بخشی از مقاله
مقدمه و بیان مسأله
ایران سرزمین کهن وکشوری پر تاریخ است که هنوز آثار سنت های پر نشاط و جشن های فرا گیر دیر های دور در آن به چشم می خورد . آداب و رسوم هر ملت زاییده تمدن و تفکر خاص آن ملت است بنابراین بهترین راه شناخت اندیشه ها و عواطف هر قوم و ملت تحقیق در مسائل فرهنگی خصوصاً فرهنگ عامیانه آن قوم است که ساده و بی پیراییه ولی ریشه دار و عمیق در بین آن ملت زنده و در جریان است و از نسلی به نسلی دیگر و از طریق نقل سینه به سینه رسیده است . سرزمین مازندران یکی از خاستگاه های اساطیری ملی ما ایرانیان است . همچنین آیین و اسطوره تجسم دریافت یک جامعه از جهان است زیرا می کوشد انسان و رابطه او را با جهان تعریف کند . مازندران که جای جایش ، رازی را نهفته دارد و قدمتی دیرینه . بررسی و شناخت جشن ها و آیین ها ، که در شمار فرهنگ عامه است ، یکی از زمینه های پژوهش مردم شناختی است . برگزاری جشن ها و آیین ها بر ویژگی های فرهنگی ، اجتماعی ، تاریخی ، جغرافیایی و اعتقادی جامعه بستگی دارد . این مقاله راستای بررسی جنبه های نمادین ، نشانه ای و تمثیلی موجود در آیین های نمایشی سنتی مردم مازندران می باشد . استان مازندران ، که در گذشته طبرستان نامیده می شد ، قسمتی از سرزمین کهن ایرانیان است که بر طبق شواهد و یافته های باستان شناسان ، یکی از قدیمی ترین سکونت گاه های بشری به شمار می آید . استان مازندران از لحاظ فرهنگی ، به ویژه از حیث شاخص های فرهنگی ، از مناطق ممتاز ایران شمرده می شود . مازندران سرزمینی است که هم فرهنگ غنی دارد چرا که تمدنی هم پای سایر اقوام برای خود رقم زده است و هم شرایط مساعد به واسطه وجود و فراوانی آب و وجود خاک حاصلخیز برای زندگی دارا بوده است . دسته ای از مصادیق فرهنگ غنی مازندرانی ، رفتارهای اجتماعی خرد و کلان مردم در زندگی روزمره است که در آداب و رسوم ، اعیاد و جشن ها و سوگواری ها حتی شب نشینی هایشان تجلی پیدا می کند . عمر جشن های ایران ، برخی شان با عمر این ملت و مردم برابر است . میلیون ها مردم در سراسر تاریخ این مرز و بوم با شادی و خلوص و اعتقاد این جشن ها را برگزار کرده و رفته اند . پس از هزاران سال ، هنوز مردم این مرز و بوم به فارسی سخن می گویند و می نویسند . همان آداب و رسوم را دارند . همان جشن ها را بر پا می کنند که از پس ما نیز چنین خواهد بود . همه این معتقدات و آداب و رسوم ، از جمله جشن ها خصایل و ویژگی های ماست . نماد ، نشانه ای است از یک موضوع
غیر محسوس که با وجود اشاره ای مأنوس می شود . تمثیل به مسائل ذهنی عینیت می بخشد و کاربرد آن را در عالم خارج روشن می سازد
و به همین دلیل در میزان باور و پذیرش و اطمینان نسبت به مسأله اثر می گذارد . آیین ها در نخستین گام ، ریشه در اعتقادات مذهبی ، باورها و نگره های انسانی دارند . آیین ها آدمی را به اندیشیدن درباره اوضاع و احوال پیرامون خود وا می دارند و در برابر سوالات اساسی که وی از جهان هستی می کند ، پاسخ هایی در قالب کردارها و رفتارهای نمایشی آماده می سازند . این پژوهش به بررسی شکلی ، خاستگاهی
و هنری نمادها ، نشانه ها و تمثیلات موجود درآیین های نمایشی سنتی مازندران می پردازد .
محدوده ی مطالعاتی
مازندران محدوده ی معین جغرافیایی را گویند که در کنار دریای خزر قرار گرفته است ، که از شمال به دریای خزر و کشور ترکمنستان ، از جنوب به رشته کوه های مرکزی البرز ، استان های سمنان و تهران ، از مشرق به استر آباد و دشت وسیع گرگان و از مغرب به گیلان محدود است . طول آن از مغرب به مشرق 320 هزار گز و عرض آن 96 هزار گز است . کوه های البرز در جنوب مازندران قوس عظیمی را تشکیل می دهد که مازندران را در بر گرفته و عرض آن پنج هزار گز است و مانند سدی قسمت شمالی را از مرکز ایران جدا می سازد و تمام رطوبت دریای خزر را در دامنه ی شمال خود نگه می دارد که موجب بارندگی زیاد مازندران و رطوبت آن می گردد .
