بخشی از مقاله
مقدمه
1
یک محیط پایدار، محیطی است که وجودش را مدیون مصرف منابع طبیعی به طور معقول و وجود نظم در پیرامونش می داند. اگر یک محیط به صورت کالبدی وجود دارد، می بایست پایدار باشد (1) و شهرسازی پایدار باید توجه زیادی به ساخت محیط مصنوع، با در نظر گرفتن حفظ منابع طبیعی و استمرار آن برای آیندگان داشته باشد و محور مشترک تمامی تعاریف آینده می باشد. (1) محیطی که در آن معماری سنتی ایران شکل گرفته است به دلیل شیوه های گوناگون استفاده از انرژی های پایدار و تجدید پذیر مانند انرژی خورشید، انرژی باد و ... محیطی پایدار می باشد که بهره برداری از حرکت هوا و ایجاد نسیم عمده ترین نوع آن بوده است. نوع مصالح و فنون ساختمان رایج در گذشته آنچه که اغلب در رابطه با پایداری بنا و عناصر باربر اصلی آن (دیوار، سقف) به کار می رفته است به دلیل دارا بودن حجم و وزن زیاد به طور طبیعی در مقایسه با مصالح و مواد سبک وزن و کم حجم کنونی دارای ظرفیت بالای نگهداری و ذخیره انرژی و استعداد متعادل سازی حرکت در فضاهای مصنوع بوده است (خصوصاً در اقلیم گرم و خشک). در طراحی بناهای بومی، سعی شده است تا ساخت،کمترین تأثیر منفی را بر محیط زیست داشته باشد. هدف از این پژوهش، بررسی تطبیقی معماری کاروانسراهای برون شهری با
اصول معماری پایدار و نیز پاسخگویی به این سؤال است که آیا معماری کاروانسراها در راستای معماری پایدار بوده و با تأکید بر شرایط اقلیمی شکل گرفته است ؟ به منظور انجام این تحقیق از روش تحلیلی استفاده شده است و جمع آوری اطلاعات به روش کتابخانه ای و اسنادی انجام شده است.
بیان مسئله
چگونگی برخورد با طبیعت و معماری در آن، واکنشی است که هر انسان در نقاط مختلف کره زمین داشته و خواهد داشت و معماری با ارزش باقی مانده از دوران گذشته نشان دهنده فائق آمدن او به صورت کامل یا ناقص بر عواملی همچون مسائل اقلیمی، آب و هوا و ... می باشد. (1) در بحث توسعه پایدار و به طبع آن معماری پایدار اینکه هر ساختمان باید با بستر و محیط طبیعی پیرامون خود تعامل داشته باشد به امری بدیهی مبدل شده است و قسمت مورد توجه این امر چگونگی برقراری تعامل و نوع تدابیر در نظر گرفته شده است. (2)
از جمله یادگار پرارزش معماری ایران کاروانسراهاس که از روزگار کهن به دلیل گوناگونی چون جریان اقتصادی، نظامی، جغرافیایی و مذهبی بنیاد گردیده و در ادوار مختلف به تدریج توسعه یافته است. وجود فضاها و عناصری چون آب انبار، بادگیر، اصطبل و ... جهت هماهنگی با فصول سرد و گرم سال و همینطور ظرفیت حرارتی خاک (بهره گیری از استعدادهای محیطی برای آسایش مصرف کنندگان) از ویژگی های قابل توجه کاروانسراهای ایران است. از نظر پایداری معماری گذشته این دیار چه به واسطه نوع نگرش به انسان و محیط و چه از بابت راهکارها، زمینه ارزشمندی برای کاوش می باشد. مبنای معماری ایران از طبیعت و نیروهای آن اخذ شده (نور، آب، باد و خاک) و قویاً متن گرا، زمین مدار و جزء لاینفک زمین است.((3
تعاریف و مفاهیم
2
پایداری از نظر لغوی
