بخشی از مقاله
چکیده
هدف مقاله بررسی رابطه میان کیفیت ریخت شناسی شهری و احساس امنیت در پیادهروهای شهر گرمسار میباشد. فرضیههای تحقیق بر اساس نظریات هیلییر،راجرز، جیکوبز، گالن و مدنیپور تنظیم شده است. پژوهش از نوع کمی، مقطعی و پهنانگر(پیمایش) در سطح جامعه-شناسی خرد میباشد. نمونه مورد نظر به روش خوشهای و با حجم نمونه 361 نفر بوده است. جمعآوری اطلاعات از طریق پرسشنامه و برای تجزیه تحلیل داده ها از نرم افزار spss استفاده شده است. برای بررسی رابطه بین متغییرها از آزمون خی دو و ضرایب وی کرامرز،گاما، تاوی-بی کندال، و ضریب همبستگی رواسپیرمن استفاده شده است. یافته نشان میدهد بین امکان ارتکاب جرم و احساس امنیت رابطه معکوس و معناداری وجود دارد. همچنین بین کیفیت طراحی شهری و احساس امنیت رابطه معناداری مشاهده شد. در مقام مقایسه بین کیفیت طراحی شهری و امکان وقوع جرم، متغیر جرم رابطه قویتری با احساس امنیت دارد.
کلیدواژه: احساس امنیت، کیفیت طراحی شهر، جرم، جامعهشناسی خرد.
-1 مقدمه
در آستانه هزاره سوم فضاهای عمومی شهری به عنوان مکان سوم که نقش اساسی در برقراری تعاملات اجتماعی ایفا مینماید مورد توجه قرار گرفته است. فضاهای شهری مکانهای هستند که به عموم شهروندان تعلق دارند و منحصر به جنبههای کالبدی و فیزیکی نبوده و در حقیقت با حضور و فعالیت انسان است که معنا پیدا میکند. پیادهرو ازجمله فضاهای عمومی شهری مهم میباشد. فضای عمومی شهر صحنه نمایش زندگی روزمره مردم است. اهمیت فضای عمومی در دسترسی برابر برای همه افراد جامعه است. اولین گام برای دستیابی به عرصه عمومی که ضامن تحقق جامعه مدنی است، تشویق مردم به
حضور در فضاهای عمومی و یا فراهم نمودن دسترسی برابر همه افراد و گروهها به آن است. از مهمترین عوامل تهدید کننده حضور مردم، ترس از قربانی شدن و بزه دیده شدن و یا مورد تعرض قرار گرفتن رفتارهای غیر مدنی در فضای عمومی شهری و کیفیت طراحی شهری میباشد. این پژوهش به بررسی جرم و کیفیت طراحی شهری در پیادهروها به عنوان یک فضای عمومی شهری و تاثیر آن بر احساس امنیت افراد حاضر در پیادهروهای شهر میپردازد.