اهمیت موضوع
نظر به اینکه صنعت و تکنولوژی رشد سریع پیدا کرده و از سوی دیگر آیین ها و سنت ها در حال نابودی یا تغییرات عمده منجر به تحریف گردیده اند و نگارنده نیز دانشجوی ارشد پژوهش و هنر می باشد ، بنابراین پرداختن به این موضوع از اهمیت علمی ، فرهنگی ، آموزشی برخوردار می باشد .
روش تحقیق
در این تحقیق روش پژوهشگر ، روش توصیفی ، تحلیلی ( کیفی ) است و پژوهشگر از طریق مشاهده ، مشاهده مشارکتی به صورت ژرفا نگر ، مصاحبه و با استفاده از روش های مطالعاتی به مطالعه پرداخته است .
آیین ورف چال
برف چال نوعی مخزن برف سر پوشیده است که عمق آن از سطح زمین حدود 7 متر و دهانه آن حدود 4 متر می باشد دیواره این مخزن از سنگ چیده گردیده و سقف آن با چوب و گل پوشیده شده و در سال های اخیر روی آن را بتن داده اند و برای برداشت برف در قسمت پایین دست چاه تونلی حفر شده که ضمن برداشت برف می توان به کف چاه دسترسی پیدا کرد . منشأ سنت برف چال را باید یک رویکرد زیست محیطی و معیشتی دانست منبع اصلی این عملکرد در ارتباط با شرایطی است که دامداران این گروه در روستای اسک در مرتع اسک وش به دنبال کندن چاله ای برای ذخیره کردن برف برای استفاده در تابستان بودند اما رویکرد منسکی و رسمی آن را باید به بانی این رسم یعنی سید حسن ولی نسبت داد ( زیرابی ، . ( 115 : 1390
نماد ورف چال
در گذشته در منطقه مورد بحثاصولاً زندگی بر پایه ی دامداری و کشاورزی بود ، هرچند دامداری بر کشاورزی ترجیح داده می شد
. با این وجود نیاز مبرم به آب همیشه مردم را گرفتار طبیعت و مشکلات عدیده ای می کرد . این امر باعث شد تا مردم دست به ابتکارهایی بزنند . از جمله حفر ورف چال ( فلاح ، ذبیحی ، . ( 111 : 1388 اهالی می گویند در گذشته که روستاییان برای تهیه علوفه مرتع مزبور احتیاج
به آب داشتند به فکر افتادند که برف را ذخیره نموده و در مدت علف چینی از آن استفاده نمایند سپس چند محلی را کندند به سنگ برخورد کرده اند بر حسب اتفاق درویش حسن ولی ( سید حسن ولی ) از آنجا عبور میکردند با عصای خود محلی یعنی محل فعلی را تعیین کردند و اهالی آنجا را کنده سنگی برخورد نکردند و مکان مناسب را یافته و خرد و کلان به جز خانم ها در یک روز خاص در محل مذکور حضور یافته و مراسم پر کردن برف را در گودال بجا می آورند کلیه خانواده هایی که در این مراسم می نمایند غذا تهیه کرده و بعد از پر کردن برف گودال نهار خورده و به روستای خود بر می گردند البته در این مراسم عده ای از طایفه محترم نیاک به عنوان همکاری و سنت آن پیر ( سید حسن ولی ) که جدشان می باشد و متولی سید حسن ولی نیز به همین مناسب نان و پنیر از نیاک آورده بین مردم توزیع می نمایند که برگزاری این مراسم بسیار دیدنی و لذت بخش و همبستگی ایجاد می نمایند ( ایازآملی ، . ( 24 : 1386 اسک از روستاهای بخش لاریجان آمل است و در هشت کیلومتری آمل ـ تهران ( جاده هراز ) واقع گردیده . آب و هوای کوهستانی از یک طرف و محل عبور مسافران و گردشگران از طرف دیگر موقعیت خاصی به این روستا بخشیده است ، به طوری که می توانست مورد هجوم فرهنگ های وارداتی قرار گیرد ، ولی این گونه نشد و فرهنگ بومی این منطقه حفظ گرید ( فلاح ، ذبیحی ، . ( 110 : 1388 پس از گسترش آیین مقدس اسلام در ایران و به ویژه سلسله های شیعه مذهب در نواحی شمالی و طبرستان ، آب که در فرهنگ عامیانه ایرانی عنصری مقدس بود ، از جنبه ی تازه ای نیز اهمیت فوق العاده پیدا کرد . وقایع صحرا ی کربلا و ممانعت از رساندن آب به خاندان امامت ، امر سقائی و رسانیدن آب به هم نوع و به ویژه به شیعیان و زوار اهمیت و ارزش بسیار یافت و این مسائل در تشویق برف چال و تداوم آن بی تأثیر نبوده است ( فرهادی ، 35 : 1369 ) . مراسم برف چال عبارت است از : جمع آوری و ریختن برف در یخچالی که گفته می شود در نیمه اول قرن نهم هجری قمری ساخته شده و حدود شش قرن قدمت دارد ( زنده دل ، . ( 110 : 1379 انجام مراسم برف چال در اسک ضمن آنکه نشانه ای از تعاون و همیاری روستاییان ناحیه است ، به کینه ها و کدورت هایی هم که در طول سال بین مردم ایجاد شده پایان می بخشد ( زیرابی ، . ( 115 : 1390
