ابزارها تاثيرگذار هستند.
قبل از اينکه به بررسي روش هاي تأمين مالي شهرداري ها در داخل بپردازيم در يک نگاه اجمالي به تحليل منابع درآمدي شهرداري هاي جهان مي پردازيم . مهمترين منابع درآمدي شهرداري ها در جهان به چهار دسته کلي مالياتهاي محلي ، قيمت خدمات و عوارض ، نقل و انتقالات دولتي و استقراض تقسيم ميگردند.
جدول ١، بيانگر ميزان اتکاي شهرداري هاي کشورهاي اروپايي را به هر يک از اقلام فوق نشان ميدهد.
ماخذ: حسين معزي مقدم . "شيوههاي تأمين منابع درآمدي شهرداري ها" صفحه ٤
نوع نظام حاکميتي اين کشورها بيانگر ميزان اتکاي شهرداري ها به هريک از منابع درآمدي فوق ميباشد. با توجه به موارد فوق ميتوان عنوان نمود ميزان اتکا شهرداري هاي کشور اي اروپايي به درآمد نقل و انتقالات دولتي بيشتر از ساير موارد موارد ذکر شده ميباشد.
در يک تقسيم بندي کلي ميتوان روشها و ابزارهاي تأمين مالي را بصورت زير تقسيم بندي نمود:
١. تأمين مالي داخلي
· ابزارهاي کوتاه مدت
· ابزارهاي ميان مدت و بلند مدت
٢. تأمين مالي خارجي
١-٢. مهمترين اشکال مختلف تأمين مالي داخلي عبارتند از:
١. تأمين مالي از محل بودجه هاي پيش بيني شده دولت
٢. تأمين مالي از محل بودجه هاي پيش بيني شده براي مشارکت مردمي
٣. تأمين مالي از طريق ايجاد شرکت مختلط مردمي و دولتي
٤. تأمين مالي از محل ايجاد شرکتهاي سهامي عام مردمي
٥. تأمين مالي از طريق دريافت تسهيلات از با نکها در مقابل وثايق
٦. تأمين مالي از طريق عقود اسلامي
٧. تأمين مالي از طريق دريافت تسهيلات در مقابل اسناد بانکي
٨. تأمين مالي از طريق دريافت تسهيلات اوراق بهادار
٩. تأمين مالي از طريق دريافت تسهيلات قراردادهاي همکاري
١٠. تأمين مالي از طريق فروش اوراق قرضه داخلي
١١. تأمين مالي از محل اعتبار در حساب جاري يا وامهاي اعطايي قبلا تاييد شده
١٢. تشکيل صندوق سرمايه گذاري
١٣. تبديل داراييها به اوراق بهادار
١٤. قراردادهاي بازسازي ، بهره برداري و انتقال: چنانچه پروژه يا تاسيساتي که هم اکنون موجود است به بخش خصوصي واگذار گردد تا توسط اين بخش بازسازي و متقابلا براي مدتي مورد استفاده آن قرار گيرد و سپس به شهرداري منتقل گردد.
١٥. قراردادهاي مدرنيزه کردن ، بهره برداري و انتقال: چنانچه پروژه زيربنايي به بخش خصوصي واگذار شود تا آن را به يک پروژه مدرن تبديل نمايد و در مقابل براي مدتي مورد بهره برداري قرار دهد و سپس آن را به صورت رايگان به شهرداري انتقال دهد.
اين اشکال تأمين مالي خود به لحاظ زماني به دو دسته تقسيم ميشوند: (١). کوتاه مدت . (٢). ميان و بلند مدت
روش کوتاه مدت : براي پشتيباني سرمايه گذاري موقت در داراييهاي جاري مورد استفاده قرار مي گيرد.
جدول ٢، يانگر روشهاي تأمين مالي کوتاه مدت ميباشد.
روش ميان مدت و بلند مدت : جدول ٣. بيانگر چنين روش هايي است