-2 طرح مسئله
در فرآیند شهرنشینی از یک طرف شهری را میبینیم که مناطق پر زرق و برق و فریبندهای را می-بینیم که مجموعه گیج کنندهای از ساختمانهای زیبا و امروزی و هتلها و رستورانهای شیک و مجلل و غیره و از طرف دیگر هزاران هزار ساکن شهر در حاشیه رشد اقتصادی قرار میگیرند که داعیه آنان برای تملک و استفاده از شهر به همان اندازه موجه و مشروع است، اما غالبا کمتر مورد عنایت قرار میگیرد. مهاجران، محرومان و بینوایان روز به روز در مراکز شهری بیشتر و بیشتر میشوند. مجاورت و همجواری زندگیهای سرشار از ثروت و نعمت و معیشتهای بخور و نمیر در فضاهای عمومی شهری، زندگی پر تحرک خیابانی، جریان بیوقفه عابران پیاده تصویر هزار تکه و در هم و برهمی به وجود آورده است ( گیدنز، .(150 :1389 دونیه در کتاب خویش »پیاده رو1 « تصویر پیچیدهای از زندگی ترسیم میکند که مواد مخدر، اعتیاد، الکلیسم، بیخانمانی، عجز و ناتوانی، بیسوادی و محکومیت به زندان وجه مشخصه آن است او همچنین اجتماع نیرومندی را توصیف میکند که در این پیاده روها وجود دارند. پیادهروهای شهری خرده جهانی از تفاوتها و نابرابریهای بارزی است که مشخصه شهرهای بزرگ است. فرآیند جهانی شدن و گسترش فناوری اطلاعات موجب هرچه ژرفتر شدن فرآیند شهرنشینی و کشیده شدن تعداد بیشتری از مردم و تمرکز یافتن فعالیتهای اقتصادی در آنها شده است. اکنون بیش از هر وقت دیگری شهرها محل تلاقی طیف سرسامآوری از فرهنگها و خواستگاهها شدهاند. فرهنگ عامه هویتی است که در سطح خرد و به شیوهای اجتماعی بنیاد یافته و حاصل رویاروییهای است که به زندگی روزانه ما در خیابانها، پیادهروها، پارکها یا همان فضاهای که زندگی عمومی خود را در آنها تجربه میکنیم، شکل میدهد. زوکین معتقد است مهمترین تهدید برای فرهنگ عمومی نگرانیها و ترسهای ناشی از تهدیدات و هرج و مرجهای نظیر ضرب و شتم، شورشهای ناگهانی، جنایات و نظایر این است که حضور در فضای
Sidewalk.
2
عمومی شهر را دچار تهدید میکند مردم در فضاهای شهری با انواع تهدیدها مانند جرم، ترور، آلودگیهوا
و آب، زلزله و سیل، تداخل وسایل نقلیه و پیادهروها روبه رویند. کشورهای پیشرفته گرچه توانستهاند
بسیاری از تهدیدهای طبیعی را کنترل کنند، ولی کنترلهای تهدیدهای انسانی در این کشورها رو به افزایش است از این رو زوکین در کتاب فرهنگ شهرها میگوید:
»فضاهای شهری به اندازه کافی برای مردم امن نیستند تا آنها در خلق فرهنگ عمومی مشارکت داشته باشند.(zukin, 1995:38).«
بر همین اساس پژوهش حاضر به بررسی تاثیر جرائم و کیفیت طراحی شهری بر احساس امنیت در فضاهای عمومی شهر ( پیادهروها ) میپردازد.
-3 اهمیت و ضرورت تحقیق
در یکی دو دهه اخیر ترکیبی از تحولات اجتماعی و اقتصادی اغلب در جوامع در حال توسعه، از جمله کشور ما را نگران امنیت و از جمله امنیت فردی کرده است. تحولات عمیق و گسترده اقتصادی همراه با فراز و فرودهای فرهنگی، زندگی آحاد جامعه را به شدت دگرگون ساخته است. امنیت اقتصادی- واقعیتی که نگرانی عمومی را در زمینه بیکاری فزاینده و همچنین سایر اشکال روبه گسترش ناامنی شغلی بازتاب میدهد- نامنی در خیابانها و پیاده روها و سایر تهدیدات نسبت به مسائل شهروندان را تقویت کرده است (دفتر مطالعات و تحقیقات امنیتی، .