بخشی از مقاله
چکیده
شناخت عوامل در برقراری رابطه عاطفی پایدار و موثر یکی از مهمترین نکات در امر تدریس و فرآیند آموزش میباشد. برای شناسایی این عوامل با تکیه بر تحقیقات پیشین، پژوهشی با هدف تعیین عوامل موثر در برقراری روابط عاطفی معلم فیزیک بر فرآیند یادگیری دانشآموزان دوره متوسطه دوم انجام شد. در یک مطالعه توصیفی- مقطعی، 162 دانشآموز از 12 مدرسه شهرستان ورامین با روش نمونهگیری طبقهای تصادفی در سال تحصیلی 1393 - 94 انتخاب شدند و پرسشنامهای با 19 گویه در مورد عوامل موثر در برقراری رابطه عاطفی دانشآموز با معلم فیزیک با مقیاس رتبهای چهار نقطهای از خیلی مهم تا بیاهمیت به صورت جمع اجرا توزیع شد.
دادهها با روشهای آماری توصیفی به صورت توزیع فراوانی و میانگین و انحراف معیار با استفاده از نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل و مقایسه گروهها با مجذور کای انجام شد. نتایج حاصل حاکی از آن بود که بعضی ویژگیهای آموزشی معلم که نمایانگر مهارتهای تدریس اوست مانند فن بیان 84 - درصد - و همچنین بعضی ویژگیهای اخلاقی و شخصیتی معلم مانند اخلاق 68,5 - درصد - از دیدگاه دانشآموزان در برقراری ارتباط عاطفی موثر تلقی شده است.
واژگان کلیدی: روابط عاطفی، یادگیری، معلم، دانشآموز
مقدمه
تدریس یک فعالیت است ، اما نه مانند دیگر فعالیتها؛ بلکه فعالیتی است که آگاهانه و براساس هدف خاصی انجام میگیرد. فعالیتی که بر پایه وضع شناختی فراگیران انجام میپذیرد و موجب تغییر آنها میشود ؛ و در نهایت عمل تدریس یک سلسله فعالیتهای مرتب، منظم، هدفدار و از پیش طراحی شده است - کیا و نساج،. - 1386 یادگیری ، فرآیند تغییر و پیشرفت مستمر افراد یا سازمانها است و در این فرآیند، باورهای بنیادی یا منطق غالب آنها تغییر نمیکند - عدلی،. - 1389 به عبارت دیگر، یادگیری و آموزش انسان که فرآیندی مستمر است به دلیل افزایش سرعت تغییر در جوامع امروزی اهمیت بیشتری یافته است - رفیع پور، . - 1391
چنانچه معلمان بخواهند در روابط انسانی موفق باشند، باید انواع ارتباط و مهارتهای اساسی ارتباط را مدنظر قرار دهند - صالحیان،. - 1379 روابط انسانی خوب، روابطی است که به سلامت روانی، اجتماعی و ذهنی منجر شود - اردبیلی،. - 1376 در حالی که معلمان میتوانند از مجموعهای از دانش و مهارت در تدریس استفاده کنند، ایجاد ارتباط خوب با دانشآموزان مربوط به شخصیت و خصوصیات مؤثری است که معلم نیاز به دانستن آنها دارد - . - Khine and Atputhasamy, 2005 تحقیقات صورت گرفته در این زمینه نیز مطالب بالا را به اثبات میرسانند، در ادامه به برخی از آنان اشاره مینماییم: وان پتگم و همکاران پژوهشی با عنوان تأثیر شخصیت دانشآموز و رفتار میانفردی معلم در کلاس درس بر روی خوب بودن دانشآموز انجام دادهاند.
یافتههای این پژوهش نشان داد که دریافت دانشآموز از رفتار میانفردی معلم، میتواند خوب بودن دانشآموز را پیشبینی کند - Van Pete gem et .al. 2008 - شی و فیشر پژوهشی با عنوان رفتار ارتباطی معلم و وابستگی آن با نتایج شناختی و رفتاری دانشآموزان در مورد علوم در تایوان انجام دادهاند. یافتههای این پژوهش نشان داد که میان دریافت دانشآموزان و معلمان از رفتار ارتباطی معلم تفاوت معناداری وجود دارد. همچنین مشخص گردید میان دریافت دانشآموزان از رفتار ارتباطی معلمان و گرایش دانشآموزان به علوم همبستگی مثبت وجود دارد و نیز معلوم شد که دریافت دختران نسبت به دریافت پسران در مورد رفتار درک کردن و دوستانه بودن معلمانشان بیشتر است - . - She and Fisher , 2002
فیشر و فراسر پژوهشی با عنوان ارتباط بین رفتار میانفردی معلم-دانشآموز و شخصیت معلم انجامدادهاند. یافتههای پژوهش نشان داده است که درمورد رفتار میانفردی معلم دانشآموز، وابستگی مثبت بیشتری بین شخصیت معلم و درک از خود او نسبت به شخصیت معلم و درک دانشآموزان وجود دارد. همچنین مشخص شده است که شخصیت معلم به طور زیادی با درک از خود او درارتباط با دوستانه بودن، یاریرسان بودن، دادن آزادی، مسئولیت و فرصت برای فعالیت مستقل درکلاس وابسته است. در حالی که درک دانشآموزان از رفتار میانفردی معلمشان مربوط بود به شخصیت معلم با توجه به میزان آزادی و مسئولیتی که دانشآموزان تصور میکردند داشتند. در این پژوهش، شباهتهای مربوط به 16 نوع شخصیتMBTI در نمونه مشخص شد - . - Fisher and Fraser, 1998
ارتباط و اثربخشی آن
در حالی که باید جامعه تجلیگاه یادگیریها و آموختههای انسان با توجه به »موجودیت بی همتا و منحصر به فرد وی - «فخرموحدی و همکاران، - 1391 باشد، ارتباط دانشآموز و معلم نیز باید بسیار مورد تاکید قرار گیرد. به نحوی که شیوه تعامل آنها با یکدیگر مهمترین عنصر در یاددهی و شخصیتبخشی به دانشآموز محسوب میشود، اگر این تعامل عاطفی، علمی، صمیمی و محکم باشد، اعتماد دانشآموز جلب میشود و به تبع آن کیفیت تحصیلی ارتقا مییابد. بنابراین نیروی انسانی در کیفیت بخشی به آموزش حرف اول را میزند. معلم محور اصلی تعلیم و تربیت است که دلسوزانه فعالیت میکند تا مطلبی را به نحو احسن و قابل فهم به فراگیران منتقل کند.
