بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش با هدف بررسی میزان توجه به مولفههاي سبک زندگی سبک زندگی در برنامهدرسی نعلیمات اجتماعی پایه اول کشور ایران انجام شده است. در این پژوهش از روش توصیفی جهت مشخص نمودن مولفههاي سبک زندگی سبک زندگی و از روش تحلیل محتوا به منظور بررسی و تحلیل برنامهيدرسی نعلیمات اجتماعی پایه اول و هشتم استفاده شده است.
جامعهي آماري پژوهش در بخش تحلیل محتوا، برنامه درسی نعلیمات اجتماعی پایه اول و هشتم کشور بوده که از این جامعه، نعلیمات اجتماعی پایه اول براي مطالعه انتخاب شده است. ابزار جمع آوري اطلاعات، سیاهههاي تحلیلاهداف، تحلیل محتواي کتب-درسی، تحلیل محتواي کتب راهنماي معلم و تحلیل تصاویر بود که پس از مطالعه مبانی نظري و بسترهاي قانونی و طرح پیشنهادي، تهیه و تدوین شد و روایی آن توسط متخصصان علومتربیتی و کارشناسان حوزهي مولفههاي سبک زندگی سبک زندگی تعیین شد. واحد تحلیل، جملات مندرج در متن کتب درسی، متن اهداف، کتب راهنماي معلم و همچنین تصاویر مندرج در کتب درسی بوده است.
در بخش تحلیل محتوا مهمترین یافتهها نشاندهندهي آن بود که در مجموع اهداف 30/88 درصد و کتب درسی به میزان 3/62درصد توجه شده که بیشترین میزان توجه مربوط به بعد شناختی بوده و در مجموع به مؤلفه توجه به ارزشهاي اجتماعی، همدلی و صمیمیت و توجه به کار و کوشش اقتصادي توجه بیشتري شده است. و به مؤلفههاي بهداشت و سلاامت بدن، توجه به آراستگی ظاهري در تعاملات، توجه به اعتدال در مصرف، رعایت حیا در زندگی، توجه به امانتداري و برخورد صحیح با تکنولوژي کاملا بیتوجهی شده است. از مجموع تصاویر مندرج نیز 16/66 درصد تصاویر در ارتباط با مولفههاي سبک زندگی است.
مقدمه
با گسترش و فراگیري مطالعات فرهنگی و اهمیت یافتن رویکرد کیفی به پدیدههاي اجتماعی، یکی از مفاهیمی که به کارگیري آن فزونی یافته، مفهوم سبک زندگی است. این مفهوم داراي اابعاد ومؤلفههاي متعددي است؛ و کاربست صحیح و دقیق آن، بازشناسی و فهم این ابعاد و مؤلفهها را بایسته میسازد.
سبکزندگی لایه رویین و آشکار هویت یک جامعه است که نمایانگر تمایزات جوامع مختلف در زمینه باورها و ارزشهاي اجتماعی میباشد. بحث از سبک زندگی و آداب اسلامی در عرصه زندگی فردي و اجتماعی، از مباحث بسیار ضرورري در جامعه کنونی است که متاسفانه جامعه امروز نتوانسته است میان باورهاي بنیادین و ارزشهاي اصیل اسلامی از یکسو و سبکزندگی خود در حوززههاي مختلف اجتماعی، از سوي دیگرر، ارتباط معنادار و وثیق ایجاد کند.
یکی از مهمترین عوامل گسست و شکاف، عامل شناختی است. بسیاري از افراد جامعه به دلیل آن که آگاهی لازم از آداب و سبکزندگی اسلامی ندارد، در شیوه رفتارري وسبک سلوکی خود آنها را به کار نمیگیرد. غفلت از مسئله سبکزندگی میتواند خسارتهاي جبران-ناپذیري بر پیکره جامعه وارد کند. وقتی مردم نتوانند میان شیوه زندگی خود و باورها و ارزشهایشان ارتباط برقرار نمایند، بعد از مدتی ممکن است دست از باورها و ارزشها خود نیز بشویند و آنها را ناکارآمد تلقی کنند. تدوین و بررسی ابعاد سبک زندگی اسلامی-ایرانی و ارائه الگویی جامع و کامل از آن، یکی از مهمترین عوامل حفظ فرهنگ و استمرار سنن ایرانی و اسلامی در جامعه امروز میباشد
با گذشت زمان و رشد علم و فناوري جوامع مدرنتر میشوند و به طبع مسائل جدیدي به وجود میآید و نوع زندگی افراد را تحت تاثیر قرار میدهد. افراد همواره بین ارزشها و باورهاي خود و مسائل تازه قرار میگیرند و دست به انتخاب میزنند. اغلب مسائل تازه جذاب و گاها فریبنده است، چه بسا مغایر با ارزشهاي یک جامعه باشد. این مسائل در نوع رفتار، نگرش افراد، آداب و رسوم افراد، شیوه زندگی، مصرف و غیره تاثیر گذار است.
