بخشی از مقاله
چکیده
منطقه کوهستانی آوج با وجود جاذبههای تاریخی و طبیعی متنوع، قابلیّت های زیادی در جذب گردشگر دارد و تحلیل زمانی آسایش اقلیمی در آن می¬تواند زمانهای مطلوب برای حضور گردشگران در منطقه را مشخّص نماید. در این پژوهش سعی گردید تا با استفاده از دو شاخص متوسّط دمای فیزیولوژیکو متوسّ ط نظرسنجی پیش بینی شده ، مناسب¬ترین زمان با لحاظ شرایط آسایش اقلیمی برای حضور گردشگران در شهرستان آوج، مشخص شود. بدین منظور از میانگین روزانه داده¬ های جوی ایستگاه هواشناسی آوج استفاده شده است.
نتایج بدست آمده از بررسی عناصر اقلیمیمؤثّر در شاخصهای نامبرده نشاندهنده وجود آسایش اقلیمی، از دهه اول تیر تا اواخر دهه اول مرداد است. همچنین نتایج بدست آمده از شاخصهایمتوسّ ط دمای فیزیولوژیکو متوسّ ط نظرسنجی پیش بینی شده نیزکاملاً بر هم منطبق بوده و یکدیگر را تأیید میکنند. طبق این نتایجاز دهه دوّم شهریورتا اواخر دهه دوّم فروردین، تنشهای سرمائی با درجات متفاوت از اندک تا بسیار شدید در این منطقه حاکمیتدارد و از دهه سوّم فروردین به بعد از تنشهای سرمائی کاسته میشود.
از اوّل تیر ماه تا پایاندهه اوّل شهریور یعنیبه مدّت 72 روز شرایط آسایشی حکم فرماست و تنش گرمائی در هیچکدام از فصول سال مشاهده نمیشود . بنابراین در دوره¬ای که در اغلب شهرهای ایران هوای بسیار گرمی حاکم است، منطقه آوج می¬تواند پذیرای گردشگران باشد.
واژه های کلیدی آسایش اقلیمی، متوسط دمای فیزیولوژیک ، متوسط نظرسنجی پیش بینی شده ، شهرستان آوج.
مقدمه
صنعت گردشگری در ایران علی رغم داشتن جاذبههای فراوان نقش بسیار ناچیزی در اقتصاد کشور ایفا میکند . یکی از راههای درمان بیماری اقتصاد این سرزمینتنوّع بخشیدن به منابع کسب درآمد ارزیاست و با توجّه به جمیع شرایط جغرافیایی، طبیعی، مادّی، فرهنگی و تاریخی و... جلب گردشگر بین-المللی، یکی از راهها و شاید مهمترین راه وصول به این مهم است . در میان فعّالیّتهای بشریکمتر فعّالیّتی است که همچون گردشگری توانسته باشد توجّه همزمان پژوهشگران شاخههای مختلف علمی را به خود جلب نماید .
این یک واقعیت است که هوا، آبوهوا و گردشگری از طرق مختلف با هم در ارتباط اند . - 14 - آبو هوا نه تنها بر منابع زیست محیطی مناطق تأثیر میگذارد بلکه بعنوان یک منبع گردشگری نیز مطرح بوده و در کیّفت گردشگری یک منطقه و تجربه گردشگران تأثیر بسیار زیادی دارد . - 18 - امروزه اطلاعات زیست اقلیمی پایه بسیاری از برنامه ریزیها به خصوص در زمینه ساخت و ساز، معماری، شهرسازی، گردشگری و سلامت و... است.
روند سریع و رو به رشد در علم زیست اقلیم شناسی انسانی تا به امروز بالغ بر 200 شاخص زیست اقلیمی را ارائه کرده است که می توان آنها را در سه نسل از شاخصهای اولیه، ترکیبی و ترموفیزیولوژیک طبقه بندی کرد . از بین پژوهشهایی که در زمینه شاخصهای اولیه و ترکیبی انجام گرفته است میتوان به پژوهشهای افرادی چون ترجونگ ، میسزکوفسکی، خایات، سابین و ساری صراف و همکاران، فرج زاده و احمدآبادی اشاره کرد.
همچنین مطالعات جامعی توسط پژوهشگرانی همچون ماتزاراکیس و همکاران، زانینوویچ و ماتزاراکیس، شیو و ماتزاراکیس، چنچ و همکاران، ساری صراف و همکاران حبیبی نوخندان و همکاران در مورد شاخص زیست اقلیمی ترموفیزیولوژیک صورت گرفته است.هدف از این پژوهش کمک به روند تکاملی تحقیقات پیشین با ارائه یافتههای جدید و استفاده از شاخصهای مهم آسایشی میانگین نظرسنجی پیش بینی شده و دمای معادل فیزیولوژیک در تعیین زمان مناسب اقلیمی برای گردشگری است. همچنین تلاش میشود تا به این سؤال که شرایط آسایشی شهرستان آوج در طول سال دارای چه نوع توزیع زمانی است پاسخ داده شود. امید است نتایج این پژوهش مورد استفاده پژوهشگران و برنامهریزانی باشد که در این زمینهفعّالیّت میکنند.
