بخشی از مقاله
چکیده
یکی از اهداف برنامهریزي شهري، حفظ ایمنی و آرامش است که از طریق گسترش امنیت کالبدي حاصل می شود. بر این اساس باید محیطهاي انسانساخت ، بدان گونه طراحی شوند که از ظرفیت کافی جرمخیزي برخوردار نباشد. با معماري و طراحی درست محیط علاوه بر کاهش فرصت براي جرم، میتوان بر کیفیت زندگی نیز افزود. به همین دلیل سالانه هزینههاي هنگفت و سرمایههاي مادي فراوانی صرف تأمین امنیت شهرها شده است. در این میان بافتهاي فرسوده به دلیل عدم طراحی مناسب و از بین رفتن حس تعلق و دیگر معضلات خاص خود زمینه لازم براي آسیبهاي اجتماعی از قبیل عدم امنیت فراهم آوردهاند.
هدف از تحقیق حاضر سنجش امنیت محیطی در بافتهاي فرسوده و ناکارآمد شهري با رویکرد مخاطب محور میباشد. بدین منظور محله آبکوه که داراي بافتی قدیمی، فرسوده و جرمخیز در منطقه 1 کلانشهر مشهد قرار گرفته و نتوانسته خود را محیط پیرامون وفق دهد، به عنوان محدوده مورد مطالعه انتخاب گردید. روش تحقیق حاضر از نوع توصیفی- تحلیلی میباشد. جمع آوري اطلاعات با استفاده از مطالعات کتابخانهاي و مشاهدات میدانی و همچنین استفاده از ابزار پرسشنامه و انجام تحلیل آماري در محیط نرمافزار SPSS صورت گرفته است . نتایج تحقیق حاکی از آن است که منطقه سکونت در احساس امنیت نقش مؤثري دارد و رضایتمندي ساکنین از وضعیت امنیت محیط در بافت فرسوده قلعه آبکوه به دلیل عدم اصول طراحی، دارا بودن فضاهاي ناامن و دیگر عوامل محیطی در سطح پایینی قرار دارد.
1 مقدمه
بروز مخاطرات انسانی و طبیعی در مقیاس کروي، تغییر در گفتمانها، درون مایه و جهتگیري جستارهاي محیطی- امنیتی را درپی داشته است. فکر ایجاد امنیت ریشه در چگونگی سکنی بشر در محیطهاي جمعی دارد. نظریههاي متفاوتی در باب علل نیاز به امنیت بشر بیان گردیده که، در اکثریت آنها انباشت ثروت مشهود است. امنیت، احساس برخواسته از وجود ساختارها و فرایندهایی است که در پرتو آن فرد یا واحد خود را در برابر هر گونه گزند - عینی یا ذهنی - پایدار و ماندگار تلقی کند.
و »عینی« را در کلیه عرصهها در بر میگیرد؛ که مقوله عینی وقایعی چون سرقت و خشونت و جنبه ذهنی، دریافت ذهنی در خصوص امنیت منطقه و فضا را شامل میشود که ناشی از ساختار و نحوه چیدمان محیط است - الماسیفر و انصاري، . - 1389 در واقع شاخصهاي ذهنی یا همان احساس انسان در فضا وابسته به قلمرو یا فضاهایی است که به او تجربه حس امنیت میدهد و این گونه نواحی بر رفتار انسان اثر میگذارند و در نتیجه انسان بر انواع فضاهایی که احساس مختلفی را از قلمرو در او ایجاد کند رفتار خاصی را بروز می دهد.
و ادیبزاده، . - 1387 بر این اساس معماري باید محیطهاي انسانساخت را بدانگونه طراحی کند که از ظرفیت کافی جرمخیزي برخوردار نباشد. با معماري و طراحی درست محیط علاوه بر کاهش فرصت براي جرم، می توان بر کیفیت زندگی نیز افزود. این مهم، نیاز به امنیت را تشدید نمود، که ثمره آن افزایش امنیت و ایجاد بافتها و الگوهاي مختلف سکونتی میباشد. بر همین اساس، بافتهاي فرسوده نیز به علت ویژگیهاي خاص خود از نظر فعالیتی و کالبدي بستري مناسب را براي رشد و شکلگیري مکان هاي جرم خیز دارا میباشد. این گونه بافتها به دلیل عدم توجه و از بین رفتن حس تعلق، زمینه لازم براي آسیبهاي اجتماعی فراهم آورده اند - عسگري تفرشی و همکاران، . - 1389 بافتهاي فرسوده و ناکارآمد، بخش قابل توجهی از پهنه بسیاري از شهرهاي کشورمان را تشکیل میدهند که به دلیل معضلات خاص خود از گسترة حیات شهري خارج گشته و به بخشهاي مسئلهدار شهرها تبدیل گشتهاند.