بنابراین نیاز است افراد یک جامعه اسلامی، نخست با مؤلفه-هاي اسلامی سبک زندگی آشنا شوند تا بتوانند در زندگی بر اساس آن دست به انتخاب بزنند و در مقابل مسائل تازه و به خصوص مسائلی که در مقابل ارزشها و فرهنگ جامعه قرار میگیرد، تصمیمگیري درستی داشته باشند. لذا در این پژوهش ضمن معرفی مؤلفههاي اسلامی و بحث و گفتگو درباره آنها، این مؤلفهها در محتواي کتاب مطالعات اجتماعی سال اول متوسطه مورد بررسی قرار میگیرد تا میزان توجه به این مؤلفه مشخص گردد. چرا که یکی از راههاي آموزش افراد سیستم آموزش و پرورش هر کشوري و برنامهدرسی و کتابدرسی است، با گنجاندن این مؤلفهها در برنامههاي درسی مدارس ضمن آشنایی شاگردان با این مقولات، به نهادینه شدن این مباحث در دانشآموزان کمک میکند.
در سبک زندگی اسلامی یکی از مؤلفه ها آداب گفتاري است که به توضیح آن میپردازیم. آداب اجتماعی یکی از عناصرفرهنگی است براي نشاندادن آن دسته از رفتارها و الگوهاي عملی که بر طبق عرف و عادت صورت میگیرند و جامعه در روابط اجتماعی آنها را تجویز میکند
مفهوم آداب اصطلاحی است که معمولا به اشتباه، مترادف با مفهوم رسوم به کار میررود. رسم که مشتمل بر سیاقهاي جاهافتاده رفتار و معتقدات میباشد، سنتیتر از آداب بوده و فرد بر حسب عادات آن را انجام میدهد
عرف و اخلاق اجتماعی از مفاهیم همسو با مفهوم آداب است. عرفیات، الگوهاي عمل فرهنگی و اخلاقیاند که کارشان دوام بخشیدن به گروه انسانی است؛ معیارهاي سنتی و تجویزي که گروه اجتماعی را با تحت قاعده درآوردن رفتارهایشان حفظ میکنند
اخلاق تعیین کننده اصلی رفتارها و حتی منشا بیرونی و درونی یا فردي و اجتماعی بودن آن-هاست؛ دانشی است که ارزش صفات و رفتارهاي اختیاري انسان و لازم بودن آنها براي انسان سخن می-گوید
براین اساس میتوان گفت که اخلاق پایه و مقدمه آداب است و اساس آداب اجتماعی بر پایه اخلاق قرار میگیرد. سبک زندگی اسلامی از لایهها و عناصر متعددي تشکیل یافته است که آداب گفتاري به عنوان یکی از لایههاي ظاهري و سطحی آن، بر پایه لایههاي عمیق اعتقادي و ارزشی شکل میپذیرد. نظام گفتاري قران بر محوریت مبانی دینی و اعتقادي بنیادین در فرهنگ اسلامی بنیان یافته است. هدف نهایی در نظام رفتاري و گفتاري قران، انگیزه اخروي تحت عنوان کمال و قرب الهی است که در عالم آخرت تامین میگردد. این انگیزه معنوي، اساس رفتارهاي فردي و اجتماعی در الگوي سبک زندگی قرانی محسوب میگردد.
بنابراین توجه به این مؤلفه از سوي متصصدیان دینی و فرهنگی میتواند در جهت تقویت فرایند فرهنگسازي و جامعه پذیري کمک کند.
مؤلفه مصرف نیز ارتباط تنگاتنگی با سبکزندگی افراد دارد. مصرف مفهومی اقتصادي و حلقهاي از زنجیره فعالیت اقتصادي - تولید، توزیع، مصرف - به شمار میآید؛ و به هر گونه کنش و رفتاري دلالت دارد که با استفاده از کالاها و خدمات، به رفع نیازهاي انسان میانجامد. یکی از عوامل بسیار مهم در تغییر سبک زندگی به خصوص در غرب مؤلفه مصرف میباشد.بنا بر نظر گیدنز عصري که درآن زندگی میکنییم عصري است که »نمادها« و علائم مربوط به مصرف نقش بیشتر و بیشتري در زندگی روزانه ایفا می کنند.هویتهاي فردي به میزان بیشتر و بیشتري گرداگرد انتخابهاي سبکزندگی ساخت مییابد و کمتر بر اساس معرفهاي سنتیتر طبقه مثل اشتغال شکل میگیرد.
