بخشی از مقاله
the IDNDR Aichi/Nagoya International Conference, 1-4 November, Nagoya, Japan, pp 225-239.
Perry, Baker (2000), Physical Access to Primary Health Care in Andean Bolivia, Social Since & Medicine, Vol. 50, No 4, PP 1177 – 1178.
Sohn, J. (2006), Evaluating the Significance of Highway Network Links under the Flood Damage: An Accessibility Approach, Transportation Research Part A, 40, pp 491-506.
Yung-Lung Lee, Ming-Chin Ho, Tsung-Cheng Huang, Cheng-An Tai(2007), Urban Disaster Prevention Shelter Vulnerability Evaluation Considering Road Network Characteristics, 2nd International Conference on Urban Disaster Reduction November, pp 27-29.
مقدمه
-1-1بیان مسأله
یکی از شاخصهاي حساس در ارتباط بـا توسـعه پایدار شهري و منطقهاي بهداشت و درمـان اسـت. بـا توجه به ارتباط تنگـاتنگی کـه بهداشـت و درمـان بـا ســلامتی انســان دارد، توجــه بــه ایــن شــاخص در برنامـهریـزيهــاي شـهري و منطقـهاي الزامـی اسـت
(بهرامی، .(5 :1387 خدمات بهداشتی را باید به عنوان یکی از اجزاء غیر قابل تفکیک توسعه در نظـر گرفـت که باید داراي اهداف، سیاستها و برنامههـاي روشـن باشد (ضرابی و همکاران، .(214 :1387 منابع بهداشتی و خدمات مربوط به آن بایستی به صورت بکنواخت و منصفانه در اختیار همه مردم قرار گیرد (باقیانیمقدم و احرام پوش، .(47 :1383 بنابراین، یکـی از معیارهـاي اساسی در ارتقاء سطح بهداشت جامعه، افزایش میـزان دسترسـی شـهروندان بـه خـدمات درمـانی بـالاخص خدمات اورژانس است. به ویـژه در کشـور مـا کـه بـه خاطر شرایط ویژة طبیعـی و مصـائب ناشـی از بلایـا و حوادث طبیعی و غیرطبیعی جان انسانهاي بسیاري در این گونه حوادث به مخاطره مـیافتـد، نیـاز بـه توجـه بیشتري دارد (صاحبزاده و باغبان، (104 :1385؛ چرا که رساندن به موقع بیماران به این مراکز، داراي اهمیت حیاتی است و در این صورت، احتمال بالارفتن آسیب جانی بیماران کاهش مـییابـد (عزیـزي، .(133 :1383
نام اورژانس تداعی کنندة عملکرد سریع و مناسـب در مواقع ضروري است. در این میـان سـهولت دسترسـی نقش حیاتی دارد .(Miriam & Shulman, 2008: 18)
دسترسی جغرافیایی، به طور سنتی با اندازهگیـري، کـه مبتنی بر نزدیکترین فاصله به مرکز درمانی است، تبیین
میشود .(Perry, 2000, 1178) نوع دسترسی با فاصله و زمان رسیدن از یک مکان بـه مکـان دیگـر سـنجیده میشـود (پورقیـومی، (15 :1389 بـدین منظـور، لازم است در طرحهـا و برنامـهریـزيهـاي شـهري ضـمن اصلاح بافت شهر و ساختار شبکه معـابر و دسترسـی، مکانیابی مراکز خدمات اورژانسی با توجه به معیارها، ضـوابط و واقعیـتهـاي موجـود صـورت گیـرد؛ بـه گونهاي که ضمن پوشش تمامی منـاطق و بلـوكهـاي شهري، فاصله مکـانی و زمـانی ایـن مراکـز از شـعاع تحت پوشش از یک حد معین بیشتر نباشد.
پژوهش حاضر سعی دارد با مرور مبانی تئـوریکی دسترسی و توزیع فضـایی مراکـز خـدمات اورژانـس، وضع موجود و طرح پیشنهادي بافت تاریخی یزد را از نظر دسترسی به خدمات اورژانس با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی1 و روش تحلیل شبکبه2 صورت مقایسهاي تحلیل و ارزیابی کند.