این بافتها که زمانی به عنوان مکانهایی پویا و سرزنده به حیات اجتماعی خود ادامه میدادند، با گذشت زمان وطی تحولات شهر نشینی اخیر و رشد شتاب آلود آن، خود را در احاطه بافت جدید شهري یافتند و نتوانستند تا خود را با مقتضیات محیط شهري وفق دهند. ساخت و سازهاي فاقد کیفیت، عدم اصول طراحی و معماري، کیفیت پایین شبکه معابر، عدم روشنایی کافی، شلوغی و ازدحام، فضاهاي متروك و خالی از سکنه، پایین بودن امنیت اجتماعی و نیز محرومیت از دسترسی به خدمات عمومی، جنبه هایی از کیفیت ناپایدار زندگی شهري و بافتی غیر ایمن را معرفی می کنند. بر این اساس مفهوم احساس امنیت بیش از هر زمان دیگري ملموس خواهد بود.
مفهومی که میتواند در پی خود رضایت و عدم رضایت ذهنی شهروندان، که مستقیماً در معرض برخورد با محیط خویش هستند را در پی داشته باشد. بنابراین با سنجش شاخصهاي امنیت محیط شهري در بافتهاي فرسوده میتوان بستر اصلاحات اساسی را در جهت مدیریت صحیح اصول طراحی و معماري جهت ارتقاء کیفیت زندگی، توسعه عدالت اجتماعی و احساس امنیت، رضایتمندي و شادکامی ساکنین، تا رساندن محیط شهر به سطح مطلوب فراهم ساخت.
بافت فرسوده محله آبکوه، داراي بافتی با هسته روستایی، ارگانیک، فرسوده و بسیار متراکم در مرکز جغرافیایی شهر مشهد و منطقه یک بوده که در مسیر تحول و دگرگونی خود به بافتی خودرو تبدیل شده است. این محله به لحاظ موقعیت، در میان محلاتی قرار گرفته که به لحاظ کیفیت زندگی و منزلت اجتماعی در سطح بالایی قرار دارند، لیکن این محله به لحاظ کلیه شاخصهاي اجتماعی، اقتصادي و کالبدي در سطح پایین بوده و عدم تعادل میان این بافت و حوزه فراگیرش به شدت مشاهده میگردد. به طوري که نتوانسته خود را با محیط پیرامونش وفق دهد. این گسستگی ساختار فضایی و اجتماعی سبب از بین رفتن امنیت در وجوه مختلف آن اعم از اجتماعی، اقتصادي و محیطی گردیده و به تدریج هویت و نظم خود را از دست داده است.
ارتقاء امنیت در بافت مذکور تحت تأثیر فرضیه افزایش احساس امنیت در این نوع سکونتگاهها، لزوم بررسی متغیرهاي تأثیرگذار بر فرضیه فوق را از اهمیت بالایی برخوردار کرده است. لذا هدف از این تحقیق را میتوان دستیابی به عوامل محیطی و معماري تأثیرگذار در ارتقاء احساس امنیت در بافتهاي فرسوده و مسألهدار و همچنین تلاش در جهت طراحی کالبدي مناسب و اتخاذ برنامهها و سیاستهاي مؤثر جهت بهبود امنیت در اینگونه بافتها به ویژه در محدوده مورد مطالعه، ذکر نمود. به منظور تحقق این هدف لازم است سطح احساس امنیت ساکنین از هر یک از عوامل محیطی در قالب امتیازهاي کمی تعیین و نسبت به ارائه راهکارهاي مؤثر جهت ارتقاء و بهبود کیفیت آن مؤلفه اقدام نمود.
-2 پیشینه پژوهش
وود - - 1961 اولین کسی بود که به رابطه میان جرم و محیط فیزیکی اشاره کرد. او این بحث را مطرح ساخت که چگونه ویژگیهاي فیزیکی ذاتی مربوط به گسترش ساخت منازل عمومی مانع تماس و ارتباط میان ساکنان آن میشود. جین جیکوب - - 1961 در بررسی محیطهاي شهري و نظم پنهان حاکم بر آن، خیابانها و پیادهراهها را عمدهترین مکانهاي عمومی شهر و اصلیترین ارگان حیاتی شهر میداند و حفظ امنیت شهر را وظیفه اساسی خیابان و پیادهراهها بر میشمرد.
آنجل - - 1967 که بر اهمیت ساختار محیط در پیشگیري از جرم تأکید دارد، معتقد است که محیط فیزیکی با مشخص کردن قلمرو، افزایش میزان دسترسی، ایجاد و یا حذف محدودهها و مرزها و شبکههاي توزیع و با تسهیل مراقبت و نظارت به وسیله پلیس و شهروندان تأثیر مستقیمی بر موقعیت جرمزا دارد - لوریجیو و ویولیس، . - 48 :1379 پت ترلا - - 2004، سه رکن اساسی پیشگیري از جرم را در حوزه قانون، پیشگیريهاي اجتماعی و برنامهریزي و طراحی مناسب محیطی میداند - پورجعفر و همکاران، . - 1387 بر اساس نظریه اسکار نیومن - - 1973، فضاهایی که امکان دیده شدن در آنها بیشتر باشد .