بدنه اصلی مقاله
موقعیّت و جاذبههای گردشگری منطقه مورد مطالعه منطقه آوج در شمالغربی فلات ایران و جنوبغربی استان قزوین با مختصّات جغرافیایی 35 درجه و25 دقیقه تا 36 درجه و 15 دقیقه عرض شمالی و 48 درجه و 45 دقیقه تا 50 درجه و 15 دقیقه طول شرقی قرار دارد . این شهرستان با مساحت 1650 کلومترمربّعی در حد فاصل استانهای قزوین و همدان در 120 کیلومتری شهر قزوین قرار گرفته است - شکل. - 1 شهرستان آوج در قسمت کوهستانی استان قزوین و در جوار کوههای بزرگ و درههای عمیق واقع شده و از نظر طبیعی دارای مناظری زیبا، خنک و دلپذیر است.
از گردشگاههای آن میتوان به موارد زیراشاره کرد : آبشار شاه درّه با ارتفاع 30 متر، قلعه سفید کوه، غارقلعه کرد، چشمه علی، جنگلهای سلطان بلاغ، ستونهای چهل دختر، چشمه آب گرم خرقان، صخرههای شتر سنگی و شیر سنگی، کاروان سرای شاه عباسیامام، زاده علاالدّین،امام زاده محمّد طاهر .
موقعیّ ت جغرافیایی شهرستان آوج در استان قزوین
در این مطالعه که با هدف تعیین مناسبترین زمان برای گردشگری در شهرستان آوج صورت گرفته است؛ از دادههای روزانه هواشناسی دمای هوای خشک بر حسب درجه سانتیگراد، فشار بخار آب بر حسب هکتوپاسکال، رطوبت نسبی بر حسب درصد، سرعت باد بر حسب متر بر ثانیه و میزان ابرناکی آسمان بر حسب اکتا؛ ایستگاه سینوپتیک آوج در یک دوره آماری 11 ساله - 1997-2008 - استفاده شده است. این دادهها سپس به صورت دههای مرتب شدهاند.
روش ارزیابی نیز شامل شاخصهایمهمّ آسایشی میانگین نظرسنجی پیش بینی شده و دمای معادل فیزیولوژیک میباشد که با استفاده از نرم افزار ری من 9 محاسبه شدهاند .آستانههای عددی این دو شاخص همراه با وضعیّت توصیفی شرایط فیزیولوژیکی و حساسیّت گرمائی نشان داده شده است.
یافته ها ویژگیهای آبوهوایی شهرستان آوج
شهرستان آوج طبق طبقهبندی آمبرژه جزء مناطق نیمه خشک سرد، طبقهبندی دمارتون نیمه خشک و طبقهبندی دمارتون اصلاح شده خلیلی جزء مناطق نیمه خشک – سرد - معتدل میباشد. مطالعه آبوهوای این شهرستان بیانگر آن است که با آغاز پاییز و نفوذ کمفشار مدیترانهای از جانب غرب و امواج سرمائی حاصل از هجوم توده هواهای مهاجر از مرکز پرفشار سیبری که همزمان با کاهش دمای شهرستان است، بر رطوبت هوا افزوده میشود.
بنابراین میانگین رطوبت نسبی و بارش در طول ماههای زمستان به بالاترین مقدار ممکن میرسند و سیر کاهش تدریجی آن به سمت ماههای بهار و تابستان ادامه یافته و در ماههای فصل تابستان به پایینترین مقدار میرسد . آبوهوایشهرستان کاملاً از وضعیّت توپوگرافی منطقه تبعیّت میکند و بدلیل مرتفع بودن شهرستان دمایهوا حتّی در فصل تابستان چندان بالا نمیرود و بارندگی آن بیشتر به صورت برف میباشد.
روند تغییرات ماهانه عناصر اقلیمی ایستگاه سینوپتیک آوج شهریورو دهه دوّم آذر در سایر دههها از نظر رطوبت نسبی شرایط تحلیل دادههای ورودی برای مدل ری من آسایشی برقرار است.
عناصر اقلیمی مورد نیاز مدل ری من برای محاسبه شاخصهای باد: برای گردشگری هوای آرام یا سرعت باد بسیار آرام یعنی زیر آسایش اقلیمی میانگین نظرسنجی پیش بینی شده و دمای معادل 3 متر بر ثانیه مناسب می باشد.
فیزیولوژیک به شرح زیر می باشند: پوشش ابر: پوشش ابر آرمانی برای گردشگری محدوده کمتر از 0/2 دمای هوا : در اکثر منابع محدوده آسایش از لحاظ دمای هوا اکتا - آسمان صاف - است .که در این پژوهش به صورت میانگین محدوده 18 تا 23 درجه سانتی گراد می باشد. پوشش ابر برای فصول اعتدالین 3 اکتا و برای فصل زمستان 8 اکتا و میانگین دمای هوا برای فواصل ده روزه ایستگاه آوج به نمایش در برای فصل تابستان صفر در نظر گرفته شده است.
همانطور که مشاهده میشود از دههدوّم خرداد تا دهه دوّم شهریور آسایش دمایی وجود دارد. فشاربخارآب: محدوده آسایش فشار بخار آب بین 5 تا 14 هکتوپاسکال است که در این محدوده فشار بخار آب هیچگونه تأثیر منفی بر روی گردشگران ندارد .فشاربخارآب در اکثر ماههای سال وضعیّت مطلوبی دارد و محدودهی آسایش فشاربخارآب از دههدوّم فروردینشروع شده و تا دهه سوّم آبان ادامه دارد. رطوبت نسبی: رطوبت نسبی آرمانی برای کشور ایران در کل سالبین 30 تا 65 درصد در نظر گرفته شده است .