-2-1 ضرورت و هدف پژوهش
امـروزه ناحیـه تـاریخی شـهر یـزد بـا مشـکلات عدیـدهاي در ابعـاد مـدیریتی، اقتصـادي، اجتمـاعی، کالبدي، تأسیسات و تجهیزات شهري و سایر خـدمات و امکانات شهري روبرو اسـت (کلانتـريخلیـلآبـاد و همکـار، 1384ـاه:.(78 نگـ یکپارچـه نگـر بـه مسـأله بافتهاي قدیمی، معاصر سازي را به صورت برنامهاي براي ساماندهی توده و فضا در ارتباط با زندگی امروز شهري مطرح میکند (لطفی و همکـاران، .(14 :1383
گذشته از امراض عادي و عمومی، قدمت سـاختمانی،
1- Geographic Information System 2- Network Analyst
ارزیابی وضع موجود و طرح پیشنهادي بافت تاریخی یزد از نظر دسترسی به خدمات اورژانس ... 65
پیچیدگی و تراکم بیش از اندازة بافت تاریخی یزد، آن را در مقابل بحرانها و حوادث غیرمترقبـهاي همچـون زلزله و آتشسوزي بی دفاع کرده است به طـوري کـه میانگین وقوع سوانح در شهر یزد در سـالهـاي 1383
تا 1387 حدود 224 مورد گزارش شده که هر چـه از اطراف شهر به سمت مرکز حرکت کنیم میزان حوادث افزایش مییابد (کریمی، .(94-95 :1388 بنـابراین، در این گونه بافتها، کاربريهـاي بهداشـتی- درمـانی و امدادي با توجه به نقشهایی که ایفا میکنند از اهمیت ویژهاي برخوردار میباشـند. اورژانـس بخـش بیـرون درمانی بهداشت و درمـان اسـت و عمومـا بـه نجـات بیماران خارج از بیمارستان میشتابد، کـه ایـن امـر در طرحهـاي شـهري مربوطـه حساسـیت بیشـتري را در چگونگی طراحی و اصلاح ساختار شـبکه ارتبـاطی و همچنین الگوي مکانیابی و دسترسی سریع، به موقـع و راحت مراکز اورژانس در ارتبـاط بـا آن و بـر طبـق استانداردها و ضوابط میطلبد تـا صـورت نیـاز، ایـن گونه مراکز بتوانند در اسرع وقت و بدون مواجه شدن با موانع و محدودیتهـاي محـیط شـهري وارد عمـل شوند.
هدف این پژوهش، ارزیابی و مقایسه نحوة توزیـع فضایی و دسترسی به مراکز خـدمات اورژانـس بافـت تاریخی شهر یزد در ارتباط با شبکه معابر آن در وضع موجود و طرح پیشـنهادي بافـت تـاریخی شـهر یـزد
(طرح حفاظت جامع بافت تاریخی یزد) اسـت؛ بـدین ترتیب که محدودة دسترسی بـه ایـن گونـه مراکـز در زمان اسـتاندارد، مشـخص گـردد و منـاطق خـارج از شعاع دسترسی، براي بازنگري طرح معرفی شوند.
-3-1 پیشینه پژوهش
تلاشهاي علمی چندي به منظور بررسی وضعیت خدمات اورژانـس در سـطح شـهرها صـورت گرفتـه اســت. (2004) Evance نقــش GIS را در مــدیریت بحران حوادث مرتبط با فعالیـتهـاي مراکـز اوژانـس تعیین کننده میداند و اظهـار مـیدارد GIS عـلاوه بـر اینکه در کاهش خسارات در زمان قبل از وقوع حادثـه با مکانیابی بهینهترین مکـانهـا بـراي احـداث مراکـز اورژانس مؤثر است، همچنین میتواند کـارآیی بـالایی در حـین امـداد رسـانی ایفـا نمایــد. پـور اسـکندري
(1380) با استفاده از روش شعاعی، چند ضـلعیهـاي تیسن و تحلیل شبکه به مکانیابی مراکـز اورژانـس در سطح شهر کرج پرداخته است. زبردست (1384) پـس از بررسی وضعیت یکی از مناطق شهر تهـران از نظـر میزان حادثه خیزي، با استفاده از GIS اقدام به پیشنهاد معیارهایی براي مکانیابی مراکز اورژانس با توجـه بـه قابلیتهاي محیطی و کالبـدي نمـوده اسـت. شـعبانی
(1384) پس از بررسی عوامل موثر در جانمائی مراکـز درمانی (اورژانس) با استفاده از GIS و تحلیـل شـبکه در منطقــه 6 شــهر تهــران، پیشــنهاداتی را در زمینــه مکانیابی مراکز خدمات اورژانس ارایه نمـوده اسـت.
باغوند و همکاران (1385) در پژوهشی، ضمن بررسی مخاطراتی که کـارایی شـبکههـاي ارتبـاطی را پـس از وقـوع زلزلـه تحـت تـأثیر قـرار مـیدهنـد، بـه ارایـه
راهکارهایی براي بهبود عملکرد شبکه معابر در مناطق شهري به خصوص بافتهاي فرسـوده پـس از وقـوع یـک سـانحه پرداختنـد. بهرامـی (1387) بـه ارزیـابی وضعیت فعلی نظام خدمات اورژانـس شـهر اصـفهان پرداخت و عملکرد این سیسـتم را در سـطح شـهر از
66 مجله مطالعات و پژوهشهاي شهري و منطقهاي، سال چهارم، شماره سیزدهم، تابستان 1391
جنبههاي جغرافیـایی کـارا ندانسـته و بـراي خـدمات اورژانس شهر اصفهان با توجه به جنبههاي جغرافیایی
(مکانی- فضایی) و عملکردي الگویی بهینه ارایـه داده است. وي با توجه به جمعیت و مساحت شـهري، 16
پایگاه جدید را پیشنهاد و مکانیابی کرده و براي یـک افق 10 ساله بـه ارایـه راهکارهـایی بـراي مکـانیـابی خدمات اورژانس پرداخته است.
