بخشی از مقاله
مقدمه
مهم ترین وبرجسته ترین بناهای تاریخی دوره تیموری در فاصله اواخر سده چهاردهم /هشتم واوایل سده پانزدهم / نهم ، بنا شده است (مانزو،.(23:1380 به همین سبب در این دوره شهرهای هرات ،بخارا وسمرقند به مراکز درخشان هنری اسیای مرکزی تبدیل شدند (پیرنیا،.(111:1386 دوران حکومت تیموری از نظر فرهنگی بسیا مهم است چرا که حیات فرهنگی شکوفا شد،دراین دوره پیشرفت های مهمی در حوزه هنروعلوم نظری صورت گرفت واز طرف دیگر نقاشی،نگارگری خوشنویسی،معماری،موسیقی نیز پیشرفت ویژه ای نموده . مسجد هفتاد ودوتن یا مسجد شاه به دلیل همجواری با حرم امام رضا (ع) از اهمیت خاصی برخوردار است واز طرف دیگر ویژگی های تزئینی این مسجدکه دوران تیموری بنا شده به حدی فراوان ومتنوع است که نمی توان بطورکامل ومشروح درباره ان بحث کرد. دراین مقاله پس ازمطالعه درخصوص موقعیت منطقه خراسان بزرگ سبک معماری وتزئینات ان دردوره تیموری همچنین اطلاعاتی درخصوص مسجد هفتاد و دوتن مشهد نقوش ونگارهای این مجموعه بررسی می شوند .
خراسان وهرات در دوره تیموری
هرات درطول تاریخ ،بسترمناسب تلاقی مدنیت های شرق وغرب به شمار می رفت .لذا هرات به عنوان یکی از گهواره های تمدنی تاریخ پربار خراسان شناخته می شد وبه همین خاطردر برهه ای از تاریخ خراسان وهرات مورد توجه سلسله تیموریان قرارمی گیرد.خراسان به علت موقعیت جغرافیایی حاصلخیزبودن ووجود پربرکت هشتمین امام رضا (ع)،مورد توجه قرارگرفت وابعاد ان بزرگتر شد . این شهربعد ازهرات از حمایت مستقیم دربار وقت برخوردار بود. دراین مسیر هزینه های عمرانی قابل توجهی صرف شد و ان را به مرکز مهمی ،مبدل ساخت .
2
کاشی کاری
رواج ورونق کاشیکاری در دوره تیموری به حدی است که بسیاری از جلوه های هنری در معماری این عصر را تحت الشعاع خود قرار داده و در واقع جایگزین تزئین پی بناها با سنگ وگچ ،گردیده است .کلا ویخو در سفرنامه خود بارها کاشیهای دوره تیموری را ستوده است .
او ازکاشیهای زرینی سخن می گوید که در پوشاندن دیوارها به کاررفته اند. عالی ترین نمونه های کاشیکاری دوره تیموری را باید در ابنیه های مذهبی و ارامگاه های امیران این سلسله مشاهده کرد (یزدی ، .(144:1371
در دوره اسلامی به تدریج هنر کاشی کاری نیز همانند اجرکاری و گچ کاری با شیوه جدید اغاز گردیدو تمامی ادوار اسلامی به دو علت ،یکی ارایش ودیگری استحکام بخش به بنا ،کاربرد ویژه ای یافت (ماهرالنقش ،.( 50:1381
انواع تقریبا" حیرت انگیز کاشی کاری در معماری تیموری مانع از مقوله طبقه بندی جامع ان ها به صورت انواع کوچک و محدود می گردد .اما به طور کلی ، تکنیک های کاشی کاری در این دوران را می توان در سه گروه جای داد که شامل :
کاشی کاری منفرد به شکل زیر لعابی ،هفت رنگ ولعاب نقاشی تک رنگ ؛کاشی معرق و شیوه بنایی تقسیم نمود (اوکین،
.(137:1386
کاشی معرق با گستره کاملی ازرنگ ها شامل :
رنگ سیاه بادمجانی ، سفید، ابی روشن وتیره ، زرد کهربایی و مایل به قرمز که با مقیاسی کوچک یا بزرگ ، برالگوها وطرح های فراوان درخشندگی چشمگیری را پدید می اورند (شاطریان ،.( 325:1390
رنگ های معروف دوران تیموری در کاشی های هفت رنگ شامل :
ابی فیروزه ای ولاجوردی، سرخ تیره و زرد کدر، همه در زمینه ای لعابی بارنگ سیاه منگنزی که برای تشخیص رنگ ها از
یکدیگربکار رفته است .
تزئینات کاشی شامل عناصر گیاهی ،گل وبوته ها ،اشکال هندسی و حاشیه های خطی است .در این دوره تحول تازه ای در تزئین به وجود امد . نقش مایه های گیاهی بر طرح های هندسی برتری یافت وکتیبه هایی به خط ثلث مزین شده(پوگاچنکوا،خاکیموف، .(10:1372
3
مسجد هفتاد و دو تن مشهد
مسجد هفتاد و دو تن یا مسجد شاه مربوط به سده 9 ه .ق است و درمشهد ، خیابان خسروی ،ابتدای بازار بزرگ واقع شده است . این اثردر تاریخ 18 تیر 1311 با شماره ثبت 186 به عنوان یکی از اثار ملی ایران به ثبت رسیده است .
بنای کنونی ابتدا مقبره ای بوده که امیرغیاث الدین بین سالهای 807 تا 817 برای خود بنا کرده ودر دوره های بعد به مسجد تبدیل شده است .