(118 :1385 احساس امنیت در فضای شهری از یک سو با مسائل اجتماعی از جمله جرم ارتباط پیدا میکند، از سوی دیگر میبایست میان ترس و خطر و احساس امنیت کردن و در امان بودن تفاوت قائل شد. از نظر علمی درک اثرات جرم یعنی ترس از وقوع جرم به اندازه خود آن، یعنی خطرهای آماری حاصل از وقوع جرم اهمیت دارد. واکنش نسبت به ترس از قربانی شدن، باعث می شود که بسیاری از مردم از خطرات دوری کنند یا حداقل میزان در معرض خطر قرار گرفتن شان را کاهش دهند، که این خود میتواند منجر به عدم حضور مردم نه تنها در یک مکان خاص بلکه در بیشتر فضاهای عمومی شود.(.(Carmona, 2003: 120
"بان کی مون" اشاره دارد که طی دهه گذشته جهان شاهد رشد فزاینده تهدیها علیه امنیت و ایمنی در شهرهای بزرگ و کوچک بوده است پارهای از آنها به صورت رویدادهای فاجعهآمیز رخ داده و برخی مولود فقر و نابرابری و یا گسترش سریع و بی نظم شهرها بودهاند. در این گزارش آمده است طی پنج سال
گذشته 6درصد ساکنان شهرها در کشورهای توسعه یافته قربانی جنایت شدهاند. بررسی افکار عمومی در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه نشان میدهد نیمی از شهروندان در تمامی اوقات یا غالبا، نگران جرم و جنایت در شهرهای خود هستند (بمانیان و همکاران، .(15 :1387 مطالعات انجام شده در زمینه امنیت و احساس امنیت در شهرها بیشتر از منظر مقاومت کالبدی نگاشته شده است و منابع علمی فراوانی در مورد مقاومت کالبدی شهرها در حجم و ابعاد وسیع وجود دارد اما از زاویه نگرش این پژوهش تحقیقات چندانی انجام نگرفته است. استان سمنان در سالهای اخیر به خاطر اجرای یک سری برنامههای توسعه شاهد تغییرات اجتماعی – فرهنگی بوده است. توسعه صنعتی و پیشرفتهای فنی در این استان مبنایی را برای تغییر از یک جامعه روستایی و عشایری به یک جامعه شهری و صنعتی فراهم نموده است. شتاب تحولات، لاجرم، عوارض و پیامدهایی در زندگی روزمره مردم پدید آورده تغییر ارزشها و هنجارهای سنتی، تردیدها و تنشها منجر به بروز مسائل اجتماعی مختلفی گردیده است. بروز این مسائل به نوبه خود بر کیفیت حضور و تعاملات اجتماعی در فضاهای شهری تاثیر گذاشته است. هدف اصلی پژوهش حاضر که مبتنی بر یک تحقیق کمی میباشد، بررسی تاثیر وضعیت کالبدی- فضایی شهر و جرم بر احساس امنیت در فضاهای شهری (پیاده روها) میباشد.
-3 مبانی نظری
بیل هیلییر صاحبنظر متاخر است که بر ارتباط میان وضعیت فضایی و حرکت و تحلیل شبکههای عمومی که میتواندبه نتایج کاربردی در طراحی مناسبتر فضای شهری بیانجامد، توجه بسیار نشان داده است. از نظر او حضور مردم احساس امنیت را در فضای عمومی افزایش داده و ابزارهای اولیه را که به وسیله آن یک فضا به صورت طبیعی مراقبت میگردد را فراهم مینماید. هیلییر بیش از همه به خاطر فعالیتهایش در زمینه معرفی و گسترش سامانه تحلیل چیدمان فضا شناخته شده است. این سامانه روشی است که به صورت گسترده رابطه میان حرکت عمدتا پیاده و وضعیت فضای شهری و همچنین ارتباط میان تراکمهای پیاده و کاربری های زمین را آشکار کرده و مستند نموده است( Carmona et al., .(1996: 161 هیلییر معتقد است حضور مردم چه غریبه و چه آشنا احساس ایمنی را در فضای عمومی ارتقاء داده و وسیلهای است که به کمک آن میتوان فضا را به صورت طبیعی مورد نظارت قرار داد. لذا وی به دنبال خصوصیات شکلی فضا است که حضور مردم و به تبع ان احساس ایمنی را افزایش میدهد .(Hiller, 1996: 50)