در تمامی پژوهشهاي بررسی شده، تاکید اصلی بر معیارهــاي مکــانیــابی خــدمات اورژانــس همچــون مرکزیت، کاربري، دسترسی، آلودگی و ... بوده اسـت.
کیفیت شبکه و مدت زمان مورد نیاز به منظور رسـیدن اورژانس به محل حادثه در این پژوهشها به خصوص در بافت قدیم شهرها و در صورت احتمال اختلال در شبکه ارتباطی، کمتر مورد بررسی قـرار گرفتـه اسـت.
پژوهش حاضر سعی دارد با ارزیابی و مقایسه »وضـع موجود« و »طرح پیشنهادي (قبـل از اجـرا)« از طریـق تحلیل شبکه به این مسأله بپردازد.
-4-1 مواد و روشها
دیدگاه اصلی در روش تحقیق این مقاله، توصـیفی تحلیلـی و نـوع آن کـاربردي اسـت کـه بـا رویکـرد سیستماتیک و بر مبناي اطلاعات تئوریکی و دادههـاي جغرافیایی (مکانی- فضایی) انجام میگیرد. ابزاري که براي چنین تحلیلی به کار گرفته شده است، ابزار GIS
و تکنیک Network Analyst است. ابتـدا شـبکهاي از کلیه مسیرهاي ارتباطی بافت تاریخی بر اساس جهات واقعی ترافیک تهیه شده و پس از ایجاد توپولـوژي در محیط Auto Map، سایر اطلاعات تکمیلی شبکه مانند نوع خیابان (شریانی، جمع و پخش کننده و دسترسـی
محلی) طول و عرض معبر، یک طرفه، دوطرفـه و بـن بست بودن، Fnode و Tnode، حجم ترافیک، سـرعت متوسط و تقاطعهـا و محـدودیتهـاي موجـود بـا آن اضافه شده و رابطه فضایی بین خطوط شبکه ایجـاد و شبکه هوشمند شد و با توجه به آن، عامل زمان یعنـی مدت زمانهاي هر مسیر به دسـت آمـد و برمبنـاي آن دسترسی مراکز اورژانس تحلیل گردید.
-5-1 معرفی اجمالی بافت تاریخی
شهر یزد در54 درجه و 22 دقیقه طول جغرافیـایی شرقی و 31 درجه و 53 دقیقه عرض شمالی قرار گرفته است (مزیدي و زارعشـاهآبـادي، .(151 :1385 بافـت قدیم به ناحیه تاریخی شهر یـزد گفتـه مـیشـود. ایـن ناحیه بالغ بر 700 هکتـار مسـاحت دارد (پوراحمـد و شماعی، .(4 :1380 ناحیـه تـاریخی شـهر یـزد شـامل اصلی ترین محلات قدیمی حـد فاصـل خیابـان دهـم فروردین و شهید رجایی در جنوب، بلوار دولت آباد و شهید سعیدي در غرب، بلـوار بسـیج و دهـه فجـر در شرق و خیابان فهادان، ده متري بعثت و کوچه سراج در شمال است که براساس توافق بین دفتر بهسازي بافـت قـدیم، دفتـر طـرح ریـزي شـهري وزارت مسـکن و شهرسازي و سازمان مسکن و شهرسازي استان یزد به علـت ارزشهـاي فرهنگـی و هـویتی خـاص، ناحیـه تاریخی نام گرفته و شهرداري ناحیه تاریخی و میـراث فرهنگـــی در آن محـــدوده فعالیـــت دارنـــد
(کلانتريخلیـلآبـاد و همکـار، .(84 :1384 جمعیـت بافت تاریخی بر اساس سرشماري عمومی سال 1385
مرکز آمار ایران، 43851 نفر گـزارش شـده اسـت کـه سهمی معادل 10 درصد از کل جمعیت شهر را به خود
ارزیابی وضع موجود و طرح پیشنهادي بافت تاریخی یزد از نظر دسترسی به خدمات اورژانس ... 67
اختصـاص داده اسـت (مهندسـین مشـاور آرمانشـهر، از این طرحها است کهاخیراً تهیه شده و افق اجرایـی
.(1388 در این میان، به دلیل خاص بودن ویژگیهـاي آن سال 1400 است که در این پژوهش، طرح کالبـدي
بافت تاریخی شهر یزد و شهرت این بافت در ایـران و پیشنهادي آن از نظر دسترسـی بـه خـدمات اورژانـس
جهان، برنامههاي ویژهاي براي بهسازي بافت تـاریخی مورد ارزیابی قرار گرفته و با وضعیت موجود مقایسـه
این شهر، تدارك دیده شده اسـت (عزیـزي و آراسـته، میگردد. شکل شماره یک موقعیت ناحیـه تـاریخی را
.(4 :1389 طرح حفاظت جامع بافت تاریخی یزد یکی در شهر یزد نشان میدهد.