بدیهی است که در این مسیر مهمترین کار توانایی مدیریت واداره کلاس و ایجاد رفتار مطلوب در سایه ارتباط خوب و مؤثر با دانشآموز میباشد. ارتباط در امر تدریس فرایندی است که بین پیامدهنده - معلم - و پیامگیرنده - دانشآموز - به منظور ارسال و دریافت پیام برقرار میشود. بنابراین در جریان برقراری ارتباط چند عامل وجود دارد: پیامدهنده، پیامگیرنده، وسیله پیام، شرایط محیطی و خود پیام. در هر ارتباطی دو حالت کلی ممکن است وجود داشته باشد، یکی اینکه این ارتباط بدون هیچ اشکال و ابهامی برقرار گردد و دیگر اینکه برقراری ارتباط بین آنها با اشکال روبرو شود و عوامل مخرب و سربار مانع ارتباط صحیح بین آنان گردد - صفوی،. - 1378
که این عوامل میتوانند به پیامدهنده، پیامگیرنده، وسیله پیام و یا خود پیام مربوط شود. ریس و برندت در کتاب روابط انسانی اثر بخش گفتهاند: »روابط انسانی در مفهوم وسیع آن، همهی انواع تعاملات بین مردم، تعارضات، کوششهای معاضدتآمیز و روابط گروهها را دربرمیگیرد. روابط انسانی با اعتقادات، نگرشها و رفتارهایی که سبب کشمکشهای بین فردی میشود و زندگی شخصی ما و همهی موقعیتهای کاری ارتباط دارد - «میرکمالی، . - 1388اولین هدف معلم باید برقرار کردن رابطه مطلوب، دوستانه و حمایت کننده با دانشآموزان باشد. چنین هدفی فقط با تعامل میان معلم و دانشآموز حاصل میآید.
چند روز اول مدرسه و اولین دیدارهای دانشآموزان با معلم از این نظر بسیار مهم است بنابرین باید به آن توجه خاص داشت. هدف اصلی در واقع آن است که معلم باید به عنوان فردی بالغ و قابل اعتماد برای دانشآموزان مطرح گردد. معلم نمیتواند فقط زمان معینی از روز را به برقراری ارتباط با شاگردانش اختصاص دهد، بلکه تلاش برای رابطهی مثبت باید همه اوقات معلم و دانشآموزان را دربرگیرد. آموزش، بدون ایجاد رابطه معنایی نخواهد داشت معلمان در همان آغاز کار خود پی میبرند که نحوهی برقراری ارتباط با دانشآموزان بسیار اهمیت دارد - یغما،. - 1384 بدین ترتیب معلمان باید به وضوح برای برقراری ارتباط مثبت با دانشآموزان خود تلاش میکنند - سیف،. - 1385
هنگامی که معلم از آزردن دانشآموزان و پیشداوریهای غیر اصولی پرهیز میکند و نیز توجه و علاقهی خود را به آنها ابراز میدارد رابطه مطلوب میان معلم و دانشآموز برقرار میشود هنگامی که دانشآموزان معلم خود را دوست داشته باشند و به او اعتماد کنند و احترام بگذارند تاثیر به سزایی بر گرایشهای انگیزش تحصیلی ایشان خواهد داشت. هنگامی که دانشآموزان به معلم خویش اعتماد دارند احساس امنیت میکنند زیرا میدانند درصورت بروز مشکل معلمحتماً از آنها حمایت خواهد کرد، همچنین این امر موجب میشود تا ادراک کفایت آنها افزایش یابد. به عبارت دیگر اگر رابطه نباشد، آموزش معنی ندارد.
معلمان در همان آغاز کار ، متوجه میشوند که یکی از اولین و مهمترین مسائل ، نحوه برقراری ارتباط با دانشآموز است - اسپالدینگ،. - 1373 مسلم است که چگونگی کیفیت رابطه معلم و دانشآموز تا حد زیادی روی یادگیری او تاثیر میگذارد. به عنوان دانشآموز، وقتی معلمان خود را دوست میداشتیم یا به آنها عشق میورزیدیم، در خواندن درسهایشان سعی و تلاش بیشتری میکردیم و بیشتر یاد میگرفتیم - زندی،. - 1382 این مهم است که دانشآموزان نظر مثبتی از معلمانشان داشته باشند، چرا که رهبری معلمان در کلاس درس اثر زیادی در ایجاد محیط آموزشی موثر دارد و کیفیت رفتار میانفردی معلم و ارتباط با دانشآموزان