این مؤلفه هم در بعد اجتماعی و هم در بعد اقتصادي نقش تاثیرگذاري بر سبکزندگی افراد جامعه دارد. در اسلام نیز این مؤلفه مورد تاکید فراوان قرار گرفته است.
در بعد اجتماعی سبک زندگی مؤلفههاي زیادي هستند که بایستی مورد توجه قرار گیرندو به اختصار به آنها اشاره میکنیم: چرا در جامعه به جاي راستگویی، دروغگویی رواج دارد؟ چرا افراد کورکورانه از یکدیگر تقلید میکنند بدون اینکه به موضوع فکر کنند؟ دلیل اختلافات زندگی خانوادگی چیست؟ چرا زوجین نمیتوانند در آرامش کامل به زندگی ادامه دهند و مجبور به طلاق میشوند؟ صداقت، امانتداري، وفاداري در زندگی امروزي چه جایگاهی دارند؟ تا چه انداازه افراد به تعهد و مسئولیت-هاي خود پايبند هستند؟ در برخورد با یکدبگر تا چه ندازه حقوق یکدیگر را رعایت میکنند؟ تا چه اندازه افراد پايبند قانون هستند و در زندگی بدان عمل میکنند. در سایر حوزهها نیز به همین صورت است. در حوزه اقتصاد افراد تا چه اندازه به کسب و کار حلال معتقدند و بدان پايبندند. در حوزه فرهنگ؛ افراد در برخورد با ارزشهاي اصیل چگونه عمل میکنند. و ...
رفتارهاي اسلامی در تمامی این حوزهها مشخص و آشکار است اما چرا افراد یک جامعه اسلامی این موارد را در زندگی به کار نمیبندند. یکی از احتمالات این است که آشنایی ندارند با تعلیم افراد میتوان این انتظار را داشت که این موارد جایی در زندگی افراد داشته باشند. آموزش این مؤلفه و گنجاندن آنان در کتب درسی میتوان ما را به این مهم برساند.
حیا نیز از مؤلفههاي بسیار مهم در زندگی است. حیا به عنوان موهبتی الهی، از مهم- ترین عوامل حفظ و بقاي عفت عمومی جامعه است که در همه ادیان آسمانی، مورد تاکید قرار گرفته است. آموزههاي اسلامی براي تقویت حیا در افراد توصیههایی دارد تا با محور قرار دادن آنها، جامعه اسلامی از مفاسد و انحرافات جنسی مصونیت یابد.
حیا در لغت، گرفتگی نفس از عمل زشتی است که مورد مذمت دیگران میباشد. در کتب لغت آمده است استحیاء به معناي گرفتن نفس از عمل زشت است و ترك چنین عملی به خاطر ترس از مذمت شدن
تفاوت حیاوخجالت در این است که معمولا شخص خجالت زده از عملی که قبلا انجام داده ناراحت شده و تغییراتی در چهرهاش پدیدار میشود، ولی شخص با حیا به وسیله همین ویژگی وتغییر هیئت و حالت او نسبت به عمل زشت میشود،ولی خجالت حاتی است که بعداز انجام عمل به وجود میآیدو به خاطر توسعه کلام گاهی به جاي خجالت،واژه »حیا«به کار برده میشود. سه شاخصه اصلی در ارتباط با سبک زندگی - اسلامی - میتوان بیان کرد: الگوي فتار، مدیربیت بدن و الگوي مصرف. مهمترین شاخصههاي مدیریت بدن عبارتند از: لباس پوشیدنآ ارایش موي سر، استفاده از زینت آلات و همچنین شیوه مدیریت بهداشت و سلامت. در اسلا تاکید فراوان بر آراستگی و نظم ظاهري شده است
الگوهاي رفتاري در اسلام به شدت با آموزههاي اسلامی در ارتباط است. در این حوزه آنچه مورد نظر اسلام است اجراي تعاملات گرم افراد با یکدیگر است. در این تعاملات افراد بدون هیچ چشمداشت نسبت به افراد دیگر فقط به جهت رضاي خدا و در راه خدا رفتار میکنند. در زمینه الگوي مصرف آنچه مورد تاکید اسلام است، لزوم مصرف بر اساس نیاز حقیقی است، نه بر پایه نیازهاي کاذب و زیاده خواهی و همچنین توجه به اعتدال و میانهروي در مصرف است
سوابق پژوهشی
پژوهش فولادي با عنوان»سبک-زندگی دینی؛ جامعه و انسان دینی« در سال 1392 بیانگر آن است که رفتار ما برگرفته از بینشها، باورها، جهانبینی، گرایشها و نوع نگاه ما به جهان هستی است، و اینکه سبک و شیوه رفتار ما در حیات فردي و جمعی، متاثر از ارزشها و هنجارهاي حاکم بر محیط پیرامون و جامعه است.