در لغت نامه دهخدا پایداری به معنای بادوام و ماندنی است. در فرهنگ معین این واژه به معنای پایدار بودن و مقاومت از مصدر پایش به معنای پایداری کردن و استقامت نشان دادن است. فعل Sustain از ریشه لاتین Sustinere و از دو جزء Sus به معنای (از پایین به بالا) و Tinere به معنای نگه داشتن، حفظ کردن) تشکیل شده است و از سال 1290 در زبان انگلیسی به کار گرفته شده است. (2)
مفهوم توسعه پایدار
مفهوم توسعه پایدار به معنی راه حل هائی در مقابل الگوهای سنتی کالبدی، اجتماعی و اقتصادی توسعه می باشد که بتواند از بروز مسائلی همچون نابودی منابع طبیعی، تخریب اکوسیستم ها، آلودگی، افزایش بی رویه جمعیت، رواج بی عدالتی و پایین آمدن کیفیت زندگی انسان ها جلوگیری کند. (4)
تعاریف توسعه پایدار
الف) تعریف کمیسیون براند تلند (Brundtland) در سال 1987 م :
توسعه ای که نیازهای نسل حاضر را، بدون به مخاطره انداختن توانایی نسل های آینده برای رفع نیازهای خود، برآورده می کند.
ب) تعریف اتحادیه حفاظت جهانی در سال 1991 م :
ارتقای کیفیت زندگی انسانی در عین توجه به ظرفیت اکوسیستم های حمایت کننده که در آن ها زندگی می کنیم. (1)
تعریف پایداری
اولین کتابی که به صورت خاص موضوع پایداری را مورد بحث قرار داد، کتاب جامعه پایدار، اخلاق و رشد اقتصادی بود که در سال 1976 توسط رابرت ال استیواز مذهب شناس مسیحی منتشر شد. در دهه 80 با انتشار اثر با نفوذ استراتژی جهانی حفاظت توسعه اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت و گزارش شورای کیفیت محیط زیست جهان در سال (1981) 2000 و مهمتر از همه گزارش کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه در سال 1987 که به ریاست نخست وزیر نروژ گروهارلم براند تلند تشکیل شد، دامنه ادبیات مربوط به موضوع گسترده شد. (5) اصطلاح پایداری (sustainable) برای نخستین بار در سال 1986 توسط کمیته جهانی گسترش محیط زیست تحت عنوان (رویارویی با نیازهای عصر حاضر بدون به مخاطره انداختن نیازهای منابع نسل آینده برای مقابله با نیازهایشان) مطرح گردید. (6)
توسعه پایدار و معماری
3
کاربرد مفاهیم پایداری در معماری مبحثی تازه را به نام معماری پایدار یا معماری اکولوژیکی یا معماری سبز و یا معماری زیست محیطی بار کرده است که همگی اینها دارای مفاهیم یکسانی بوده و بر معماری سازگار با محیط زیست دلالت دارند. (7)
تعریف معماری پایدار
خلق محیط انسان ساخت بر مبنای اصول بوم سازگاری و بازدهی منابع. این اصول عبارتند از : به حداقل رساندن مصرف منابع تجدید ناپذیر، ارتقاء و بهبود شرایط محیط طبیعی و حداقل آسیب های بوم شناختی بر محیط (چارلز کی برت، (1994
بر اساس طرح OECD، بناهای پایدار بناهایی تلقی می شود که کمترین تأثیرات مخرب را بر محیط های ساخته شده (مصنوع) و طبیعی مجاور خود و نیز ناحیه اطرافشان و همچنین زمینه کلی خود داشته باشند. ساختمان های پایدار به تمام چرخه حیات ساختمان، محیط با کیفیت، کارکرد مطلوب و آینده توجه می کند. (2)
نتیجه تعاریف
ارتقای کیفیت زندگی و سلامت انسان ها تأمین نیازهای انسان ها
حفظ سیستم های اکولوژیکی شکل [1] (1)
مبانی نظری
